Espiritu Sandu Lia Kuatisa Kupange Woku Lulika!
Espiritu Sandu Lia Kuatisa Kupange Woku Lulika!
“Ilu lia lulikiwa londaka ya Yehova. Ovina viosi lofela yomela waye.”—OSA. 33:6.
1, 2. (a) Ukũlĩhĩso womunu watiamẽla kovina vio kilu lovina vi kasi palo posi wa siata oku li vokiya ndati vokuenda kuotembo? (b) Epulilo lipi li sukila etambululo?
ECI onoño Albert Einstein a sandeka ocisimĩlo caye catiamẽla kukũlĩhĩso wolombungululu kunyamo wo 1905, eye kumue lolonoño vikuavo va popele okuti oluali lu kuete lika ocengele cimosi colombungululu ci tukuiwa hati, Via-Látea. Ukũlĩhĩso wavo wa kala calua utito! Cilo, tua kũlĩha okuti ilu li kuete eci ci pitahãla 100 kolohuluwa violohuluwa koviengele, kuenda ocengele locengele, ci kuete olohuluwa kolohuluwa violombungululu. Osimbu omanu va amamako oku talavaya lolomakina via velapo vioku tala olombungululu, va limbuka okuti, kilu ka ku sangiwa lika etendelo lioviengele violombungululu lina va kũlĩhĩle.
2 Ndeci ukũlĩhĩso wolonoño watiamẽla kovina vio kilu wa kala utito kunyamo wo 1905, haico ca pita lelomboloko liatiamẽla kongongo. Omanu vana va kala voluali okuti pa pita ale ocita canyamo, va kuatele vali ukũlĩhĩso walua okuti va kukululu yavo ci sule. Koloneke vilo, elomboloko liatiamẽla komuenyo kuenda kovina vikuavo vi tekula omuenyo waco, lia li vokiya calua okuti kosimbu ci sule. Omo liaco, kanyamo o kovaso, citava okuti tu ka kũlĩha vali ovina vikuavo viatiamẽla kongongo kuenda kovina vi kasi kilu. Pole, tu sukila oku lipula ndoco: Ovina viaco vieya ndati? Tu pondola oku kũlĩha etambululo liaco, momo Ululiki wetu wa li situlula Vovisonehua vi Kola.
Ovina Via Lulikiwa vi Komõhisa
3, 4. Suku wa lulika ndati oluali, kuenda ndamupi upange waye weca esivayo kokuaye?
3 Olondaka viatete Viembimbiliya vi lombolola ndomo oluali lua fetika. Ovio vi popia ndoco: “Poku fetika Suku wa sovola ilu losi.” (Efe. 1:1) Osimbu ka kua kaile oluali, Yehova wa talavaya lespiritu sandu liaye, oco a lulike ilu longongo, kuenda ovina viosi vi kasimo. Ocili okuti omesele poku panga ocina cimue, yi talavaya lovaka kuenda ovikuata viaye viumesele, pole Suku poku linga ovopange aye wa tuma espiritu sandu.
4 Ovisonehua poku tukula espiritu sandu vi popia hati, ‘omuine’ wa Suku. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Handi vali, ‘upange wovaka aye,’ okuti ovina Yehova a lulika lunene wespiritu sandu, vi eca ulamba kokuaye. Ukualosamo Daviti wa imba ocisungo hati: “Ilu li sapula ulamba wa Suku. Oluali lu situlula ovilinga viovaka aye.” (Osa. 19:1) Ocili okuti ovina tu lete lovaso, vi eca uvangi watiamẽla kunene wespiritu sandu lia Suku. (Va Rom. 1:20) Vi ci linga ndati?
Unene ko Pui wa Suku
5. Lombolola unene wespiritu sandu lia Yehova wuna wa lulika ovina viosi.
5 Oku tanda kuoluali ku eca uvangi wokuti, unene wa Yehova longusu yaye ka vi kuete esulilo. (Tanga Isaya 40:26.) Koloneke vilo, olonoño via kũlĩha okuti, owuya wekumbi kuenda osãi, vi eca ongusu kovina via palo posi. Vo sengundu yimosi, ekumbi li pongolola olohuluwa vikuãla violotonelada viovina vimue via palo posi, okuti vi linga ocinyi loku eca owuya kuenda ongusu yikuavo. Okanepa kamue katito kowuya wekumbi tu tambula palo posi, ka kuete unene woku kuatisa ovina viosi vi kasi lomuenyo voluali. Ocili okuti, poku lulika ekumbi, kuenda olohuluwa vikuavo violombungululu, ca sukilile unene umue wa velapo. Yehova eye o kuete unene wa piãla wa lulika ovina viaco.
6, 7. (a) Momo lie tu popela tuti Suku wa talavaya ciwa lespiritu sandu liaye? (b)Nye ci lekisa okuti oluali ka lua tukulukile ño oluo muẽle?
