Akristão Ka Va Litengi Loluali Koloneke Vilo Via Sulako
Akristão Ka Va Litengi Loluali Koloneke Vilo Via Sulako
“Ovo havakualualiko ndeci ame siukualualiko.”—YOANO 17:16.
1, 2. Nye Yesu a sapuila olondonge viaye catiamẽla koku kuata ukamba loluali? Kuenda olondaka viaye via votola apulilo api?
KUTEKE wa sulako komuenyo wa lipua wa Yesu, eye wa likutililako olondonge viaye osimbu ovio via kala oku u yevelela. Vokuenda kuohutililo yaye, wa situlula ocina cimue catiamẽla komuenyo Wakristão vosi vocili. Poku lombolola eci catiamẽla kolondonge viaye, eye wa popia hati: “Nda va iha ondaka yove, kuenje oluali lua va suvuka, momo havakualualiko, ndeci ame siukualualiko. Si pingi okuti o vopa voluali, te okuti o va teyuila kevĩho. Ovo havakualualiko ndeci ame siukualualiko.”—Yoano 17:14-16.
2 Volonjanja vivali, Yesu wa popia hati, olondonge viaye havakualualiko. Handi vali, oku litepa kuaco loluali ku va kokela ovitangi vioku suvukiwa loluali luaco. Omo liaco, Akristão ka va sukilile oku sumua momo Yehova o va teyuila. (Olosapo 18:10; Mateo 24:9, 13) Ndomo Yesu a ci popia volondaka viaye, tu sukila oku lipulisa etu muẽle ndoco: ‘Momo lie Akristão vocili ka va litengela loluali? Oku yuvula oku litenga loluali ku lomboloka nye? Nda Akristão va suvukiwa loluali, ndamupi ovo va tenda oluali luaco? Oco hẽ, ndamupi ovo va tenda olombiali violuali?’ Atambululo a tunda Vembimbiliya atiamẽla kapulilo alo, a kuete esilivilo liocili, momo vosi yetu tua kongeliwavo vovitangi viaco.
‘Etu Tuatiamẽla ku Suku’
3. (a) Nye ci tu kuatisa oku yuvula oku litenga loluali? (b) Uvangi upi u lekisa okuti “oluali luosi lu kasi povaka Eliapu”?
3 Ukamba wetu la Yehova owo esunga lieci ka tuatiamẽlele koluali. Upostolo Yoano wa soneha ndoco: “Tu ci okuti tuatiamẽla ku Suku. Pole, oluali luosi lu kasi povaka Eliapu.” (1 Yoano 5:19, NW ) Olondaka upostolo Yoano a popele viatiamẽla koluali, via linga muẽle viocili. Ovoyaki, evĩho, ungangala, oku talisiwa ohali, ekambo lioku kala ukuacili, kuenda ovituwa ka via sungulukile, via livokiya calua koloneke vilo kuenje vi eca uvangi wokuti, oluali ka lu kasi oku songuiwa la Suku, pole lu kasi povaka a Satana. (Yoano 12:31; 2 Va Korindo 4:4; Va Efeso 6:12) Eci omunu umue a linga Ombangi ya Yehova, eye ka tava vali oku kuama ovituwa viaco vĩvi kuenje eci cu kuatisa oku yuvula oku panga onepa koluali.—Va Roma 12:2; 13:12-14; 1 Va Korindo 6:9-11; 1 Yoano 3:10-12.
4. Ndamupi tu pondola oku lekisa okuti tuatiamẽla ku Yehova?
4 Upostolo Yoano wa popia hati, Akristão vana va yuvula oku litenga loluali, ‘vatiamẽla ku Suku.’ Akristão vosi va litumbika ovo muẽle ku Yehova, vatiamẽla kokuaye. Upostolo Paulu wa popia hati: ‘Nda tu kasi lomuenyo, tu u muila ku Ñala Yehova, nda tu fa, tu fila ku Ñala Yehova. Oco, ndaño tu kasi lomuenyo, ndaño tu fa, lopo tumanu vamãle va Ñala Yehova.’ (Va Roma 14:8; Osamo 116:15) Omo okuti tuatiamẽla ku Yehova, eye lika tu sukila oku fendela. (Etundilo 20:4-6) Ukristão wocili ka tumbika omuenyo waye kovimãho violuali lulo. Ndaño okuti eye o sumbila apandela a kasi vofeka, pole eye ka a fendela ndaño lovilinga viaye ale pamue kovisimĩlo viaye kuenda ovituwa. Eye ka fendela vakuakutasula ombunje va kemãla ale ovina vikuavo viotembo yilo. Ocili okuti, eye o sumbila omoko ya vakuavo yoku linga eci va yongola, pole o fendela lika Ululiki waye. (Mateo 4:10; Esituluilo 19:10) Ovina viaco evi ovio vi lekisa okuti eye wa li tepa loluali.
