Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Na Josèphe iho â anei i papai?

Na Josèphe iho â anei i papai?

I roto i te hoê o ta ˈna mau buka, ua faahiti te taata tuatapapa no te senekele matamua ra o Flavius Josèphe i te pohe o “Iakobo, te taeae o Iesu tei piihia te Mesia.” (Buka XX, Jewish Antiquities) No te aivanaa e rave rahi, na Josèphe iho â i papai i tera parau. Te feaa nei râ vetahi i nia i te tia-mau-raa o te tahi atu parau i roto i tera buka no nia ia Iesu. Te na ô nei tera tuhaa parauhia te Testimonium Flavianum:

“I tera ra tau, ua fa mai Iesu, te hoê taata î i te paari mai te peu e nehenehe e parau e e taata. I rave na hoi oia i te mau ohipa maere mau. E orometua o ˈna o te taata o tei farii i te parau mau ma te oaoa. Mea rahi te ati Iuda e te Etene tei pee ia ˈna. O ˈna [te] Mesia. E i to Pilato faautuaraa ia ˈna i te satauro i nia i te mau parau a te feia tiaraa teitei i rotopu ia tatou, aita te feia i here ia ˈna i faarue ia ˈna. Ua fa mai hoi o ˈna ia ratou i te toru o te mahana, ua ora faahou mai. Ua tohu iho â te mau peropheta a te Atua i te reira e i te tahi atu â mau mea faahiahia no nia ia ˈna. E tae roa mai i teie mahana, te vai noa ra te pǔpǔ o te Kerisetiano, te iˈoa ta ˈna i mairi atu.”—Josephus—Jewish Antiquities, XVIII, 3, 3.

Na Josèphe iho â anei i papai i te reira? Tera ïa te aimârôraa uˈana mai te hopea o te mau matahiti 1500. Ua rave Serge Bardet, taata tuatapapa Farani e îite i te pae no te mau papai tahito, i te mau maimiraa no te ite i te pahonoraa tano i teie tumu parau. Ua aimârô-noa-hia hoi te reira e maha hanere tiahapa matahiti. Ua pia o ˈna i ta ˈna mau maimiraa i roto i te buka Le Testimonium Flavianum—Examen historique considérations historiographiques.

E ere Josèphe i te taata papai buka tiaturiraa Kerisetiano. E taata tuatapapa o ˈna e te tiaturiraa ati Iuda. Tei nia te fifi rahi i te faataaraahia Iesu mai “te Mesia.” Ua haapapu Bardet no nia i tera tiaraa iˈoa e ua matauhia i roto i te tutuu Heleni ia tuu i te faataa iˈoa papu “te” i mua i te iˈoa o te taata. No te mau ati Iuda Kerisetiano, ua tia ïa ia Josèphe ia faaohipa i te taˈo Christos. Aita e hape e ua ite te feia faahapa i tera parau rii faufaa.

No ǒ mai anei tera mau parau rii faufaa i te hoê taata tei pee i te huru papairaa a Josèphe? Ua hiˈopoa Bardet i te mau haapapuraa a te tuatapaparaa e a tera papai. Eaha ta ˈna faaotiraa? Eita roa ˈtu te hoê taata e nehenehe e pee i te huru papairaa a Josèphe. Mea otahi mau hoi.

No te aha hoi tera mau aimârôraa? Ua itea ia Bardet te fifi mau. Ua faataa o ˈna e “e feaaraa to nia i te Testimonium, eiaha râ i nia i te rahiraa o te mau papai tahito, no te mea noa ua faahitihia te mau uiraa no nia i te reira.” No ˈna, ua niuhia tera mau feaaraa i nia i te manaˈo taata. Eiaha râ i nia i te mau faaotiraa ta ratou i huti mai i ta ratou mau hiˈopoaraa o te haapapu ra iho â e na Josèphe i papai i tera tuhaa.

Aita tatou i ite e ua taui anei te hiˈopoaraa a Bardet i te manaˈo o te mau aivanaa no nia i te Testimonium Flavanium. Ua tiaturi râ te hoê aivanaa i te reira. O Pierre Geoltrain to ˈna iˈoa, e taata aravihi tuiroo o ˈna i te pae o te haapaoraa ati Iuda anoihia i te tutuu Heleni e o te Kerisetianoraa matamua. I manaˈo noa na oia e ua tuuhia i roto i te Testimonium te mau manaˈo aita i roto i te papai tumu. Ua faaooo atoa o ˈna i te feia e tiaturi ra e na Josèphe iho â i papai i tera tuhaa. Ua taui râ to ˈna manaˈo no te mau maimiraa a Bardet. No Geoltrain i teie nei, ‘eiaha te taata ia feaa faahou, na Josèphe iho â i papai i tera mau parau.’

E tumu papu atu â ïa to te mau Ite no Iehova ia farii ia Iesu mai te Mesia, mai tei itehia i roto i te Bibilia.—Tim. 2, 3:16.