6 Etu tua ñualiwa lovina vialua vi eca uvangi wokuti Suku wa talavaya lespiritu sandu liaye poku lulika ovina viosi. Konomuisa ocindekaise eci: Ove o kuete okakasia kamue ke yuka olombunje vi kuete avala a litepa. Noke o saka okakasia kaco longusu kuenje o pesila posi olombunje viosi. Anga hẽ ove o sima okuti ombunje lombunje poku pesekela posi yi likongela kolombunje vi kuete evala liayo? Sio! Momo elinga liosi liombuanja ka liongotiya ovina. Lomue o pondola oku patãla ondaka eyi. a
7 Eci tu vanja kilu lovaso ale lomakina yoku tala olombungululu, nye tu mola? Tu mola oviengele vialua violombungululu, osãi kuenda ovina vikuavo via lulikiwa okuti, via sokiyiwa ciwa. Ovina evi, ka via tukulukile ño ovio muẽle kuenda ka vieyile ndocina cimue ka ca sokiyiwile. Omo liaco, tu sukila oku lipula ndoco: Unene upi wa kuatisa koku lulika oluali? Etu tumanu, ka tu kuete ukũlĩhĩso wa suapo woku limbuka unene waco ndaño lakonomuiso olonoño. Pole, Embimbiliya li situlula unene waco wa velapo voluali luosi okuti, espiritu sandu lia Suku. Ukualosamo wa imba ocisungo hati: “Ilu lia lulikiwa londaka ya Yehova. Ovina viosi lofela yomẽla waye.” (Osa. 33:6) Luteke eci tu vanja kilu, tu pondola lika oku mola onepa yimue yitito “yolohoka” viaco violombungululu!
Espiritu Sandu Kuenda Ongongo
8. Anga hẽ tua kũlĩha ciwa ovopange a Yehova?
8 Ukũlĩhĩso tu kuete cilo watiamẽla koluali, utito calua oku u sokisa lovina vi sangiwamo tu sukila oku lilongisa. Yovi ulume umue ukuekolelo, poku lekisa ukũlĩhĩso wetu utito watiamẽla kovina Suku a lulika, wa popia hati: “Tala, ovina evi via linga ño afetikilo ovopange aye. Eci tua yeva covopange aye ca soka ndoku loñola lika.” (Yovi 26:14) Noke yovita vialua vianyamo, Soma Salomone poku kũlĩhĩsa ovina Yehova a lulika, wa popia hati: “[Suku] cosi wa ci posuisila uvo waco. Wa kapa elivelo lievi ka vi pui vutima womanu okuti ka va tẽla oku limbuka eci ca linga Suku tunde kefetikilo toke kesulilo.”—Uku. 3:11; 8:17.
9, 10. Ongusu yipi Suku a talavaya layo poku lulika ongongo, kuenda ovina vipi via lingiwa vokuenda kuoloneke vitatu?
9 Ocili okuti, Yehova wa siata oku situlula ovina via velapo viatiamẽla kovopange aye. Ovisonehua vi tu sapuila okuti espiritu lia Suku lia kuatisa koku lulika oluali. (Tanga Efetikilo 1:2.) Kotembo yaco, ka kua kaile osi ya kukuta, ocinyi, ndaño ofela.
10 Embimbiliya li lombolola ovina Suku a lulika vokuenda kuoloneke. Oloneke viaco, ka vi lomboloka ateke a kuete 24 kolowola, pole, olotembo. Keteke liatete, Yehova wa nena ocinyi kilu lieve. Upange waco wa lingiwa eci ekumbi losãi via moleha. (Efe. 1:3, 14) Keteke liavali, wa panga epuluvi li tepisa ilu losi. (Efe. 1:6) Kilu lieve kua kala ovava, ocinyi, kuenda ofela, pole ka kua kaile osi ya kukuta. Kuenje keteke liatatu, Yehova wa tuma espiritu liaye oku kukutisa osi. Citava okuti wa ci linga poku nena ehunguhungu liofela yonupi. (Efe. 1:9) Kuli ovina vialua via lingiwa keteke liatatu, kuenda kolotembo vikuavo.
Espiritu Sandu Kuenda Oviendalomuenyo
11. Nye ci lekisa okuti oviendalomuenyo viosi via lulikiwa lonjila yi komõhisa, vi kuete elitokeko, kuenda via posoka calua?
11 Espiritu lia Suku, lia kuatisavo koku lulika oviendalomuenyo viosi vi kasi kilu lieve. Oku upisa keteke liatatu toke keteke liepandu, Suku wa lulika ovikũla vialua kuenda ovinyama. (Efe. 1:11, 20-25) Ocili okuti, oviendalomuenyo vi eca uvangi wokuti via lulikiwa lonjila yimue yi komõhisa, vi kuete elitokeko, havio via posoka.