“Usoma Wange Hawoluali Luloko”
5, 6. Ndamupi oku pokola ku Suku ku lekisa oku litepa kuetu loluali?
5 Akristão olondonge via Yesu Kristu kuenda olonungi Viusoma wa Suku, eci oco ci va lingisa omanu vana ka va pangi onepa yoluali. Eci Yesu a kala oku sombisiwa, wa sapuila Pontio Pilato hati: “Usoma wange hawoluali luloko. Usoma wange nda wa kaile woluali lulo, akuenje vange nda va yaka okuti si pakuiwa ku va Yudea. Usoma wange puãi hawokilulieveko.” (Yoano 18:36) Usoma waco, owo uka kemãlisa onduko ya Suku Yehova, loku sivaya uviali waye oco ocipango caye ci tẽlisiwe voluali luosi ndeci oko kilu. (Mateo 6:9, 10) Vokuenda kupange wa Yesu woku kunda olondaka viwa Viusoma, eye wa popia hati, olondonge viaye vika amisako loku kunda Usoma waco toke kesulilo lioluali. (Mateo 4:23; 24:14) Kunyamo wo 1914, kua tẽlisiwa ocitumasuku colondaka vielivulu Liesituluilo 11:15, vina vi popia ndoco: “Uviali woluali wa linga uviali wa Suku yetu kuenda wa Kristu. . . . Eye [oka] viala oloneke vi enda ño-hũ, ka vi pui.” Usoma waco wokilu owo lika uka viala omanu vosi palo posi. (Daniele 2:44) Ndopo muẽle olombiali viosi vio voluali vika limbuka uviali waco.—Osamo 2:6-12.
6 Omo liaco, Akristão vocili koloneke vilo, va kasi oku pokola Kusoma wa Suku kuenda va kuãi elungulo lia Yesu lioku ‘sandiliya tete usoma wa Suku kuenda esunga liaye.’ (Mateo 6:33) Eci ka ci lomboloka okuti ovo ka va pokola vali kolombiali viofeka muna va kasi. Pole, ekalo liavo kespiritu olio li lekisa okuti va litepa loluali. Ndeci olondonge via Yesu via linga kocita catete, koloneke vilo, Akristão va pitisavo kovaso upange wavo woku ‘imbila uvangi usoma wa Suku.’ (Ovilinga 28:23) Layimue ombiali yomanu yi kuete omoko yoku tateka upange owu wa tumĩwa la Suku.
7. Momo lie Akristão vocili ka va litengela voluali? Oco hẽ, ndamupi ovo va siata oku ci lekisa?
7 Olombangi via Yehova omo okuti viatiamẽla ku Yehova, haivo olondonge via Yesu kuenda omo lioku pokola Kusoma wa Suku, ovio via siata oku amamako oku yuvula oku litenga vovoyaki cikale ana a pita vofeka yavo ale kolofeka vikuavo vokuenda kuocita cakũi avali kuenda cakũi avali lamosi. Ovo ka vatiamẽle kocitundo lacimue, ka va kuatele vovota oco va ponde vakuavo kuenda ka va siatelevo oku panga onepa layimue koku sandeka asapulo atiamẽla kovitangi violuali. Akristão eci va liyaka lovitangi vioku suvukiwa, ovo va siata oku lekisa ekolelo liavo poku kuama olondaka via vamanji vana va sapuila kolombiali vioko Alemanya kunyamo wo 1934, eci va popia hati: “Etu ka tu yongola oku litenga vopulitika, momo tua li tumbika lutima wetu wosi Kusoma wa Suku, una u kasi oku songuiwa la Yesu Kristu. Ka tu yongola oku lemẽha omunu laumue. Onjongole yetu yoku kala lombembua kuenda oku lekisa ovituwa viwa komanu vosi.”
