1. Tunde kosimbu, momo lie ka ca lelukilile oku linga upange woku kunda?

 TUNDE eci afendeli va Yehova va fetika oku kunda olondaka viwa okuti pa pita ale ci pitahãla 130 kanyamo, va liyaka lovitangi vialua. a (Tala etosi pombuelo yemẽla.) Ndeci Akristão vo kocita catete, afendeli va Yehova va kala ocimunga citito, kuenda va enda oku kunda esapulo limue ka lia soliwile lomanu valua. Omanu vamue va enda oku sima okuti ka va lilongisile calua. Eci Satana a imbiwa palo posi, ovo va fetika oku lambalaliwa. (Esituluilo 12:12) Tunde kotembo yaco va siata oku kunda vokuenda ‘kuoloneke via sulako okuti,’ “otembo yohali.”​—2 Timoteo 3:1.

2. Nye Yehova a siata oku linga oco a tu kuatise oku kunda?

² Yehova wa siata oku kuatisa afendeli vaye. Eye o yongola okuti afendeli vaye va kunda olondaka viwa koluali luosi,  kuenje ka ecelela okuti cimue ci tateka upange waco. Eye wa siatavo oku va kuatisa oco vo fendele lonjila yimue yi taviwa laye poku va tepa katavo esanda. Eye wa ci lingavo kosimbu eci a yovola va Isareli ko Bavulono. (Esituluilo 18:1-4) Ovina Yehova a tu longisa, vi kuatisa omunu lomunu pokati ketu. Eye o tu kuatisa oku kala lombembua lomanu, kuenda o tu pindisa oco tu longise vakuavo catiamẽla kokuaye. (Tanga Isaya 48:16-18.) Ndaño okuti Yehova wa siata oku songuila upange wetu, ka ci lomboloka okuti olonjanja viosi o pongolola ovolandu oluali oco a tu kuatise oku kunda. Ocili okuti, ovina vialua vi pita voluali, via siata oku leluisa upange wetu woku kunda. Pole, handi tua siata oku lambalaliwa, kuenda oku liyaka lovitangi vikuavo violuali lulo lua Satana. Omo liaco, tu pondola oku kunda lika lekuatiso lia Yehova.​—Isaya 41:13; 1 Yoano 5:19.

3. Ocitumasuku ca Daniele ca siata oku tẽlisiwa ndati?

³ Daniel wa popia hati kotembo yesulilo omanu valua va ka kuata elomboloko liocili Cembimbiliya. (Tanga Daniele 12:4.) Osimbu ‘otembo yesulilo’ ka ya fetikile, Yehova wa kuatisa afendeli vaye oku kuata elomboloko lia suapo lialongiso Embimbiliya kuenda oku yuvula alongiso atavo esanda. Koloneke vilo afendeli vaye va siata oku longisa ocili Cembimbiliya koluali luosi. Omo liaco, ocitumasuku ca Daniele ca siata oku tẽlisiwa. Kuenje ci panda olohuluwa ecelãla viomanu va siata oku lilongisa ocili kuenda oku longisavo omanu vakuavo. Ovina vipi via siata oku kuatisa afendeli va Yehova oco va kundile koluali luosi?

4. Kunyamo wo 1900, Embimbiliya lia pongoluiwa kalimi añami?

⁴ Omo okuti koloneke vilo omanu valua va kuete Embimbiliya, ca siata oku tu kuatisa oku va longisa olondaka viwa. Pole, haicoko ca kala kosimbu. Momo vokuenda kuanyamo alua asongui vatavo esanda, ka va yonguile okuti omanu va tanga Embimbiliya. Ovo, va lambalalele omanu vana va enda oku tanga Embimbiliya loku ponda vamue va li pongoluila kalimi akuavo. Omo liaco, oku upisa kunyamo wo 1800, ovisoko vimue via pongolola Embimbiliya ale viopa okopia kueci ci panda 400 kalimi. Kunyamo wo 1900 omanu valua va kuatele Embimbiliya. Pole, ka va kuatele elomboloko lieci olio lilongisa.