12. (a) O DNA yi kuete esilivilo lie? (b) Nye tu pondola oku lilongisa kupange wo DNA?
12 Kũlĩhĩsa o DNA okuti, oyo ombuto yeca esetahãlo kapata osi oviendalomuenyo. Ovina viosi vi kasi lomuenyo, oku kongelamo ovipuka ka vi letiwe lovaso, ovikũla, olonjamba, ovimuandu, kuenda omanu, vi li cita ndapata avio lekuatiso lio DNA. Ndaño okuti oviendalomuenyo viosi vi kasi kilu lieve via litepa, pole, ombuto yina yeca etepiso kepata lepata, ka yi pongoloka vokuenda kuolotembo. Ndomo ci litava locipango ca Yehova Suku, apata osi oviendalomuenyo, a kasi oku amamako oku li tumbolola lonjila yimue yi komõhisa. (Osa. 139:16) Ovina vi sangiwa kilu lieve, vi eca uvangi wokuti, via lulikiwa ‘lomuine’ wa Suku, ale lespiritu sandu liaye.
Ociluvo ca Velapo Kilu Lieve
13. Suku wa lulika ndati omunu?
13 Noke yanyamo alua, okuti otembo yaco Suku wa lulika ale ovinyama lovina vikuavo ka vi kuete omuenyo, ongongo ka ya ‘kaile vali upolokoso.’ Pole, Yehova wa kuatele upange ukuavo a sukilile oku linga lespiritu sandu liaye. Eye wa kuatele ocisimĩlo coku lulika ociluvo ca velapo co kilu lieve. Omo liaco kesulilo lieteke liepandu, wa lulika omunu. Yehova wa ci linga ndati? Wa ci linga lespiritu sandu liaye, kuenda ovina vikuavo vio posi.—Efe. 2:7.
14. Ocina cipi ca velapo ci tepisa omunu lovinyama?
14 Kelivulu Liefetikilo 1:27, ku popia ndoco: ‘Suku yu wa sovola omunu ukuesetahãlo liaye, ukuesetahãlo liaye muẽle Suku a sovola, ulume lukãi wa va sovola.’ Omunu oku lulikiwa lesetahãlo lia Suku, ci lomboloka okuti Yehova wa tu lulika lepondolo lioku lekisa ocisola, elianjo lioku linõlela ovina tu yongola oku linga, kuenda oku kuata ukamba Laye. Omo liaco, owoño wetu wa litepa calua lowu wovinyama. Yehova wa lulika owoño wetu lepondolo lioku lilongisa ovina viatiamẽla kokuaye kuenda kovopange aye otembo ka yi pui.
15. Epuluvi lipi Adama la Heva va kuatele?
15 Kefetikilo, Suku wa eca ku Adama la Heva ongongo, lovina vialua vi komõhisa oco va vi kũlĩhĩse kuenda oku vi sanjukila. (Efe. 1:28) Yehova wa eca kokuavo okulia kualua kuenda ocitumãlo cimue ca posoka. Ovo va kuatele epuluvi lioku kala otembo ka yi pui, loku linga olonjali viomanu vana va li pua. Pole, ovina evi ka via tẽlisiwile.
Oku Limbuka Ocikele Cespiritu Sandu
16. Ndaño lusuanji wa lingiwa lomanu vatete, elavoko lipi tu kuete?
16 Adama la Heva ka va lekisile olopandu, kuenda ka va pokuile Kululiki wavo, kuenje va linga ovisuanji. Omo lielinga liavo lĩvi, omanu vosi va linga vakuakandu kuenda va siata oku tala ohali, momo va tunda kombuto yavo. Pole, Embimbiliya li lombolola ndomo Suku a ka mãlako ohali yosi ya tunda kekandu liolonjali vietu viatete. Ovisonehua vi lekisavo okuti Yehova o ka tẽlisa ocipango caye catete. Oluali lu ka linga ofeka yelau ye yuka omanu va sanjuka, va kuete uhayele uwa haivo va sumũlũisiwa lomuenyo ko pui. (Efe. 3:15) Oco tu amameko oku kolela kohuminyo yaco, tu sukila oku kuatisiwa lespiritu sandu lia Suku.
17. Ocisimĩlo cipi cĩvi tu sukila oku yuvula?
17 Tu sukila oku pinga espiritu sandu lia Yehova vohutililo. (Luka 11:13) Poku ci linga, tu pamisa ekolelo lietu liokuti, ovina viosi vi sangiwa voluali via lulikiwa leka lia Suku. Koloneke vilo, ekambo lioku kolela Suku lalongiso okuti ovina via tukuluka ño ovio muẽle, kuenda ovohembi akuavo, via li vokiya calua. Omo liaco, ka tu ka yapuisiwi lovisimĩlo viaco. Akristão vosi, va sukila oku lipongiyila oku tamalãla lovohembi aco kuenda ovisimĩlo vĩvi viakamba.—Tanga Va Kolosai 2:8.