Olomunga Kuenda Olonumiwa Via Kristu
8, 9. Ndamupi Olombangi via Yehova koloneke vilo via linga olomunga kuenda olonumiwa? Kuenda ndamupi eci ci va kuatisa oku yuvula ukamba wavo loluali?
8 Upostolo Paulu wa lombolola eci catiamẽla kokuaye kuenda kakamba vaye Akristão olombuavekua okuti, “tua linga olomunga via Kristu okuti elaleko lia Suku li pitiyiwa letu.” (2 Va Korindo 5:20; Va Efeso 6:20) Kunyamo wo 1914, oco Akristão olombuavekua va fetika oku vangula ndolomunga viondaka Yusoma wa Suku okuti ovo “omãla” vaco. (Mateo 13:38; Va Filipoi 3:20; Esituluilo 5:9, 10) Handi vali, Yehova o kasi oku nõla voluali “owiñi wakahandangala” watiamẽla ‘kolomeme vikuavo,’ una kuete elavoko lioku kala palo posi. Kuenje owiñi waco, owo u kasi oku kuatisa olombuavekua kupange wavo woku kala olomunga. (Esituluilo 7:9; Yoano 10:16) ‘Olomeme viaco vikuavo,’ ci tava oku vi tukula okuti, ‘olonumiwa’ viondaka Yusoma wa Suku.
9 Omunga yofeka yimue kuenda oloñuatisi viaye ka va litengi vovitangi vi pita vofeka muna ovo va kasi oku talavaya. Cimuamue haicovo ci pita Lakristão okuti, ka va litengi vovitangi viopulitika yoluali. Ovo va likala oku suvuka ofeka yimue, vakuekova liomanu vamue, ekalo liavo, ale pamue ocisoko comanu vana okuti olohuasi. (Ovilinga 10:34, 35) Pole, ovo va likolisilako ‘oku lingila eci ciwa omanu vosi.’ (Va Galatia 6:10) Olombangi via Yehova oku yuvula kuavo oku litenga loluali, oko ku lekisa okuti, lomue omunu o pondola oku likala esapulo liavo poku popia okuti, ovo va sole lika vakuekova limue liomanu, ofeka, ale vakualonepele viapata.
Va Limbukiwila Kocisola Cavo
10. Momo lie ocisola ci kuetele esilivilo Ukristão oku lekisa ocisola?
10 Handi vali, ndomo ca lomboluiwa konyima, Akristão ka va litengi vovitangi violuali lulo omo liukamba u sangiwa pokati kavo Lakristão vakuavo. Yesu wa sapuila olondonge viaye hati: “Oku oko omanu vaka limbukila okuti vulondonge viange, nda vu likuetele ocisole pokati.” (Yoano 13: 35, NW ) Ocisola la vamanji, oco ondimbukiso yomanu vana okuti Akristão. (1 Yoano 3:14) Ndaño okuti Ukristão o sukila oku lekisa ukamba wocili ku Yehova, ku Yesu kuenda kepata liaye, eye, o sukilavo oku lekisa ukamba wocili ku vakuavo Akristão. Ocisola caye, ka ci lekisa lika ku vamanji vana va sangiwa vekongelo lina eye a kasi. Ukristão, o lekisa ocisola caye kongongela ya ‘vamanjaye va sangiwa voluali luosi.’—1 Petulu 5:9.
11. Ndamupi ovituwa viwa Violombangi via Yehova via siata oku vetiyiwa locisola va likuetele pokati?
11 Koloneke vilo, Olombangi via Yehova via siata oku lekisa ocisola ku vamanjavo poku tẽlisiwa kuolondaka vielivulu lia Isaya 2:4, li popia ndoco: “Va tela olosipata viavo ha vi lingi atemo olosaluwa, kuenda ovonga avo ha a lingi otutana. Olofeka ka vi likatukila vali losipata, ndaño ovita ka va vi lilongisa vali.” Omo okuti Akristão va kasi oku longisiwa la Yehova, ovo va kasi vombembua la Suku kuenda pokati kavo komunu lomunu. (Isaya 54:13) Omo liocisola va kuetele Suku kuenda vamanjavo, ci va vetiya oku yuvula oku kuata ovota oco va ponde vamanjavo Akristão ale omanu vana va sangiwa kolofeka vikuavo. Ombembua yavo kuenda elitokeko liavo, olio li kuete esilivilo lia velapo kefendelo liavo kuenda ovina viaco evi, ovio uvangi u lekisa okuti, va kuete espiritu lia Suku. (Osamo 133:1; Mika 2:12; Mateo 22:37-39; Va Kolosai 3:14) Ovo va ‘sandiliya ombembua loku yi landula,’ momo va kũlĩha okuti, “ovaso a Yehova a vanja vakuesunga.”—Osamo 34:14, 15.
