1. Se a te uiga o te tugapati “te munatonu”?

“NE MAUA pefea ne koe te munatonu?” “A koe ne puti aka i te munatonu?” “Ko pefea te leva o koe i te munatonu?” Kāti ko oti ne fai atu ki a koe a fesili konei—io me kāti ne fesili atu ne koe ki nisi tino. Se a te uiga o te tugapati “te munatonu”? E masani o fakaaoga ne tatou ke fakamatala atu ei ‵tou talitonuga, ‵tou tapuakiga, mo ‵tou olaga. A tino kolā e ‵nofo “i te munatonu” e iloa ne latou a mea e akoako mai i te Tusi Tapu, kae ola latou e ‵tusa mo fakatakitakiga i ei. Ona ko te mea tenā, ko saoloto latou mai akoakoga ‵se fakalotu kae maua ne latou te ‵toe olaga ‵lei eiloa e mafai o maua ne tino sē ‵lei katoatoa.—Ioa. 8:32.

2. E ‵tusa mo te Ioane 13:34, 35, se a te mea muamua e mafai o fai ne ia se tino ke fiafia ki te munatonu?

² Se a te mea muamua ne fai ei ke fiafia koe ki te munatonu? Kāti ko amioga ‵lei a tino o Ieova. (1 Pe. 2:12) Io me kāti ko te alofa ne fakaasi atu ne latou. E lavea ne tino e tokouke a te mea tenā i te fakatasiga muamua loa ne ‵kau latou ki ei, kae e se mafai o fakapuli i olotou mafaufau a te alofa tenā i lō mea katoa kolā ne fai mai i luga i te tulaga. E se fou te mea tenei me ne fai mai a Iesu me e iloa fua ana soko me fakatau a‵lofa latou. (Faitau te Ioane 13:34, 35.) Kae uke atu a mea e manakogina ke fai māfai e ma‵nako tatou ke malosi te ‵tou fakatuanaki.

3. Ne a mea e mafai o ‵tupu māfai e fakavae fua a te ‵tou fakatuanaki ki te Atua, ki te alofa faka-Keliso telā e fakaasi mai ne ‵tou taina mo tuagane?

³ A te ‵tou fakatuanaki e se ‵tau fua o fakavae ki te alofa faka-Keliso telā e maua i tino o te Atua. Kaia? Mafaufau me fai ne se taina talitonu—ke oko ki se toeaina io me se paenia—se agasala matagā. Io me e a māfai ne fai ne se taina io me se tuagane se mea ke fakalogo‵mae ei koe? Io me kāti ko fai se tino pelā me se aposetate, kae fai ‵tonu mai me e se tenei te munatonu.  Kafai ko ‵tupu a mea penā, e mata ka loto vāivāi koe kae taofi tau taviniga ki a Ieova? Tenei te akoakoga: Kafai e ati aka ne koe tou fakatuanaki ki te Atua mai luga fua i faifaiga a tino i lō tou fesokotakiga mo Ieova, ka se mafai eiloa o malosi tou fakatuanaki. Kafai ko faite tou fale o te fakatuanaki, e se ‵tau o fakaaoga fua ne koe a meāfale sē ma‵losi pelā mo lagonaga kae ko mea ma‵losi pelā mo mea mautinoa kae ‵tonu. E ‵tau o fakatalitonu ifo ne koe ki a koe eiloa me akoako mai ne te Tusi Tapu a te munatonu e uiga ki a Ieova.—Loma 12:2.

4. E ‵tusa mo te Mataio 13:3-6, 20, 21, e pokotia pefea a nisi tino i tofotofoga o te lotou fakatuanaki?

⁴ Ne fai mai a Iesu me ka talia ne nisi tino a te munatonu mo “te fiafia,” kae ka magemage te lotou fakatuanaki māfai ko tofotofogina. (Faitau te Mataio 13:3-6, 20, 21.) Kāti ne seki iloa ne latou me ka uke a fakalavelave mo tulaga faiga‵ta ka fe‵paki mo latou māfai e tau‵tali latou i a Iesu. (Mata. 16:24) Io me kāti ne mafau‵fau latou me kafai ko fai se tino mo fai se Kelisiano ka seai ne fakalavelave e fe‵paki mo latou—se olaga o fakamanuiaga, e aunoa mo ne fakalavelave. Kae i te lalolagi sē ‵lei katoatoa tenei ka isi eiloa ne fakalavelave i ei. E mafai o ma‵fuli ‵tou fakanofonofoga, kae fai ei ke se fia‵fia malosi tatou i se taimi.—Sala. 6:6; Fai. 9:11.

