1, 2. Бир акывыс кандыг байдалга таварышкан база ол оон чүнү өөренип алган?

 ХӨЙ чылдар бурунгаар хуралдың ийи удуртукчузу чыыштарже барбайн барган угбавыстың бажыңынга келген. Оларның бирээзи чыыштарже баарының кайы хире чугулазын көргүскен элээн каш шүлүктү номчаан. Ол бодаарга, угбайны дыка эки деткээн ышкаш болган. Ынчалза-даа олар чоруур деп турда, угбавыс ол акыйның караанче чиге көргеш: «Силер мээң байдалымны көңгүс билбес-тир силер» — дээн. Шынап-ла, олар угбавыска дыка хөй сүмелерни каткан, ынчалза-даа ооң чүнү ажып эртип чоруурун безин сонуургап айтырбааннар. Түңнелинде оларның сүмелери угбавыстың чүрээнге четпээн.

² Ол таварылганы сактып тура, акывыс мынча дээн: «Ынчан мен „бо кандыг кончуг хүндүткел чок кижи чүвел?“ деп бодаан мен. Ынчалза-даа соонда шын шүлүктерни номчуурунуң орнунга, шын айтырыгларны салыр турган мен деп түңнелге келдим. Чижээ мындыг хевирлиг: „Кайы хире чурттап тур сен? Сеңээ канчаар дузалап болур?“ Ол таварылга эпчок болган-даа болза, меңээ ажыктыг өөредиг болган». Амгы үеде ол удуртукчу акывыс дузааргак болгаш кээргээчел кижи кылдыр билдингир.

3. Сүмелерни кым берип болур?

 ³ Удуртукчуларга кодан хойну кадарар харыысалганы дааскан. Ынчангаш оларда херек үеде арга-сүме бээр хүлээлге бар. Ынчалза-даа чамдыкта ону өске-даа акы-угбалар кылып болур. Кижи бүрүзү, частырыг кылган эжинге дузалаар дээш, Библияга үндезилеттинген сүмелерни берип болур (Ыд. ыр. 140:5; У. ч. 25:12). Улгады берген угбалар кыс дуңмаларынга  арга-сүмени берип болур (Тит. 2:3—5). Ада-иелер ажы-төлүн кижизидер хүлээлгелиг болганда, оларны сургаар апаар. Бо статья бирги ээлчегде хуралдың удуртукчуларынга хамааржыр-даа болза, ол бистиң шуптувуска ажыктыг боор. Херек үеде сүмени канчаар бээрин база ону дыңнаксанчыг болгаш ажыглаксанчыг кылдыр канчаар чугаалаарын ам сайгарар бис (У. ч. 27:9).

4. Бо статьяга чүнү сайгарар бис?

⁴ Сүме бээриниң мурнунда, бодувуска дөрт айтырыгны салыр болзувусса эки: 1) Мени чүү оттуруп турар? 2) Сүме, ылап-ла, херек бе? 3) Сүмени кым бээр ужурлуг? 4) Эки сүмени канчаар бээрил? Ам бо айтырыгларны сайгарыптаалыңар.

5. Удуртукчу сүме бээриниң мурнунда чүнү канчаар ужурлуг база чүге? (1 Коринфичилерге 13:4, 7).

⁵ Хуралдың удуртукчулары чыышта ха-дуңмазынга ынак, ынчангаш бачыт кылыр деп барган кижини оваарындырып турар (Гал. 6:1). Ынчалза-даа ындыг кижи-биле чугаалажырының бетинде, ынакшылдың кандыг болур ужурлуун сактып кээри удуртукчуга артык эвес. Павел элчин: «Ынакшыл шыдамык-даа, буянныг-даа... Ол чүү-даа чүвени шыдажып эртер. Ооң бүзүрели, идегели, шыдамык чоруу кажан кезээде хевээр артар» — деп бижээн. (Номчуптуңар: 1 Коринфичилерге 13:4, 7.) Удуртукчу бо шүлүктерниң дугайында ханы боданып тургаш, «сүме бээринче мени, шынап-ла, ынакшыл оттуруп турар бе?» деп тодарадып ап болур. Бир эвес акы-угбалар удуртукчунуң чылыг-чымчак хамаарылгазын миннип турар болза, оларга ооң сүмезин хүлээп аары чиик болур (Рим. 12:10).

6. Павел элчин кандыг кайгамчык үлегерни көргүскен?