Ndomo Akristão va Tenda Oluali
12. Ocituwa cipi Yehova a kuetele omanu voluali okuti oco Olombangi via Yehova vi setukula, kuenda ndamupi vi ci linga?
12 Yehova wa siata oku eca alungulo atiamẽla kesombiso eye aka linga voluali lulo. Pole, eye ka lingile handi esombiso liaco komanu vosi va sangiwa voluali. Votembo Yehova a sokiya, oka linga esombiso Liaye lekuatiso lia Yesu. (Osamo 67:3, 4; Mateo 25:31-46; 2 Petulu 3:10) Ocili okuti, Yehova o kuetele ocisola omanu. Eye wa eca Omõlaye wongunga oco omanu va sange epuluvi lioku kuata omuenyo ko pui. (Yoano 3:16) Etu Tuakristão, tu kuama ongangu yocisola ca Suku poku sapuilako vakuetu eliangiliyo Eye a linga liatiamẽla koku yovuiwa, ndaño okuti olonjanja vimue elikolisilo lietu lioku sapuila omanu ka lia siatele oku taviwa.
13. Ndamupi tu pondola oku tenda olombiali violuali?
13 Ndamupi tu pondola oku tenda olombiali violuali? Upostolo Paulu wa tambulula hati: “Omunu lomunu, a pokole kolombiali, momo ka kuli uviali te wa tunda ku Suku. Olombiali viosi vi kasiko, via kapiwa la Suku oco vi viale lonjila yimue ya pita ño pokati.” (Va Roma 13:1, 2, NW) Omanu va pokola kolombiali “lonjila yimue ya pita ño pokati,” (momo ndaño okuti kuli olombiali vina vi kasi pomangu ya kemãla calua okuti vikuavo ci sule, pole, pokati kavo lomue o sokisiwa la Yehova) momo Yehova Ukuonene wosi, eye o kasi oku ecelela okuti olombiali viaco vi viala. Ukristão o pokola kolombiali violuali momo nda wa ci linga o kasivo oku lekisa esumbilo ku Yehova. Ci lingiwa hẽ ndati nda kueya ocitangi catiamẽla koku pokola kolonumbi via Suku levi violombiali?
Ocihandeleko ca Suku Leci ca Kaisare
14, 15. (a) Ndamupi Daniele a yuvula ocitangi ciyilila koku pokola? (b) Onjila yipi akuenje vatatu va Heveru va nõlelepo eci va pita locitangi coku lekisa epokolo okuti ka ca lelukile oku ci yuvula?
14 Daniele kumue lakamba vaye vatatu, va lekisa ongangu yimue yiwa yeci catiamẽla koku tepisa oku pokola kolombiali kuenda oku pokola ku Suku. Eci akuenje vakuãla va Heveru va kala kumandekua ko Bavulono, ovo va pokola kovihandeleko vio vofeka yaco kuenda va nõliwa oco va tambule epokuiso limue lilikasi. Eci Daniele, a limbuka okuti, epokuiso liaco ka lilitava Lolonumbi via Yehova, eye wa vangula la kalei wa kuata omoko yoku va songuila. Omo liaco, kueya oku lingiwa eliangiliyo limue lilikasi lioku sumbila ovisimĩlo viakuenje vakuãla va Heveru. (Daniele 1:8-17) Olombangi via Yehova lesumbilo locili, via siata oku kuama ongangu ya Daniele eci vi lomboluila kolombiali eci catiamẽla kekalo liavo oco va yuvule ovitangi.