5. E fakaasi ‵tonu mai pefea ne ‵tou taina mo tuagane a te lotou loto tali‵tonu me ko maua ne latou te munatonu?

⁵ E fakaasi ‵tonu mai ne te tokoukega o ‵tou taina mo tuagane a te lotou loto tali‵tonu me ko maua ne latou a te munatonu. E pefea la? E se mafai o vāivāi te loto tali‵tonu o latou faitalia me fakalogo‵mae latou ne se taina talitonu io me fai ne ia ne amioga sē Kelisiano. (Sala. 119:165) So se taimi e tofotofogina ei latou, e gasolo aka eiloa o malosi te lotou fakatuanaki, kae e se vāivāi. (Iako. 1:2-4) E ati aka pefea ne koe ke malosi penā tou fakatuanaki?

6. Se a te mea ne ati aka ki ei te fakatuanaki o soko i te senitenali muamua?

⁶ Ne ati aka ne soko i te senitenali muamua a te lotou fakatuanaki ki te lotou iloaga i te Tusi Tapu mo akoakoga a Iesu Keliso, telā ko “te munatonu e uiga ki te tala ‵lei.” (Kala. 2:5) E aofia i te munatonu tenei a akoakoga faka-Kelisiano katoa, kolā ko mea ‵tonu e uiga ki te taulaga togiola a Iesu mo tena toetuga. Ne talitonu te apositolo ko Paulo me e ‵tonu eiloa a akoakoga konei. Kaia? Me ne fakaaoga ne ia te Tusi Tapu ke fakatalitonu atu “e auala i mea kolā ne tusi ki lalo me ne ‵tau eiloa o puapuaga a te Keliso kae toe fakatu aka mai te mate.” (Galu. 17:2, 3) Ne talia ne soko i te senitenali muamua a akoakoga konā kae ne fakalagolago ki te agaga tapu ke fesoasoani ki a latou ke malamalama i te Muna a te Atua. Ne fakatalitonu ne latou ki a latou eiloa me ne fakavae a akoakoga konei ki te Tusi Tapu. (Galu. 17:11, 12; Epe. 5:14) Ne seki ati aka te lotou fakatuanaki ki lagonaga fua, kae ne seki tavini latou ki a Ieova ona fua ko te fia‵fia e maua ne latou māfai ko ‵kau fakatasi mo taina tali‵tonu. Kae ne ati aka te lotou fakatuanaki ki te “iloaga tonu e uiga ki te Atua.”—Kolose 1:9, 10.

7. Ka aoga pefea ki a tatou a te ‵tou fakatuanaki ki muna‵tonu i te Tusi Tapu?

⁷ A muna‵tonu i loto i te Muna a te Atua e se ma‵fuli. (Sala. 119:160) E pelā me se fakaakoakoga, kafai ko fai ne se tino talitonu se mea ke ita tatou io me fai ne ia se agasala matagā, e se mafuli a te munatonu i ei. Kae e se mafuli foki māfai ko fe‵paki tatou mo fakalavelave. Tela la, e ‵tau o fakamasani faka‵lei tatou mo akoakoga i te Tusi Tapu kae fakatalitonu aka me e ‵tonu eiloa a mea konā. A te malosi o te ‵tou fakatuanaki telā ne ati aka i luga i muna‵tonu i te Tusi Tapu ka fai ne ia ke mo a ma manavase tatou i taimi  o tofotofoga, e pelā loa mo te taula o se vaka telā e taofi ‵mau ne ia se vaka i taimi o te matagi malosi. E fakamalosi aka pefea ne koe tou loto talitonu me ko maua ne koe te munatonu?