⁶ Павел элчин хуралдың удуртукчуларынга дыка эки үлегерни көргүскен. Чижээ, Фессалоникада ха-дуңмазынга херек ужурлуг сүмени кадарындан ол эпчоксунмаан. Ынчалза-даа ол фессалоникчилерге ийи чагааны чемелээшкинден эвес, а мактал сөстеринден эгелээн. Павел оларның быжыг бүзүрелин, ынакшылын болгаш быжыг туруштуун демдеглээн. Ол оларның канчаар чурттап турарын, кайы хире истедип-сүрдүрүп, хилинчектенип турарын дыка эки билир турган деп чагаалардан көскү (1 Фес. 1:3; 2 Фес. 1:4). Фессалоникада акы-угбалар — кады бүзүрээн ха-дуңмазынга дыка эки үлегер-чижек деп, Павел бижээн (1 Фес. 1:8, 9). Бодап көрүңер даан, оларга ындыг чылыг-чымчак сөстерни дыңнаары кайы хире өөрүнчүг болган! Фессалоникчилерге ийи чагаазындан көөрге, Павел, шынап-ла, оларга эрге-чассыг ынак турган. Ооң ачызында акы-угбалар ооң шыңгыы, ынчалза-даа херек ужурлуг сүмелерин күзелдии-биле хүлээп алганнар (1 Фес. 4:1, 3—5, 11; 2 Фес. 3:11, 12).

7. Чамдыкта кижи сүмени чүге хүлээксевес?

⁷ Сүмени канчаар бээрин таптыг боданып албас болзувусса, түңнели кандыг боор? Бир дуржулгалыг удуртукчу: «Чамдыкта кижи сүме багай боорга эвес, а ону ынакшылдыы-биле бербээн боорга, хүлээксевес» — деп үлешкен. Моон чүнү өөренип ап болур бис? Бодувустан айтырып болур бис: «Чүге сүме бериксеп турар мен? Ол кижиден бужургангаш бе азы аңаа ынак болгаш, дузалажыксап турар мен бе?» Ынакшыл чокка берген сүме агаарны куруг черге шашкылаары-биле дөмей.

8. Сүме бээриниң мурнунда удуртукчу кандыг айтырыгларның дугайында боданыр болза эки?

⁸ Удуртукчулар сүмелерни бээринче далашпас ужурлуг. Сүме бээриниң мурнунда удуртукчу мындыг айтырыгларны бодунга салыр  болза эки: «Сүмени, ылап-ла, бээр болзумза эки бе? Байдалды хөөдүп турар эвес мен бе? Ол кижи, шынап-ла, кандыг-бир библейжи негелдени хажыткан бе? Азы мээң көрүжүм ол кижиден ылгалып турар боорга, сүме бериксеп турар эвес мен бе?» Мерген угаанныг удуртукчулар «бодамча чок чүве чугаалаар» кижиге дөмей болуксавас (У. ч. 29:20). Удуртукчу кандыг-бир кижиниң библейжи дүрүмнү үрээнинге чигзинип турар болза, ол оон өске удуртукчу-биле сүмележип болур (2 Тим. 3:16, 17).

9. Идик-хепке болгаш даштыкы хевирге хамаарыштыр сүме бээрде, удуртукчулар Павелдиң сөстерин чүге кичээнгейге алыр ужурлуг? (1 Тимофейге 2:9, 10).

⁹ Мындыг байдалды сагыштаалаптаалыңар. Хуралдың удуртукчузу суртаалчының кеттинип турарынга таарзынмайн турар. Ынчангаш ол: «Бо кижи кандыг-бир библейжи дүрүмнү үреп турар бе?» деп боданган. Ындыг таварылгаларда кижи бодунуң үзел-бодалынга ынанмас ужурлуг деп билгеш, ол өске удуртукчу-биле азы бүзүрели быжыг акый-биле сүмележирин шиитпирлеп алган. Оон олар кады 1 Тимофей 2: 9, 10-да (номчуптуңар) идик-хеп болгаш даштыкы хевирге хамаарыштыр чүнү бижээнин номчуп көрүп олурарлар. Солун чүүл, Павел элчин шыңгыы дүрүмнер тургуспайн, христианнар «ужур-чурумга таарыштыр кеттинип, эгениичел база бодамчалыг чоруу-биле боттарын каастаар ужурлуг» деп бижээн. Ол чүнү кедер-кетпезин даңзылаваан. Акы-угбалар библейжи негелделерден туттунуп, боттарының күзээни дег, кеттинип болур деп, Павел билип турган. Ынчангаш удуртукчулар суртаалчының даштыкы хевири чыыштың адын бак атка киирип болур деп түңнелге кээр болза, чүгле ынчан ол кижиге сүмени берип болур.