5. Upange upi Olombangi Via Yehova via siata oku linga oco vi pongolole Embimbiliya?

⁵ Afendeli va Yehova va kũlĩhĩle okuti va sukilile oku sapuila komanu eci Embimbiliya lilongisa, kuenje eci oco va linga. Kefetikilo va enda oku longisa Lambimbiliya va kuatele, kuenda oku a ecavo komanu. Oku upisa kunyamo wo 1950, va sandeka o Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, ci kale Embimbiliya liosi ale onepa yimue kueci ci pitahãla 120 kalimi. Kunyamo wo 2013, va sandeka o Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas mua lingiwa apongoloko amue kelimi Liongelesi. Ca leluka oku kuata elomboloko Liembimbiliya liaco kuenda oku li pongoluila kalimi akuavo. Nda tu longisa omanu Embimbiliya lina li va kuatisa oku kuata elomboloko, ci leluka oku va longisa ocili.

6, 7. (a) Ovoyaki api a lingiwa vokuenda kueci ci soka 100 kanyamo a pita? (b) Kolofeka vimue otembo yombembua ya tu kuatisa ndati koku kunda?

⁶ Vokuenda kueci ci soka 100 kanyamo a pita, kua siata oku pita ovoyaki alua, oku kongelamo ovoyaki avali a pita  voluali luosi. Omanu valua va fa. Kua siata oku kala ndati ombembua, kuenda ombembua yaco ya siata oku kuatisa ndati afendeli va Yehova oku kunda? Vokuenda kuyaki wavali wa pita voluali luosi manji Nathan Knorr, eye wa kala oku songuila upange Wolombangi Via Yehova. Kohongele yimue yofeka kunyamo wo 1942, wa linga ohundo losapi hati: “Ombembua yi ka Amamako?” Eci a lombolola ocitumasuku ci sangiwa kelivuli Liesituluilo kocipama 17 wa lekisa okuti, o Harmagedo ka yiya handi. Momo noke liuyaki wa laikele oku pita pokati kolofeka, ku kala otembo yimue yombembua.​—Esituluilo 17:3, 11.

⁷ Eci ka ci lomboloka okuti noke liuyaki, kolonepa viosi kua kala ombembua. Oku upisa kuyaki wavali wa pita voluali luosi, omanu valua va favo kovoyaki akuavo. Pole, kolofeka vialua kuna kuli ombembua, upange woku kunda wafendeli va Yehova wa leluka. Onima yipi va siata oku kuata? Vokuenda kuyaki wavali wa pita voluali luosi, etendelo Liolombangi Via Yehova lia kala eci ci panda 110.000. Pole, koloneke vilo va panda kueci ci soka olohuluwa ecelãla! (Tanga Isaya 60:22.) Ocili okuti kotembo yombembua tu pondola oku kundila omanu valua olondaka viwa.

8, 9. Oku linga ovongende ceya oku leluka ndati, kuenda ca kuatisa ndati kupange wetu woku kunda?

⁸ Eci Olombangi Via Yehova via fetika oku kunda kofeka yo Estados Unidos, ka ca lelukile kokuavo oku linga ovongende. Kunyamo wo 1900, noke lioku pita 21 kanyamo tunde eci va fetika oku sandeka Utala Wondavululi, kua kala lika 8.000 kakãlu kuenda ka kua kalele atapalo alua awa kofeka yaco. Pole, koloneke vilo kuli eci ci pitahãla ohuluwa yakãlu voluali luosi kuenda kulivo atapalo alua awa kovitumãlo vialua. Omo liaco, lekuatiso liakãlu kuenda atapalo awa tu pondola oku kundila omanu valua kovitumãlo vi kasi ocipãla, la kuna okuti ka ca lelukile oku endako. Ndaño okuti tu kasi kovitumãlo kuna okuti ka ca lelukile oku linga ovongende, tua siata oku likolisilako oku kundila omanu kuosi va sangiwa.—Mateo 28:19, 20.