8. E pelā mo te 2 Timoteo 3:14, 15, ne fakatalitonu aka pefea ne Timoteo me ko maua ne ia te munatonu?

⁸ Ne talitonu a Timoteo me ko maua ne ia te munatonu. Ne iloa pefea ne ia te mea tenā? (Faitau te 2 Timoteo 3:14, 15.) Ne akoako a ia ne tena mātua mo tena tupuna fafine ki akoakoga mai “tusitusiga tapu.” Kae e mautinoa me ne fakaaoga foki ne ia ana taimi mo tena malosi o sukesuke ki tusitusiga konā. Tenā ne “talitonu” a ia me maua eiloa i ei a te munatonu. Fakamuli ifo, ne tauloto a Timoteo, mo tena mātua, mo tena tupuna fafine ki akoakoga faka-Kelisiano. E seai se fakalotolotolua me ne fiafia a Timoteo ki te alofa ne fakaasi mai ne soko o Iesu, kae ne manako malosi a ia o ‵kau fakatasi mo taina mo tuagane kae ke tausi atu ki a latou. (Fili. 2:19, 20) Tela la, ne seki ati aka ne ia tena fakatuanaki ki ana lagonaga ki nisi tino, kae ki akoakoga ‵tonu kolā e fai ei ke pili malosi a ia ki a Ieova. E ‵tau foki mo koe o sukesuke ki te Tusi Tapu ke talitonu katoatoa koe ki mea e akoako mai i ei e uiga ki a Ieova.

9. Ne a muna‵tonu fakavae e tolu e ‵tau o fakatalitonu ne koe ki a koe eiloa?

⁹ Ke kamata, e ‵tau o fakatalitonu ifo ne koe ki a koe eiloa a muna‵tonu fakavae e tolu. Muamua la, e ‵tau o talitonu koe me i mea katoa ne faite ne Ieova te Atua. (Eso. 3:14, 15; Epe. 3:4; Faka. 4:11) Te lua, e ‵tau o fakatalitonu ifo ne koe ki a koe eiloa me e maua i te Tusi Tapu a te fekau fakaosofia a te Atua ki tino. (2 Timo. 3:16, 17) Kae ko te tolu, e ‵tau o fakamautinoa ne koe me isi se potukau o tino kolā e tapuaki atu ki a ia mai lalo i te takitakiga a Keliso, kae ko te potukau tenā ko Molimau a Ieova. (Isa. 43:10-12; Ioa. 14:6; Galu. 15:14) Kafai ko oti ne fakamaoni aka ne koe ki a koe eiloa a muna‵tonu fakavae konā, e se fakauiga i ei me ko iloa ne koe a mea katoa e uiga ki te Tusi Tapu. E ‵tau o taumafai koe o fakaaoga te “malosi [o tou] mafaufau” ke fakamalosi ne koe a te mea e talitonu koe ki ei me ko maua ne koe te munatonu.—Loma 12:1.

10. I tafa o te iloa ne tatou te munatonu, se a te suā mea e mafai o fai ne tatou?

¹⁰ Kafai ko oti ne fakamautinoa aka ne koe a muna‵tonu fakavae e tolu e uiga ki te Atua, te Tusi Tapu, mo tino o te Atua, ko mafai ei o fakaaoga ne koe te Tusi Tapu ke fakatalitonu atu a muna‵tonu konā ki nisi tino. Kaia? Me e pelā me ne Kelisiano, e maua ne tatou te tiute ke akoako atu a muna‵tonu kolā ne tauloto ne tatou, ki tino kolā e faka‵logo mai ki a tatou. * (1 Timo. 4:16) Kae i te taimi e taumafai ei tatou o fakatalitonu atu ki nisi tino a muna‵tonu mai te Tusi Tapu, ko fakamalosi foki i ei ne tatou te ‵tou loto tali‵tonu ki muna‵tonu konā.

11. Se a te fakaakoakoga ne tuku mai ne Paulo e pelā me se faiakoga?

¹¹ I te taimi ne akoako ne te apositolo ko Paulo a tino, ne “fakatalitonu atu ki a latou e uiga ki a Iesu, mai te Tulafono a Mose mo tusi a te kau Pelofeta.” (Galu. 28:23) E mafai pefea o fakaakoako tatou ki a Paulo māfai ko akoako atu te munatonu ki nisi tino? E se gata fua i te fai atu ne tatou a mea kolā e fakaasi mai i te Tusi Tapu, e ‵tau foki mo tatou o fesoasoani ki ‵tou tino a‵koga ke iloa ne latou o fai olotou sukesukega kae mafaufau faka‵lei ki olotou mea ne tauloto mai te Tusi Tapu, ko te mea ke fakapili‵pili atu latou ki a Ieova. E ma‵nako tatou ke talia ne latou te munatonu e se ona fua ko te mea e fia‵fia latou ki a tatou, kae ona ko te mea ko oti ne fakamaoni aka ne latou ki a latou eiloa me i mea ne tauloto ne latou ko te munatonu e uiga ki te ‵tou Atua alofa.

