1, 2. Pana okuti wa tunda ale vetavo liesanda o sukila oku lipula ndati? Momo lie epulilo liaco li kuetele esilivilo?

 SOKOLOLA okuti posongo yene umue weyilepo uyombeki kuenje wa nyanyapo ovinenu. Noke omuenyo womanu vosi va kasi pocitumãlo caco u kasi kohele. Oco hẽ nda wa linga ndati? Ocili okuti pocitumãlo caco nda wa ilukapo. Pole, pana okuti wa iluka ale, lopo nda wa lipula okuti ‘Anga ovinenu viaco via iñila ale vetimba liange?’

² Cimuamue haico catiamẽla ketavo liesanda. Embimbiliya li longisa okuti etavo liaco lia vihĩsua lalongiso esanda kuenda ovituwa vĩvi. (2 Va  Korindo 6:17) Eli olio esunga lieci o sukilila oku tunda ‘vo Bavulono Yinene’ ocisoko catavo esanda. (Esituluilo 18:2, 4) Anga hẽ wa ci linga ale? Nda wa ci linga, o sesamẽla oku pandiyiwa. Pole, oku tundamo, hacoko lika ci sukiliwa. Pana okuti wa tundamo ale, lopo handi o sukila oku lipula okuti ‘Anga ñasi handi la cimue co ketavo liesanda?’ Tu konomuisi ovina vimue viatiamẽlako.

3. (a) Embimbiliya li tu sapuila nye catiamẽla koku fendela oviteka? Kuenda momo lie ku vamue ka ca lelukilile oku tava kocisimĩlo ca Suku catiamẽla koviteka? (b) Nye o sukila oku linga lovina vimue o kuete viatiamẽla ketavo liesanda?

³ Vamue kolonjo viavo va kuete oviteka ale atambo. Ovina viaco pamue va kasi lavio ale anyamo alua. Ove hẽ o kuetevo ovina viaco konjo yove? Nda o kuete, pamue o sima okuti poku likutilila, nda kua vanguilile vovina viaco, Suku ka ku yevi. Utima wove pamue wa kakatela calua kovina viaco. Pole, Suku o kuete omoko yoku tu imba onumbi ndomo a yongola oku fendeliwa. Embimbiliya li tu sapuila okuti, eye ka yongola okuti tu fendela oviteka. (Tanga Etundilo 20:4, 5; Osamo 115:4-8; Isaya 42:8; 1 Yoano 5:21) Omo liaco, oco o tiamẽle ketavo liocili, o sukila oku yoka ovina viosi o kuete viatiamẽla ketavo liesanda. Okupisa opo, o sukila oku tenda ovina viaco ndeci Yehova a vi tenda, okuti “umbondo” kovaso aye.— Esinumuĩlo 27:15.

4. (a) Tua kũlĩha ndati okuti alikolisilo osi atiamẽla koku fendela oviteka elivova? (b) Momo lie Yehova a handelekelele omanu vaye oku yuvula ovina viosi viatiamẽla kumbanda?

⁴ Oku fendela vakukululu kua siatavo calua vatavo esanda.  Vamue eci handi ka va fetikile oku lilongisa Embimbiliya, va simaile okuti ava va fa, handi va kasi lomuenyo kocitumãlo cimue ka ci letiwe. Va simãilevo okuti ava va fa va kuatisa, ale va linga cimue cĩvi komanu va kasi lomuenyo. Ove pamue wa enda oku likolisilako oku linga ovihilahila vimue oco vakukululu yove ka vaka ku linge cimue cĩvi. Pole, ndomo wa lilongisa ale Vocipama 6 celivulu lilo, ava va fa ka va kasi vali lomuenyo konepa yimue. Omo liaco, alikolisilo osi a lingiwa voku vangula lavo, a enda ño olivova. Ondaka yosi o sima okuti yava va fa yi kasi oku tunda kolondele. Eli olio esunga lieci Yehova a handelekelele va Isareli oku yuvula oku pula ava va fa. Kuenda oku yuvulavo ocina cosi catiamẽla kumbanda.—Tanga Esinumuĩlo 18:10-12.