⁹ Tua siatavo oku kuatisiwa loviendelo vikuavo. Tua siata oku tuma Ambimbiliya kuenda alivulu etu lekuatiso liakãlu, ovimbaluku, kuenda olomboyo. Eci ci lekisa okuti vokuenda kuolosemana vimue, tu pondola oku tuma alivulu ku vamanji va kasi ocipãla. Vamanji va nyula akongelo, vana vatiamẽla Kosungu Yakulu yo ko Betele, olomisionaliu, kuenda vamanji vakuavo, va siata oku linga ovongende lombalãu oco va ka linge olohundo violohongele viofeka kuenda oku kuatisa akongelo. Vamanji vatiamẽla Kosungu Yolombangi Via Yehova kuenda vamanji vakuavo, va siata oku linga ovongende lombalãu oco va ece epindiso kuenda oku pamisa vamanji. Ovina viaco via siata oku kuatisa afendeli va Yehova oku likuatela omunga.​—Osamo 133:1-3.

10. Elimi Liongelesi lia siata oku popiwa ndati voluali luosi?

¹⁰ Kocita catete omanu valua va tiamẽlele Kuviali wo ko Roma va enda oku vangula elimi lio Helasi. Koloneke vilo, elimi Liongelesi lia siata oku vanguiwa lomanu valua voluali luosi. Elivulu limue Liongelesi lia lombolola okuti, onepa yimue yomanu voluali luosi va vangula, ale va kuete elomboloko lielimi Liongelesi. Omanu valua va lilongisa elimi Liongelesi omo lioku linga olomĩlu, opulitika, kuenda kovoloño.

11. Elimi Liongelesi lia siata oku kuatisa ndati kupange wafendeli va Yehova?

¹¹ Omo okuti elimi Liongelesi li vanguiwa voluali luosi, ca siata oku kuatisa oku sanduila ocili. Kosimbu alivulu etu a sandekiwile lika kelimi Liongelesi. Omanu valua va ponduile oku a tanga momo Ongelesi ya enda oku vanguiwa voluali luosi. Ongelesi ya siatavo oku vanguiwa kombala Yolombangi Via Yehova. Vamanji va tunda kolofeka vialua haivo va kuete elomboloko Liongelesi, va siata oku pindisiwa kolosikola vietu vio ko Patterson, Nova Yorke.

12. Alivulu etu a siata oku pongoluiwa kalimi añami, kuenda ovipama violokomputador via siata oku tu kuatisa ndati?

¹² Tu kuete ocikele coku kunda olondaka viwa komanu voluali luosi. Eli olio esunga lieci tua siatela oku pongoluila alivulu etu kueci ci pitahãla 700 kalimi. Ca siata oku tẽliwa ndati? Lekuatiso liovipama violokomputador ndeci, o MEPS, ya siata oku tu kuatisa kupange woku pongoluila alivulu etu. Omo liaco Olombangi Via Yehova voluali luosi va pondola oku kuata elomboloko ‘liupopi wa pua esanda’ u sangiwa Vembimbiliya kuenda oku likuata omunga.​—Tanga Sofoniya 3:9.

13, 14. Ovihandeleko kuenda olonjila ekanga lia siata oku nõlapo vi tu kuatisa ndati?

¹³ Ovihandeleko vio ko Roma via kuatisa Akristão vo kocita catete volonjila via litepa oco va linge upange woku kunda. Koloneke vilo, ovihandeleko violofeka vialua via siata oku tu kuatisa oku linga upange woku kunda. Ovihandeleko vio ko Estados Unidos vi ecelela omanu oku nõla etavo liavo, oku vangula ovina va lilongisa kuenda oku linga olohongele. Eci ci lomboloka okuti kofeka yaco, tu kuete elianjo lioku linga olohongele vietu kuenda oku kunda. Tu kuetevo elianjo lioku linga esokiyo liupange woku kunda voluali luosi, kombala Yolombangi Via Yehova  kofeka yo Estados Unidos. Olonjanja vimue tua siata oku enda kekanga oco tu ka teyuile elianjo lietu lioku kunda olondaka viwa. (Va Filipoi 1:7) Pole, kekanga eci olonganji vimue vi seteka oku upa elianjo lietu lioku kunda, tua siata oku enda kekanga lia velapo, okuti olonjanja vialua tua siata oku yula.