12-13. E mafai pefea o fesoasoani atu a mātua ki olotou tama‵liki ke tumau i te munatonu?

¹² Mātua, se mea mautinoa me ma‵nako koutou ke tumau otou tama‵liki i te munatonu. Kāti e mafau‵fau koutou me kafai e maua ne latou ne taugasoa ‵lei i te fakapotopotoga, ka ga‵solo foki latou ki mua i te feitu faka-te-agaga. Kae ko te mea ke tali‵tonu otou tama‵liki me ko maua ne latou te munatonu, e manakogina ke maua ne latou a mea e uke atu i tafa o te mauaga fua o taugasoa ‵lei. E ‵tau o fai taugasoa latou mo te Atua kae ke tali‵tonu foki ki te ‵tonu o akoakoga kolā e maua i te Tusi Tapu.

¹³ Kafai e ma‵nako a mātua ke akoako olotou tama‵liki ki te munatonu e uiga ki te Atua, e ‵tau o fai latou pelā me ne fakaakoakoga ‵lei mai te sukesuke faeloa ki te Tusi Tapu. E ‵tau o fakaaoga ne latou a taimi ke mafaufau ‵loto ki olotou mea ne tauloto. Tenā ko mafai ei ne latou o akoako olotou tama‵liki ke fai foki penā. E ‵tau o akoako ne latou olotou tama‵liki ke fakaaoga a mea faigaluega mō fai a sukesukega ki te Tusi Tapu, e pelā eiloa mo te auala e fai ei ne latou a akoga a olotou tino a‵koga. Mai te fai penā, ko fesoasoani latou ki olotou tama‵liki ke a‵lofa ki a Ieova kae ke tali‵tonu foki me fakaaoga ne ia “te tavini fakamaoni kae poto” ke fesoasoani mai ke malamalama tatou i te Tusi Tapu. (Mata. 24:45-47) Mātua, e uke a mea e manakogina ke fai ne koutou i tafa o te akoako  fua ki otou tama‵liki a muna‵tonu fakavae mai te Tusi Tapu. Fesoasoani ki a latou ke ati aka ke malosi te lotou fakatuanaki mai te akoako atu ki a latou a “mea ‵loto a te Atua” kolā e fetaui ‵lei mo te ma‵tua mo te iloa o latou.—1 Koli. 2:10.

14. Kaia e ‵tau ei o suke‵suke tatou ki valoaga i te Tusi Tapu? (Onoono foki ki te pokisi “E Mafai ne Koe o Fakamatala Mai a Valoaga Konei?”)

¹⁴ A valoaga i te Tusi Tapu se vaega tāua i te Muna a te Atua kolā e fai ei ke malosi te ‵tou fakatuanaki ki a Ieova. Ne a valoaga ne fakamalosi ne latou tou fakatuanaki? Kāti ka fai mai koe me ko valoaga e uiga ki “aso fakaoti.” (2 Timo. 3:1-5; Mata. 24:3, 7) Kae ne a nisi valoaga e mafai o fakamalosi ne ia tou loto tali‵tonu? E pelā me se fakaakoakoga, e mata, e mafai ne koe o fakamatala mai a te auala ne fakataunu io me ka fakataunu ei a valoaga i te Tanielu mataupu e 2 io me ko te Tanielu mataupu e 11? * Kafai tou fakatuanaki e malosi kae fakavae ki te Tusi Tapu, ka se mafai eiloa o vāivāi. Mafaufau ki tala o ‵tou taina kolā ne logo‵mae i fakasauaga ma‵sei ne fai ki a latou i Siamani i te Taua i te II. E tiga loa e seki malamalama faka‵lei latou i valoaga i te Tusi Tapu e uiga ki aso fakaoti, kae ne malosi eiloa te lotou fakatuanaki ki te Muna a te Atua.

15-17. Ne fakamalosi aka pefea ne sukesukega ki te Tusi Tapu a ‵tou taina kolā ne fakasauagina ne te kau Nazi?

