Ivyo Baibolo Likutiphalira
“Umu ndimo vikaŵira apo kuchanya na charu chapasi vikalengekanga.” (Genizesi 2:4) Na mazgu agha, Baibolo likulongosora umo kuchanya kweniso pulaneti lithu vikaŵirako. Kasi ivyo Baibolo likuyowoya vikukolerana na ivyo ŵasayansi ŵasanga? Wonani viyelezgero vichoko waka.
Kasi kuchanya na charu chapasi vilije apo vikambira?
Pa Genizesi 1:1 pakuti: “Pakwamba, Chiuta wakalenga kuchanya na charu chapasi.”
Pambere chaka cha 1950 chindakwane, pakwamba ŵasayansi ŵanandi ŵakumanyikwa ŵakagomezganga kuti kuchanya na charu chapasi vyaŵa viliko nyengo zose, panji kuti vilije pakwambira. Kweni mwakuyana na ivyo ŵasanga mwasonosono, ŵasayansi ŵakuzomerezga kuti kuchanya cha charu chapasi vili na pakwambira.
Kasi pakwamba charu chikawonekanga wuli?
Pa Genizesi 1:2, 9 pakulongosora umo charu chikaŵira kale apo chikalengekanga. Baibolo likuti: “Chikaŵa waka, chambura kanthu” chikajalika waka na maji.
Ivyo Baibolo likuyowoya apa vikukolerana chomene na ivyo ŵasayansi ŵasanga mazuŵa ghano. Kaswiri munyake zina lake Patrick Shih wakuti “pakwamba pa charu pakaŵavya mphepo ya okusijini . . . ndipo chikaŵa chakuti pangaŵa vyamoyo yayi.” Magazini yinyake yikuti: “Kafukufuku muphya uyo wachitika wakulongora kuti kale pa charu pakaŵa waka maji kwambura charu chakomira.”—Astronomy magazine.
Kasi mlengalenga ukasintha wuli nyengo yikati yajumphapo?
Pa Genizesi 1:3-5 pakulongora kuti apo ungweru ukambanga kujumpha mu mlengalenga, zuŵa na mwezi vikaŵa vyakuti vingawoneka yayi chifukwa ungweru ukafikanga uchoko pa charu chapasi. Kweni pamanyuma ndipo zuŵa na mwezi vikaŵa vyakuti vingawoneka pa charu chapasi.—Genizesi 1:14-18.
Baibolo likuyowoyapo yayi kuti vyamoyo vyose vikalengeka mu mazuŵa 6 pera gha maora 24
Kafukufuku munyake uyo wakachitika wakulongora kuti umo mlengalenga ukaŵira pakwamba, ungweru uchoko chomene ndiwo ukafikanga pa charu chapasi. Kafukufuku uyu wakuti: “Pa charu chose chapasi pakaŵa waka chiwuvi chakukhoma. Ndipo pamanyuma chiwuvi chikafumapo ndipo kuchanya kukamba kuwoneka kwa buluu.”—The Smithsonian Environmental Research Center.
Kasi ni vyamoyo wuli ivyo vikamba kuŵapo pa charu chapasi?
Pa Genizesi 1:20-27 pakuti Chiuta wakadankha kulenga somba, viyuni, vinyama, ndipo paumaliro wakalenga ŵanthu. Ŵasayansi ŵakugomezga kuti somba yakwamba yikaŵako pambere vinyama vyakwamba vindaŵeko ndipo ŵanthu ŵakaŵako pamanyuma.
Baibolo likuyowoyapo yayi kuti vyamoyo vingatondeka kusintha kawonekero para nyengo yajumphapo
Kasi ni Vichi Ivyo Baibolo Likuyowoya Yayi?
Ŵanthu ŵanyake ŵakuti Baibolo likukolerana yayi na ivyo ŵasayansi ŵasanga mazuŵa ghano. Kweni ŵakuyowoya ivi chifukwa chakutondeka waka kupulikiska makora ivyo Baibolo likuyowoya.
Baibolo likuyowoyapo yayi kuti kuchanya na charu chapasi vyaŵako kwa vyaka 6,000 pera. M’malo mwake, Baibolo likuyowoya waka kuti charu na kuchanya vikalengeka “pakwamba.” (Genizesi 1:1) Baibolo likuyowoya mwakudunjika yayi kuti pakaŵa pawuli.
Baibolo likuyowoyapo yayi kuti vyamoyo vyose pa charu chapasi vikalengeka mu mazuŵa 6 gha maora 24. M’malo mwake, Baibolo likugwiliskira ntchito lizgu lakuti “zuŵa” pakuyowoya za nyengo yitaliko. Mwachiyelezgero, likuyowoya kuti kulengeka kwa kuchanya na charu chapasi vikachitika mu nyengo iyo Baibolo likuti “zuŵa ilo Yehova a Chiuta wakapangira charu chapasi na kuchanya,” ndipo nyengo iyi yikusazgapo mazuŵa 6 ghakulenga agho ghakuzunulika mu Genizesi chaputara 1. (Genizesi 2:4) Ntheura zuŵa lililose mwa “mazuŵa” 6 agha, agho Chiuta wakanozgera charu chapasi na kulengerapo vyamoyo ghakwimira nyengo yitali.
Baibolo likuyowoyapo yayi kuti vyamoyo vingatondeka kusintha kawonekero para nyengo yajumphapo Buku la Genizesi likuyowoya kuti vinyama vikalengeka “kuyana na mitundu yake.” (Genizesi 1:24, 25) Lizgu la mu Baibolo lakuti “mitundu” nda sayansi yayi, kweni likwenera kuti likung’anamura vinandi. Ichi chikung’anamura kuti “mtundu” umoza ungasazgapo mitundu yinandi panji kawonekero kakupambanapambana. Lizgu ili likulongora kuti vingachitika kuti mu “mtundu” umoza wa vinyama vyakupambanapambana ivyo vikukhala mu chigaŵa chimoza, ungasintha kawonekero para nyengo yajumphapo.
Kasi mukughanaghana wuli?
Nga umo talongosolera kale, Baibolo likulongosora munthowa yipusu kweniso yakupulikikwa makora umo chilengiwa chikambira, umo pakwamba charu chikawonekeranga, kweniso umo umoyo ukaŵirako. Kasi vingaŵa kuti Baibolo lili kuyowoyaso mwakupulikikwa makora Uyo wali kulenga vinthu ivi? Buku la Encyclopædia Britannica likuti: “Umoyo ukaŵako chifukwa cha nkhongono yinyake yapadera, iyo yikapangiska kuti vinthu viŵeko vyekha panyengo yimoza nga umo ŵasayansi ŵakuyowoyera.” b