10. Ха-дуңмавыстың шиитпирлерин чүге хүндүлээр ужурлуг бис?

¹⁰ Бүзүрели быжыг христианнар ийи аңгы шиитпир хүлээп ап болур. Ынчалза-даа оларның кайызы-даа шын боор. Ынчангаш акы-угбаларга бодувустуң үзел-бодалывысты сыгавас ужурлуг бис (Рим. 14:10).

11, 12. Сүме бээри херек болза, удуртукчу акывыс чүнүң дугайында боданыр болза эки база чүге?

¹¹ Сүме кижиге, ылап-ла, херек болза, «ону кым бээр ужурлуг?» деп айтырыг тургустунуп кээр. Өглүг-баштыг угбавыска азы назы-хар четпээн төлге сүме бээриниң мурнунда, удуртукчу өг-бүлениң баштыңы-биле сүмележир болза эки. Өг-бүлениң баштыңы сүмени боду бээрин азы удуртукчу акывыс ооң өг-бүлезиниң кежигүнү-биле чугаалажып турда, чанынга кады турарын шиитпирлээр чадавас *.  3-кү абзацта бижээни дег, чамдык байдалдарда аныяк кыс-биле улуг назылыг угбавыс чугаалажыр болза эки.

 ¹² Оон ыңай удуртукчу «сүмени мен бээр болзумза эки бе азы өске кижи бе?» деп боданыр ужурлуг. Чижээ, бодун чөгенчиг кылдыр санаар акывыска азы угбавыска сүмени шак ындыг минниишкиннер-биле таныш удуртукчу бээр болза эки. Ындыг удуртукчуга кээргээчел чорукту илередири белен боор база ооң сөстери чүрекке дээштиг боор. А бодун кажан-даа чөгенчиг кылдыр миннип көрбээн удуртукчу оларны эки билип шыдавас. Ынчалзажок шупту удуртукчулар Ыдыктыг Бижилгениң негелделеринге дүүштүр акы-угбаларны деткиир, сургаар харыысалгалыг. Ынчангаш сүме ылап херек болза, удуртукчу акывыс ол угбавыстың азы акывыстың байдалынга кажан-даа турбаан-даа болза, дөмей-ле ону кылыр ужурлуг.

13, 14. Удуртукчулар акы-угбаларны чүге кичээнгейлиг дыңнаар ужурлуг?

¹³ Кичээнгейлиг дыңнаңар. Удуртукчу чыышта кандыг-бир кижиге сүме бээриниң мурнунда, бодунга мындыг айтырыгларны салыр ужурлуг: «Бо кижиниң байдалын эки билир мен бе? Ооң чуртталгазында чүү болуп турар? Ооң бергелериниң шуптузун билир мен бе? Бо үеде аңаа кандыг дуза херек?»

¹⁴ Бо таварылгада удуртукчуга Иаков 1:19-тан сүме ажыктыг боор: «Кижи бүрүзү чулчуруурун шеглеп, дыңнаарынче сундугуп көрзүн база ол ышкаш белен-селен килеңневезин». Удуртукчу бүгү байдалды билип турар мен деп бодап болур. Ынчалза-даа ол ылап ындыг бе? Чугаалар 18:14-те: «Чугааны чедир дыңнавайн, харыы бээри — мелегей чорук болгаш ыят-тыр» — дээн. Чугула чүүл, өске улустан ол кижиниң дугайында айтырып турбайн, а ол кижиниң боду-биле чугаалажыр болза эки. Чүгле ооң соонда сүмени кадып болур. Статьяның эгезинде удуртукчу кандыг чугула кичээлди шиңгээдип алганын сактып келиңер. Белеткеп алган бодалдарын чугаалаарының мурнунда, ол угбавыстан: «Кайы хире чоруп тур сен? Сеңээ канчаар дузалап болур?» деп айтырар ужурлуг турган. Бир эвес удуртукчу байдалды эки билип алырын кызар болза, ол бүзүрээн ха-дуңмазын хомудатпайн, эттинип алырынга дузалап шыдаар.

15. Удуртукчулар Чугаалар 27:23-те дүрүмнү канчаар ажыглап болур?