15 Pole, onjanja yimue yikuavo, kakuenje vakuãla va Heveru ka ca lelukile oku yuvula ocitangi catiamẽla koku pokola ku Suku. Soma ya Bavulono wa tuma oku tunga ociñumañuma cimue cinene ketapi lia Dura. Kuenje, wa tuma oku ongolola apalanga vaye oku kongelamo asongui vosi vofeka oco va kolise etumbiko liociñumañuma caco. Kotembo yaco, akamba vatatu va Daniele va nõliwile oco va linge asongui vofeka yo Bavulono, kuenje va kongeliwavo vocihandeleko caco. Kuenje, eci otembo yaco ya pitilapo, omanu vosi va wila posi oku fendela ociñumañuma caco. Pole, akuenje va Heveru va kũlĩhĩle ciwa okuti efendelo liaco eli ka li taviwa volonumbi via Suku. Eci omanu vosi va petamẽla posi, ovo vamamako loku talama. (Esinumuĩlo 5:8-10) Omo lioku likala kuavo oku pokola kocihandeleko ca soma, ovo veya oku kapa kohele omuenyo wavo, kuenje va popeliwa locikomo. Ovo va nõlelepo oku fa oco ka va ka tombe ocihandeleko ca Yehova.—Daniele 2:49–3:29.
16, 17. Ndamupi ovapostolo va tambulula eci va handelekiwile oku liwekapo kupange wavo woku kunda, kuenda momo lie?
16 Kocita catete, ovapostolo va Yesu va kovongiwile lasongui voko Yudea ko Yerusalãi loku va handeleka okuti, ka ci tava oku kundila vali vonduko ya Yesu. Onjila yipi ovapostolo veya oku nõlapo? Yesu wa va ihĩle ocikundi coku longisa omanu vo kolofeka viosi oku kongelamo va Yudea, oco va linge olondonge. Eye wa va sapuililevo oco va kale olombangi viaye vo Yerusalãi toke kolonepa viosi violuali. (Mateo 28:19, 20; Ovilinga 1:8) Ovapostolo va kũlĩhĩle okuti, ocikundi ca Yesu kokuavo ci lomboloka oku tẽlisa ocipango ca Suku. (Yoano 5:30; 8:28) Omo liaco, ovo va tambulula hati: “Cetu, oku pokola ku Suku, komanu hakoko.”—Ovilinga 4:19, 20; 5:29.
17 Ovapostolo ka va lekisile ocituwa cimue cesino. (Olosapo 24:21) Pole, eci olombiali via seteka oku tateka ocipango ca Suku, ovo va tambulula hati: ‘Etu tu kuete oku pokola lika ku Suku, komanu hakoko.’ Yesu wa popia hati, tu sukila oku ‘eca ku Kaisare ovina via Kaisare, kuenda oku eca ku Suku ovina via Suku.’ (Marko 12:17) Nda tua lueya olonumbi via Suku omo lioku pokola kueci ca tumĩwa lomunu, ci lomboloka okuti, tu kasi oku eca komunu waco ovina viatiamẽla ku Suku. Omo liaco, ndaño tu eca ku Kaisare ovina viatiamẽla kokuaye, etu tua kũlĩha okuti Uviali wa velapo wa Yehova. Handi vali, Yehova eye Wavelapo voluali luosi, haeye Ululiki wetu kuenda haeye Ono yuviali wosi.—Esituluilo 4:11.
Tuka Amamako Loku Pandikisa
18, 19. Ongangu yipi yiwa vamue vamanjetu va siata oku lekisa kueci catiamẽla kekolelo? Oco hẽ, ndamupi tu pondola oku kuama ongangu yavo?
18 Koloneke vilo, olombiali vialua via siata oku limbuka ekalo Liolombangi via Yehova lioku yuvula oku litenga loluali. Omo liaco, tu eca olopandu vialua kokuavo. Pole, kolofeka vimue, Olombangi via Yehova vi kasi oku lambaliwa calua. Vokuenda kuocita 20 toke cilo, vamue vamanjetu va siata oku tipuiwa okuti konepa yespiritu ovo va siata oku ‘yaka uyaki wekolelo.’—1 Timoteo 6:12.