¹⁴ Kolofeka vikuavo tua siatavo oku enda kekanga, oco tu teyuile elianjo lietu lioku fendela Yehova kuenda lioku kunda. Nda ka va tu ecelela oku kuata elianjo liaco, tu enda kekanga li tetulula ovitangi violofeka. Olonjanja vialua tua siata oku enda Kekanga Linene lio Europa li Teyuila Ekalo Liomanu. Kosãi Yevambi yunyamo wo 2014, Kekanga liaco tua yula eci ci soka 57 kovitangi, kuenje olofeka vio ko Europa vi sukila oku pokola konjila ya nõliwapo. Ndaño okuti tua siata oku ‘suvukiwa lolofeka viosi,’ ovihandeleko violofeka vialua vi tu ecelela oku fendela Yehova lelianjo.​—Mateo 24:9.

15. Uloño woku linga alivulu wa livokiya ndati, kuenda ca siata oku tu kuatisa ndati?

¹⁵ Olonjila viokaliye vioku panga alivulu via siata oku tu kuatisa oku kundila olondaka viwa komanu valua. Vokuenda kuanyamo alua, omanu va talavaya lomakina yoku panga alivulu ya lingiwa lonoño yimue yi tukuiwa hati, Johannes Gutenberg kunyamo wo 1450. Pole, vokuenda kueci ci soka 200 kanyamo a pita, uloño woku linga alivulu wa livokiya calua. Eci kua lingiwa omakina yoku linga alivulu yi tukuiwa hati, Offset ca leluisa upange woku linga alivulu. Ca leluisavo upange woku linga olopapelo kuenda alivulu. Apongoloko aco a kuatisa ndati koku linga alivulu etu? Kunyamo wo 1879, Utala Wondavululi  watete wa sandekiwa lika kelimi Liongelesi. Ka mua kalele oviluvialuvia, kuenda kua sandekiwile eci ci soka 6.000 kolokopia Viutala Wondavululi. Pole, koloneke vilo Utala Wondavululi wa siata oku sandekiwa kueci ci pitahãla 200 kalimi. Owo u kuete alitalatu afina, kuenda kua siata oku lingiwa eci ci pitahãla 50.000.000 kolokopia Viutala Wondavululi.

16. Ovina vipi via siata oku tu kuatisa kupange wetu woku kunda voluali luosi? (Tala elitalatu kefetikilo liocipama cilo.)

¹⁶ Ovina vialua via lingiwa vokuenda kueci ci soka 200 kanyamo a pita, via siata oku kuatisa afendeli va Yehova oku kunda olondaka viwa. Tua tukula ale oviendelo vimue ndeci, olomboyo, akãlu, kuenda olombalãu. Pole tua siatavo oku kuatisiwa lovina vimue ndeci: Olosikaleta, olomakina vioku soneha, alivulu olomeke, ovikanda viasapulo, olotelefone, olomakina vioku upa alitalatu, olomakina vioku yevalisa ovileñi, vioku ngalavala olovideo, o radio, o televisãu, olofilme, o komputador kuenda o Internet. Ndaño okuti ovina via tukuiwa ndeti ka via pangiwile lafendeli va Yehova, pole, via siata oku kuatisa koku panga Ambimbiliya, alivulu akuavo kalimi alua, kuenda kupange woku kunda voluali luosi. Omo liaco, ovo va siata oku “nyama asenjele olofeka,” ndeci ca popiwa vocitumasuku cimue Cembimbiliya.​—Tanga Isaya 60:16.

17. (a) Elomboloko lipi tu kuete liatiamẽla kupange wetu woku kunda? (b) Momo lie Yehova a yonguila okuti tu kala olondingupange viaye?

¹⁷ Ocili okuti Yehova wa siata oku songuila upange wetu woku kunda. Ndaño okuti Yehova wa tu ĩha upange waco, ka ci lekisa okuti, eye ka tẽla oku linga upange waco. Pole, wa tu ĩha upange waco omo liocisola a tu kuetele kuenda o yongola okuti tu kala olondingupange viaye. Poku linga upange wetu woku kunda, tu lekisa okuti tu u sole kuenda tu solevo omanu vakuavo. (Marko 12:28-31; 1 Va Korindo 3:9) Tu eca olopandu ku Yehova omo a siata oku tu kuatisa oco tu kundile kolonepa viosi violuali. Omo liaco, tu sukila oku sandiliya apuluvi osi oco tu kundile ovina viatiamẽla ku Yehova kuenda Kusoma waye!