¹⁵ Акы-угбаларга өңнүктер болуңар. Кырында сайгарганывыс дег, эки сүмени бээр дизе, каш шүлүк номчааш, оларны канчаар ажыглаарын тайылбырлаары чедишпес. Акы-угбалар дээш сагыш човап турарывыс, оларны бодап билип, дузалажыксап турарывыс көскү боор ужурлуг. (Номчуптуңар: Чугаалар 27:23.) Удуртукчулар чыышта акы-угбалар-биле өңнүктежир дээш кызар ужурлуг.

16. Удуртукчуларга эки сүме бээринге чүү дузалаар?

¹⁶ Удуртукчулар кижи чүгле шыңгыы бергелерлиг апаарга, чүгле ынчан көрнүп кээр улуска дөмей болбас ужурлуг. Олар кандыг-даа үеде акы-угбалар-биле харылзажып, оларның бергелери тыптып кээр болза,  дораан дуза кадарынга белен боор ужурлуг. Үр үе дургузунда удуртукчу бооп бараалгап турар акывыс мынча дээн: «Ёзулуг найырал сырый харылзаадан хамааржыр. А өңнүкке сүме бээри белен боор». Солун чүүл, кижи эжинден сүмени база белен хүлээп алыр.

17. Удуртукчуларга шыдамык болгаш чылыг-чымчак болуру чүге чугула?

¹⁷ Шыдамык болгаш чылыг-чымчак болуңар. Баштай кижи Библияга үндезилээн сүмени ажыглаваска, аңаа ол шынарларны илередири ылаңгыя чугула. Ындыг үеде удуртукчуга туттунары берге-даа болза, ол бужурганып хорадавас ужурлуг. Иисустуң дугайында: «Ол шала сынган хыыргыышты сыйбас, имистелген чырыткыны өжүрбес» деп өттүр билип медеглээн турган (Мф. 12:20). Удуртукчу бүрүзү, Иисус дег, кээргээчел болуксап турар. Ынчангаш акы-угбаларга сүмени чүге бергенин база ону канчаар ажыглаарын олар билип алыр кылдыр, удуртукчулар Иеговага хууда мөргүп турар. Ийе, аңаа үе херек. Удуртукчу акывыс шыдамык болгаш чылыг-чымчак боор болза, ооң сүмезин хүлээп аары белен боор. Чугаажок, сүме албан Бурганның Сөзүнге үндезилеттинген боор ужурлуг.

18. а) Сүме берип турар улус чүнү сактыр ужурлуг? б) Көзенекте чурукта ада-иелер чүнүң дугайында чугаалажып турар?

¹⁸ Бодуңарның частырыгларыңарга өөрениңер. Бис бачыттыг болгаш, бо статьяда бижээн сүмелерни тергиини-биле ажыглап шыдавас бис (Иак. 3:2). Частырыгларны кылыр-даа болзувусса, оон ажыктыг кичээлдерни үндүрүп өөрениилиңер. Хомуданчыг чүүл, бис чаңгыс удаа эвес кады бүзүрээн ха-дуңмавысты сөстер-биле азы ажыл-херээвис-биле балыглаар бис. Ынчалза-даа олар бистиң ынакшылывысты миннир болза, күзелдии-биле бисти өршээр ( «Ада-иелерге» деп көзенекти база көрүңер.)

19. Кандыг сүмелер чүректи өөртүр?

¹⁹ Ёзулуг эки сүме бээри ындыг кончуг белен эвес деп көрдүвүс. Бис, бачыттыг улус,  бот-боттарывыстың частырыгларынче айтып турар бис. Ынчангаш бо статьяның дүрүмнерин ажыглаары дыка чугула. Сүмени шын хөөн-биле бээр болза эки. Оон аңгыда, сүме ол кижиге, ылап-ла, херек бе, ону бис бээр ужурлуг бис бе деп шынзыгары чугула. Оон ыңай ол кижини сонуургап айтырып, ооң байдалын эки билип аар дээш, кичээнгейлиг дыңнаар болза эки. Ол ышкаш бодувусту ооң орнунга салыр ужурлуг бис. Бис чыышта акы-угбаларга чылыг-чымчак болгаш кичээнгейлиг өңнүктер болуксап турар бис. Ёзулуг эки сүме чүгле ажыктыг эвес, а кижиниң чүрээн өөртүр деп сактып чоруулуңар! (У. ч. 27:9).