19 Ndamupi tu pondola oku kuama ongangu yavo koku pandikisa? Catete, tu sukila oku ivaluka okuti, vosi yetu tu lavoka oku lambalaliwa. Nda tua sangiwa lelambalalo liaco, ka tu yokoka loku sumua. Upostolo Paulu wa lungula Timoteo hati: “Ocili [okuti], vosi va panga oku kala lomuenyo wesunga lia Suku vu Kristu Yesu va kangisiwa.” (2 Timoteo 3:12; 1 Petulu 4:12) Voluali lulo lua vialiwa ndeti la Satana, ndamupi tu pondola oku yuvula elambalalo liaco? (Esituluilo 12:17) Ndaño okuti tu kasi ale oku pandikisa kekolelo tunde osimbu, pole olonjanja viosi kuka molẽha omunu umue ‘oka tu fukĩlisa kuenda oku amamako loku vangula olondaka vimue vi lekisa etombo kokuetu.’—1 Petulu 4:4.
20. Olondaka vipi viocili tu sukila calua oku ivalukak?
20 Cavali ceci, etu tua kũlĩha okuti Yehova kumue lovangelo vaye vaka tu popela. Ndomo Elisia ukuasimbu a lombolola, “ava va kasi letu ovo va lua, [pole] ava va kasi lavo va sule.” (2 Olosoma 6:16; Osamo 34:7) Eci ci lekisa okuti, Yehova o kasi loku ecelelela oco elambalalo liaco kuenda esipato liamameko lika vokuenda kuotembo yimue yitito. Omo liaco, olonjanja viosi eye oka tu ĩha ongusu tu sukila oco tu pandikise. (Isaya 41:9, 10) Vamanji vamue va siata oku pondiwa, pole eci ka ci tu sumuisa momo Yesu wa popia hati: “Ko ka kuati usumba lava va ponda omunu okuti ka va tẽla oku nyõla elavoko liaye ku Suku. Pole, kuateli usumba una o tẽla oku nyõla omunu okuti ka kuata vali elavoko liepinduko.” (Mateo 10:16-23, 28, NW ) Etu, ‘tu vingendeleyi’ voluali lulo. Omo liaco, otembo yetu tu yi pesila kueci ci tu ĩha ‘ekalo limue liwa,’ oco tu kuate omuenyo ko pui voluali luokaliye lua Suku. (1 Petulu 2:11; 1 Timoteo 6:19) Lomue omunu o pondola oku tu tateka koku tambula onima yomuenyo ko pui nda tuamamako lekolelo lietu ku Suku.
21. Nye tu sukila oku ivaluka olonjanja viosi?
21 Omo liaco, tu ivaluki ukamba wocili etu tu kuete la Yehova Suku. Olonjanja viosi tu eci olopandu omo liasumũlũho tua siata oku tambula atiamẽla koku kala olondonge via Kristu okuti tu pokola lika Kusoma waye. Tu lekisi ocisola ku vamanjetu kuenda tu sanjukili ocisola ovo va siata oku lekisa kokuetu. Kovina viosi tu linga, tu kuami olondaka viukualosamo wa popia hati: “Imba ovaso ku Yehova. Kolisako. Utima wove u kuate utõi. Ocili, imba ovaso ku Yehova.” (Osamo 27:14; Isaya 54:17) Etu kumue la vamanjetu ka va tendiwa vana va sangiwa voluali luosi, tuka kakatela kelavoko lietu lekolelo Liakristão poku amamako oku yuvula oku litenga loluali.
O Pondola Oku Lombolola?
• Ndamupi ukamba wetu la Yehova u tu kuatisa oku yuvula oku litenga loluali?
• Osimbu tuamamako loku pokola Kusoma wa Suku, ndamupi tu pondola oku amamako loku yuvula oku litenga loluali?
• Ndamupi ocisola tu kuetele vamanjetu ci tu kuatisa oku amamako oku yuvula oku litenga loluali?
[Apulilo Elilongiso]
[Elitalatu kemẽla 25]
Ndamupi epokolo lietu Kusoma wa Suku li pondola oku tu kuatisa ndomo tu tenda oluali?
[Elitalatu kemẽla 26]
Vakuepata lio Hutu kuenda lio Tutsi va talavaya kumuamue lesanju liocili
[Elitalatu kemẽla 27]
Vamanji Akristão okuti va Yudea kuenda va Arabia
[Elitalatu kemẽla 27]
Ndomo Akristão va sangiwa kofeka yo Sérvio, yo Bosnia kuenda yo Kroasia, va likuetele ocisola pokati
[Elitalatu kemẽla 28]
Onjila yipi ya sunguluka tu sukila oku kuama eci olombiali vi tu kisika oku tomba ocihandeleko ca Suku?