¹⁵ E lau i afe a ‵tou taina mo tuagane kolā ne ‵nofo mai lalo i te pulega a te kau Nazi i Siamani, ne ‵pei ki falepuipui fakama‵taku. Ne takalia‵lia a Hitler mo se ofisa maluga e tokotasi ko Heinrich Himmler ki Molimau a Ieova. Ne fai mai ne se tuagane e tokotasi a pati a Himmler ki se potukau o tuagane i te falepuipui: “A te otou Ieova e pule i te lagi, kae i te lalolagi nei ko matou e pule! Ka fakaasi atu ne matou me ko oi e malosi atu, ko koutou io me ko matou!” Se a te mea ne fesoasoani atu ki tino o Ieova ke tumau i te fakamaoni?

¹⁶ Ne iloa ne Tino A‵koga ki te Tusi Tapu konā me ko oti ne kamata o pule te Malo o te Atua i te 1914. Ne seki ‵poi latou i te uke o ‵tekemaiga ne fe‵paki mo latou. Kae ne tali‵tonu a tino o Ieova me e seai se malo i malo o tāgata e mafai o taofi ne ia te fakataunuga o te fuafuaga  a te Atua. E se mafai ne Hitler o fakaseai ne ia te tapuakiga tonu io me fakatu ne ia se malo telā e malosi atu i te Malo o te Atua. Ne tali‵tonu a ‵tou taina me fakamuli loa ka gata atu te pulega a Hitler.

¹⁷ Ne seki faka‵segina eiloa te loto tali‵tonu o ‵tou taina mo tuagane. E seki leva, kae ne maofa te pulega a te kau Nazi, kae ko Heinrich Himmler—te tagata telā ne fai mai “kae i te lalolagi nei ko matou e pule”—ne tele ke sao a ia. I tena telega tenā, ne fetaui a ia mo te Taina ko Lübke, se pagota mua telā ne iloa ne ia. Ona ko te mafatia ne fesili atu a Himmler ki te Taina ko Lübke: “Ia, ne a mea ko ‵tupu nei, e Tino A‵koga ki te Tusi Tapu?” Ne fai atu te Taina ko Lübke ki a Himmler me ko leva ne iloa ne Molimau a Ieova me ka maofa te pulega a te kau Nazi kae ko latou ka fakasaoloto. Ne seki ai loa se pati ne mafai o fai atu ne Himmler—te tagata telā ne uke ana pati ne fai e uiga ki Molimau a Ieova. E seki leva mai tua ifo ne fakamate a ia. Se a te akoakoga? A ‵tou sukesukega ki te Tusi Tapu, pelā foki mo valoaga i ei, e fai ne ia ke malosi ‵ki te ‵tou fakatuanaki ki te Atua kae ke maua foki ne tatou te loto talitonu i taimi o tofotofoga.—2 Pe. 1:19-21.

18. E pelā mo te mea e fakaasi mai i te Ioane 6:67, 68, kaia e ‵tau ei o maua ne tatou te “iloa tonu mo te malamalama katoatoa” telā ne tusi mai a Paulo e uiga ki ei?

¹⁸ E ‵tau mo tatou taki tokotasi o fakaasi atu te alofa—ko te fakailoga o Kelisiano ‵tonu. Kae e ‵tau foki o maua ne tatou a te “iloa tonu mo te malamalama katoatoa.” (Fili. 1:9) Kafai e se fai penā, ka mafai fua o pokotia tatou i “matagi o akoakoga a tino faitogafiti,” e aofia ei te kau aposetate. (Efe. 4:14) I te taimi ne taofi ei ne soko e tokouke te lotou tau‵tali atu i a Iesu i te senitenali muamua T.A., ne fakaasi mai ne te apositolo ko Petelu a tena loto talitonu me e nofo mo Iesu a “muna o te ola se-gata-mai.” (Faitau te Ioane 6:67, 68.) E tiga loa e seki malamalama a Petelu i te taimi tenā i mea katoa e uiga ki muna konā, ne tumau eiloa a ia i te fakamaoni me ko iloa ne ia te munatonu e uiga ki a Keliso. E mafai foki ne koe o fakamalosi aka tou loto talitonu ki akoakoga i te Tusi Tapu. Kafai e fai koe penā, ka ‵mautakitaki eiloa tou fakatuanaki i taimi o tofotofoga, kae ka fesoasoani atu foki koe ki nisi tino ke ati aka te lotou fakatuanaki ke malosi.—2 Ioa. 1, 2.