5. Nye o sukila oku linga nda eci handi kua fetikile oku lilongisa Embimbiliya wa enda oku fendela oviteka kuenda vakukululu?

⁵ Ove pamue eci handi kua fetikile oku lilongisa Embimbiliya wa enda oku fendela oviteka kuenda vakukululu. Oco hẽ cilo nye o sukila oku linga? Tanga Embimbiliya kuenda sokolola lutate ovolandu a sangiwamo a lekisa ndomo Suku a tenda ovina viaco. Likutilila ku Yehova oloneke viosi oco a ku ĩhe utõi woku amamako oku kakatela ketavo liocili. Kuenda u pingavo oco a ku kuatise oku kuata ovisimĩlo ndevi viaye.—Isaya 55:9.

6, 7. (a) Omanu va siata oku popia okuti Onatale oku ivaluka oku citiwa kuelie? Olondonge via Yesu via enda hẽ oku ivaluka eteke liaco? (b) Kotembo yolondonge via Yesu vovipito vioku citiwa mua enda oku kongeliwa nye?

⁶ Efendelo liomunu ci tava okuti li vĩhisua lovituwa vietavo liesanda vioku lava ateke owusa. Tu kũlĩhĩsi eci catiamẽla Konatale. Omanu valua va sokisa Onatale ndonjivaluko yoku citiwa kua Yesu Kristu. Atavo alua ana a litukula hati Akristão, va siata oku ivaluka eteke liaco. Pole, ka kuli uvangi u lekisa okuti olondonge via Yesu via lingaile ocipito Conatale. Elivulu limue lia popia hati: “Eci pa pita ovita vivali kanyamo lomue  wa kũlĩhĩle eteke Kristu a citiwa kuenda lomue wa kapeleko eteke liaco.”

⁷ Ndaño okuti olondonge via Yesu via kũlĩhĩle eteke eye a citiwa, ovo ka va ivalukile eteke liaco. Momo lie? Momo ndomo elivulu limue li ci lombolola, Akristão vatete “va kũlĩhĩle okuti oku ivaluka eteke lioku citiwa kuomunu ocituwa cimue ca vakualofeka.” Embimbiliya li tukula lika ovipito vivali vioku ivaluka eteke lioku citiwa. Ovipito viaco, via lingiwa lolosoma vivali okuti ka via kaile afendeli va Yehova. (Efetikilo 40:20; Marko 6:21) Ovipito vioku citiwa via enda oku lingiwavo poku sambiliya olosuku viesanda. Keteke 24 kosãi ya Kupemba, va Roma va enda oku linga ocipito coku citiwa kuosuku yimue ya tukuiwa hati Diana. Veteke likuavo va enda oku ivaluka oku citiwa kuosuku yekumbi, va tukowaile hati Apolo. Omo liaco, ovipito viosi vioku citiwa viatiamẽlele lika ku vakualofeka ka viatiamẽlele Kakristão.

8. Lombolola elitokeko li kasi pokati kovipito vioku citiwa lovihilahila viatiamẽla kumbanda.

⁸ Kuli vali esunga likuavo lieci Akristão vatete ka va ivalokalaile eteke lioku citiwa kua Yesu. Olondonge via Yesu via kũlĩhĩle okuti ovipito vioku citiwa, via enda loku tiamisiwila kovihilahila viumbanda. Kosimbu, vamue va Helasi kuenda va Roma va kolelele okuti kuli espiritu limue okuti eci omunu a citiwa olio hapo li kala. Kuenje liamamako oku teyuila omunu waco vokuenda kuomuenyo waye wosi. “Espiritu liaco likuete ukamba losuku yimue ka yi letiwe yeteke lina omunu waco a citiwa.” Ocili okuti, Yehova ka sanjukila ocipito lacimue ci tiamisila Yesu kovihilahila viaco. (Isaya 65:11, 12) Oco hẽ momo lie omanu valua va siatela oku ivaluka ocipito Conatale?