18. Poku kũlĩhĩsa oku kua tunda oluali kuenda omanu, momo lie ka ca sungulukilile oku sima okuti ovina viaco ka vi kuete Ululiki?
18 Ekolelo lietu Kembimbiliya kuenda ku Suku, li pamisiwa lika poku kũlĩhĩsa ovina via lulikiwa. Valua poku konomuisa ndomo oluali lua lulikiwa, kuenda oku kua tunda omanu, ka va tava okuti ovina viaco via lulikiwa longusu yimue ya velapo. Nda tua kuatavo ovisimĩlo viaco, ka tu ka limbuka uvangi u lekisa okuti ovina viosi via lulikiwa. Pole, tu ka sepula ekalo liovina viosi via lulikiwa okuti “ka vi tendiwa.” (Yovi 9:10; Osa. 104:25) Etu Tuakristão, tua kũlĩha okuti espiritu sandu olio ongusu Yehova a lulika layo ovina viosi.
Espiritu Sandu Kuenda Ekolelo Lietu ku Suku
19. Nye ci lekisa okuti kuli Suku, kuenda unene wespiritu sandu liaye?
19 Oco tu kolele Suku loku lekisa ocisola kuenda esumbilo kokuaye, ka tu sukila oku kũlĩha ovina viosi viatiamẽla kovina via lulikiwa. Ekolelo lietu ku Yehova li sokisiwa lukamba tu pondola oku kuata lomunu umue. Ndeci ukamba womanu vavali u kula osimbu va likũlĩha ciwa, haico ekolelo lietu ku Suku li pamisiwa poku lilongisa ovina vialua viatiamẽla kokuaye. Handi vali, tu limbukavo unu waye u komõhisa poku mola ndomo a tambulula olohutililo vietu, leci tu mola esilivilo lioku kapako olonumbi viaye komuenyo wetu. Eci tu limbuka uvangi wokuti Yehova eye o kasi oku tu songuila, loku tu teyuila, kuenda o sumũlũisa alikolisilo etu oku u vumba, loku tu ĩha ovina tu sukila komuenyo, tu pamisa ukamba wetu laye. Ovina evi, vi eca uvangi wokuti kuli Suku kuenda unene wespiritu sandu liaye.
20. (a) Momo lie Suku a lulikila oluali kuenda omunu? (b) Nda tu amamako oku songuiwa lespiritu lia Suku, tu ka kuata onima yipi?
20 Embimbiliya, olio uvangi umue u komõhisa wunene wa Yehova, momo asonehi valio, va “vetiyiwa lespiritu sandu va popia ondaka ya tunda ku Suku.” (2 Pet. 1:21) Oku lilongisa lutate Ovisonehua, ci pamisa ekolelo lietu ku Suku una wa lulika ovina viosi. (Esit. 4:11) Yehova wa linga Ululiki, omo liocisola caye. (1 Yoa. 4:8) Omo liaco, tu likolisiliko oku kuatisa omanu oco va kũlĩhe ciwa ocisola ca Isietu wo kilu, haeye Ekamba lietu. Nda tu amamako oku songuiwa lespiritu lia Suku, tu ka kuata esumũlũho lioku kũlĩha ovina viatiamẽla kokuaye otembo ka yi pui. (Va Gal. 5:16, 25) Omo liaco, tu amamiko oku lilongisa ovina viatiamẽla ku Yehova, lo kovopange aye a komõhisa kuenda oku lekisa komuenyo wetu ocisola cina a lekisa poku talavaya lespiritu sandu liaye eci a lulika ilu, longongo, kuenda omanu.
[Atosi pombuelo yamẽla]
a Tala velivulu Existe um Criador Que se Importa com Você?, kemẽla 24 kuenda 25.
O Tẽla Oku ci Lombolola?
• Ilu kuenda ongongo vi tu longisa nye catiamẽla kupange Suku a linga lespiritu sandu?
• Omo lioku lulikiwa lesetahãlo lia Suku epuluvi lipi tu kuete?
• Momo lie tu sukilila oku konomuisa uvangi wovina via lulikiwa?
• Ndamupi tu pondola oku pamisa ukamba wetu la Yehova?
[Apulilo Elilongiso]
[Elitalatu kemẽla 7]
Eci tu vanja ilu ndomo lia sokiyiwa ciwa, tu lilongisa nye catiamẽla koviluvo viosi?
[Ono Yelitalatu kemẽla 7]
Olombungululu: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Elitalatu kemẽla 8]
Ndamupi o DNA yi sangiwa kovina evi viosi?
[Elitalatu kemẽla 10]
Anga hẽ wa lipongiya oku teyuila ekolelo liove?
