KOTEMBO ya Paulu olonaviyu vioku ambata lika omanu, ka via kaileko. Oco omanu va linge ungende lonaviyu, tete va sukilile oku pulisa komanu vakuavo nda va kũlĩha onaviyu yimue yambata ovikuata ya loña kocitumãlo ovo va yongola oku enda kuenda nda va tava oku ambata omanu. (Ovil. 21:2, 3) Ndaño okuti onaviyu yimue ka yendi oku omunu a loña, eye o pondola oku londa vonaviyu yikuavo okuti yenda ocipepi loku a loña.—Ovil. 27:1-6.

Olonaviyu viaco, via lingaile ño ovongende olonjanja vimue vunyamo kuenje ka va kuamaile esokiyo lalimue. Omo liekalo liotembo ka ya ndaile oku kala ciwa, vakuakuendisa olonaviyu va kuatale ohele okuti cimue cĩvi ci ka pita lavo ndeci, nda va mola ocikuamanga cimue ci lila lonjila yimue ka ya siatele, ale nda va mola onaviyu ya tinguka. Vakuakuendisa onaviyu nda va limbuka okuti otembo yi kasi ciwa, va linga ungende. Omunu una o yongola oku linga ungende eci a sanga onaviyu, o talamẽla toke eci ku lingiwa esapulo liokuti ndopo onaviyu yi tunda.

Usonehi umue o tukuiwa Lionel Casson, wa popia hati: “O Roma ya lingile esokiyo liokuti, vana va linga ungende lonaviyu ka va feti olombongo vialua.” “Onaviyu yaco ya enda oku kala ketapu liono yolui Tibre. Olupale luo Ostia lua kala ocipepi locitanda cimue cinene kuenda olovenda. Pokati kavio, pa kala olonalavayi vialua viatiamẽlele katapu akuavo ndeci: Narbonne okuti [koloneke vilo, o Fransa] kuenda o Cartago okuti [koloneke vilo o Tunisia] kuenda kolonepa vikuavo. Wosi wa yonguile oku landa ocimalẽho cimue coku semulula onaviyu, ca enda oku sangiwa kolonepa viosi va pita lonaviyu.”

Ndaño okuti ungende waco lonaviyu wa tetaile onimbu, pole, kua kala ohele yimue. Omo liaco, Paulu olonjanja vialua omuenyo waye wa kala kohele poku linga ovongende wumisionaliu.—2 Va Kor. 11:25.