9. Momo lie eteke 25 liosãi ya Cembanima lia nõliwila ndeteke lioku citiwa kua Yesu?

⁹ Tunde eci Yesu a kala palo posi, peya oku pita anyamo alua, oco omanu va fetika noke oku ivaluka oku citiwa kuaye  keteke 25 kosãi ya Cembanima. Pole, Yesu ka citiwile veteke liaco. Eye wa citiwa kosãi ya Mbalavipembe. a Oco hẽ nye omanu va nõlela oku ivaluka oku citiwa kuaye veteke 25 kosãi ya Cembanima? Cimõleha soketi vamue va kala vakualofeka, eci va pongoloka Akristão “va yonguile okuti eteke liaco li likuata leteke liocipito ca vakualofeka catiamẽlele koku citiwa kuekumbi.” Podombo cina okuti utanya u vumbula, vakualofeka va enda oku linga ovipito vioku vetiya utanya oku tua. Kuenda oku u vilikiya oco u tiuke oku wa enda. Eteke 25 yosãi ya Cembanima lia nõliwila oku sima okuti oco utanya u fetika oku tua. Locisimĩlo coku vetiya vakualofeka oco va kale vakuetavo, asongui vetavo va nõla eteke liaco oco li kale ndocipito “Cakristão.” b

10. Kosimbu momo lie omanu vamue ka va lingalaile ocipito Conatale?

¹⁰ Oku tokekisiwa Kuonatale lovihilahila via vakualofeka, kua fetika osimbu. Omo okuti Onatale ya fetikila pokati ka vakualofeka, kunyamo 1600 yeya oku imũiwa kofeka yo Inglaterra kuenda kolonepa vimue viofeka yo Amerika. Kotembo yaco, omunu wosi wa sangiwa okuti wosala konjo veteke Lionatale, va enda loku u kisika oku feta etevo. Pole, kovaso yoloneke, ocipito caco ceya oku fetikiwa vali. Kuenda kua vokiyiwa vali ovihilahila vikuavo. Kuenje toke etaili ca linga ocipito cinene  kolofeka vialua. Pole, omo okuti ocipito caco ca vakuetavo liesanda, vana va yongola oku sanjuisa Suku ka va litengi Vonatale ndaño vovipito vikuavo mua kongela ovihilahila via vakualofeka. c

11. Momo lie vamue va siatela oku linga ovipito? Pole nye tu sukila oku pitisa kovaso?

¹¹ Vamue va tava okuti Onatale lovipito vikuavo via fetikila pokati ka vakualofeka. Pole, lopo va sima okuti ka cĩviko oku linga ovipito viaco. Momo, eci va linga ovipito viaco ka va sokolola okuti viatiamẽla kefendelo liesanda. Kuenda ovipito viaco, vi va ĩha epuluvi lioku kala pamosi lepata. Eci hẽ ocovo ocisimĩlo cove? Nda oco ocisimĩlo cove, ocisola o kuetele epata, oco ci kasi oku ku tateka oku tiamẽla ketavo liocili. Hacisolako o kuetele etavo liesanda. Kolela okuti Yehova, Usovoli wepata, oyongola okuti ove o kala ciwa lepata liove. (Va Efeso 3:14, 15) Pole, o sukila oku pamisa ukamba wove lepata liove la cina Suku a sanjukila. Catiamẽla kueci tu sukila oku pitisa kovaso, upostolo Paulu wa soneha hati: “Seteki oku kũlĩhisa ovina vi sanjuisa Ñala.”—Va Efeso 5:10.

12. Lombolola esunga lieci tu sukilila oku yuvula ovipito viopiwa kovina via vĩha.

¹² Ove pamue o sima okuti ovihilahila via enda oku lingiwa kosimbu eci ovipito viaco via fetikiwa, ha vimuamueko levi via siata oku lingiwa koloneke vilo. Anga hẽ oku kũlĩha oku kua fetikila ovipito viaco ci kuete esilivilo? Ocili okuti ci kuete. Sokolola okuti wa sanga olumbusatu lumue lua kupukila peyala. Ove hẽ nda wa nõla olumbusatu luaco oco o lulie? Ocili okuti nda kua ci lingile, momo olumbusatu luaco lua liña. Ndolumbusatu lua tukuiwa ndeti, ovipito vimue pamue vi kala soketi vi sõsa, pole viopiwa kovina via vĩha. Oco tu tiamẽle  lika ketavo liocili, tu sukila oku kuata ovisimĩlo ndevi viuprofeto Isaya, wa sapuilile afendeli vocili hati: “Ko ka lambi cimue ca vĩha.”—Isaya 52:11.

13. Ekatanga lipi pamue o sanga omo lioku likala oku litenga vovipito vimue?

¹³ Olonjanja vimue ocitangi ci fetika eci o likala oku linga onepa kovipito viaco. Vakuẽle u talavayeli kumosi, pamue va ku pula esunga lieci ku tavela oku litenga vovipito viateke owusa vi lingiwila kupange. Ale pamue va ku ĩha ombanjaile Yonatale. Oco hẽ ca sunguluka oku yi tambula? Nda hẽ ukuanjo yove hukuetavo lioveko? O tẽla hẽ ndati oku limbuka nda omãla vove ka va kasi oku sumua omo konjo yene ka wa siateli oku linga ovipito vimue?

14, 15. Nda umue wa ku ĩha ocilamo catiamẽla keteke liocipito cimue ale wa ku ĩha ombanjaile, o tambulula ndati?

¹⁴ Ci sukila olondunge oku potolola ocitangi caco. Nda umue wa ku ĩha ocilamo cimue catiamẽla keteke liocipito caco, ove ci tava okuti o tambuluiya ño hati nda pandula. Pole, nda omunu waco yuna okuti wa siata oku u mõla ale olonjanja vialua, ale yuna u talavayeli kumosi, ciwa okuti u lomboluila esunga lieci ku litengela vovipito viaco. Pole, ci linga lutate. Embimbiliya li tu sapuila hati: “Upopi wene u kale lumbombe loku singiwa lomongua, okuti vu kumbulula ciwa omunu omunu wo puli cimue.” (Va Kolosai 4:6) Kuata utate oco ku ka lekise ekambo liesumbilo ku vakuẽle poku va lomboluila esunga lieci ku litengela vovipito vimue. Va sapuila okuti ka ci lomboloka okuti ove ku sole ombanjaile va ku ĩha ale ku sole oku kala la vakuẽle. Pole kokuove, hĩse okuti ci lingiwa kepuluvi likuavo.

¹⁵ Oco hẽ nda umue o yongola oku ku ĩha ombanjaile, o linga ndati? Cosi catiamẽla ño kepuluvi liaco. Omunu oku ĩha ombanjaile yaco pamue o popia okuti “ame nda kũlĩha okuti ove ku litengi vovipito evi. Pole, ndi yongola oku ku ĩha ombanjaile  eyi.” Ove pamue o sima okuti oku tava ombanjaile yaco kepuluvi liaco hacimuamueko loku kuata onepa kocipito caco. Pole, nda omunu o kasi oku ku ĩha ombanjaile yaco, ka kũlĩhĩle etavo liove, ci tava oku u sapuila okuti ove ku lingi onepa kocipito caco. Eci cika ku kuatisa oku lombolola esunga lieci ove o tavela ombanjaile yaye pole lalimue eteke oko tiuwila ombanjaile yimue kepuluvi liaco. Pole, nda omunu o kasi oku ku ĩha ombanjaile yaco, o kasi oku ku yĩhila oco o lueye ovihandeleko vietavo liove, hĩse okuti o likala oku tambula ombanjaile yaco.

16. O lekisa ndati utate la vakuepata liove eci va linga ovipito vimue?

¹⁶ Oco hẽ nda vamue vakuepata liove ka vatiamẽlele ketavo liove? Lekisavo utate. Ka ci sukila oku patãla ocipito cosi vakuepata liove va yongola oku linga. Lekisa esumbilo kelianjo liavo lioku li nõlela eci va linga. Momo ove oyongola okuti va sumbilavo eci ove o linga. (Tanga Mateo 7:12.) Yuvula oku linga cosi ci ku molẽhisa ndu okuti o kasi oku litenga vovipito viaco. Pole, lekisa esunguluko kovina vina ka viatiamẽlele kovipito viaco. Otembo yosi, linga lika cina ci ku sia lutima wa yela.—Tanga 1 Timoteo 1:18, 19.

17. O lembeleka ndati omãla vove oco ka vaka sumue eci va mola vakuavo va kasi oku linga ovipito?

¹⁷ Nye o sukila oku linga oco omãla vove ka vaka sumue omo okuti ka wa siateli oku linga ovipito violuali? Cosi catiamẽla ño kueci wa siati oku linga vokuenda kunyamo. Olonjali vimue via siata oku sandiliya apuluvi voku eca olombanjaile komãla vavo. Pole, ombanjaile ya velapo o sesamẽla oku eca komãla vove, oku sanda otembo yoku kala lavo kuenda oku lekisa ocisola kokuavo.

18. Oku endaenda kolohongele Viakristão ci ku kuatisa ndati oku kakatela ketavo liocili?

¹⁸ Oco o sanjuise Suku, o sukila oku siapo etavo liesanda kuenda oku litumbika ketavo liocili. Eci hẽ ci lingiwa ndati?  Embimbiliya li tu vetiya hati: “Tu sokololi ndomo tu tẽla oku livetiya pokati oku kala locisola lovilinga viwa. Ka tu ka liweki oku ongoloka ndomo vamue va lingainga, puãi tu likuatisi pokati lalungulo, ca piãla vali omo vu lete okuti eteke liaco li kasi ocipepi.” (Va Heveru 10:24, 25) Oku liongolola kolohongele oyo onjila yiwa yoku fendela Suku ndomo eye a yongola. (Osamo 22:22; 122:1) Kolohongele viaco, kuli epuluvi lioku “likolisa pokati” la vamanji.—Va Roma 1:12.

19. Momo lie ci kuetele esilivilo oku sapuilako vakuẽle eci wa siata oku lilongisa Vembimbiliya?

¹⁹ Onjila yikuavo yoku lekisa okuti wa litumbika ketavo liocili, oku sapuilako vakuene ovina wa siata oku lilongisa Vembimbiliya Lolombangi via Yehova. Kuli omanu valua “va [kasi oku] lisiõsiõla loku leñaila” evĩho li kasi oku lingiwa voluali koloneke vilo. (Esekiele 9:4) Ove pamue wa kũlĩha omanu vamue va siata oku lisiõsuĩla ovina vĩvi via siata oku lingiwa koloneke vilo. Nye hẽ ku vanguila lavo catiamẽla kolohuminyo vi sangiwa Vembimbiliya? Poku liongoluila kumosi Lakristão vocili kuenda oku sapuilako vakuẽle ovina vi komõhisa wa lilongisa Vembimbiliya, oka limbuka okuti onjongole yosi ya kala vutima wove yoku linga onepa kovipito violuali yika imũha. Kolela okuti nda wa litumbika ketavo liocili, oka tambula asumũlũho alua.—Malakiya 3:10.