ENOKE wa kala otembo yalua komuenyo. Ka ca lelukile oku ci sokolola, pole, eye wa kala komuenyo ci soka 365 kanyamo okuti koloneke vilo pa pita ci soka ovita akũi akuãla kanyamo! Pole kotembo yaco eye ka kukile. Kosimbu, okuti pa pita ale ci soka 500 kanyamo, omanu va enda oku kala otembo yalua komuenyo okuti koloneke vilo ci sule. Adama ulume watete, wa kuatele eci cisoka akũi epandu kanyamo eci Enoke a citiwa, kuenda Adama wa kala vali komuenyo ci soka ovita akũi atatu kanyamo! Ovitumbulukila vimue via Adama, via kala komuenyo anyamo alua okuti eye ci sule. Omo liaco, Enoke eci a kuata 365 kanyamo, wa kuatele handi ongunsu yalua, ndomunu umue wa laikele oku linga ovina vialua komuenyo. Pole, eye ka ci lingile.

Omuenyo wa Enoke wa kala kohele. Sokolola ndomo eye a kala oku tila, okuti ka tẽla oku ivalako ndomo omanu va kala eci a sapela lavo catiamẽla kesapulo lia Suku. Omanu va kala lonyeño yalua. Va kala oku u lambalala. Ka va tavele kesapulo liaye kuenda va fetika oku tomba Suku wo tumile. Ovo ka va ponduile oku ponda Yehova, Suku ya Enoke, pole va ponduile oku ponda ulume waco! Citava okuti Enoke wa lipula nda o ka mola vali epata liaye. Anga hẽ, eye wa kala oku sokolola ukãi waye kuenda omãla vaye vakãi ale omõlaye ulume Metusele kumue lonekulu yaye Lameke? (Efetikilo 5:21-23, 25) Anga hẽ, eli olio lia kala esulilo liomueyo waye?

Enoke wa kala omunu umue wa kemãla wa tukuiwa Vembimbiliya. Kuli lika ovisonehua vitatu Viembimbiliya vi lombolola ovina viatiamẽla kokuaye. (Efetikilo 5:21-24; Va Heveru 11:5; Yuda 14, 15) Omo liaco, ovinimbu viaco vi lombolola ciwa ulandu watiamẽla kulume waco ukuekolelo lia pama. Anga hẽ, ove usongui wepata? Wa liyakele ale lelambalalo limue lia ku kisika oku teyuila ocina cimue wa kũlĩhile okuti ca sunguluka? Nda wa lipitile ale locitangi caco, o pondola oku lilongisila kekolelo lia Enoke.

Kotembo ya Enoke omanu va enda oku linga ovina vĩvĩ. Ovo va kala ocitumbulukila cepanduvali ca Adama. Omanu va kala ocipepi loku li pua kuna Adama la Heva va kuatele kuenda va ku pumba. Eli olio esunga lieci omanu va endeila oku kala otembo yalua komuenyo. Pole, ovo ka va kuatele ovituwa viwa kuenda ka va kuatele ukamba la Suku. Ungangala wa luile. Ekalo liaco lia fetikila kocitumbulukila cavali, eci Kaini a ponda manjaye Havele. Umue pokati kocitumbulukila ca Kaini wa kala omunu umue wa piãlelepo kugangala kuenda koku fetuluinya okuti Kaini o sule! Kocitumbulukila catatu kua mõleha omunu ukuavo ongangala. Omanu va fetika oku vilikiya onduko ya Suku, pole, ka va endaile oku u fendela. Ovo va enda oku pembula onduko ya Suku loku yi tukula lonjila yimue okuti ka yi lekisa esumbilo.—Efetikilo 4:8, 23-26.

Etavo liaco liesanda, olio lia kala koloneke via Enoke. Osimbu Enoke a kala oku kula, wa sukilile oku nõla. Anga hẽ, eye wa kala konẽle yomanu vokoloneke viaye? Ale eye wa sanda Suku yocili, Yehova una wa panga ilu kuenda ongongo? Citava okuti eye wa vetiyiwa poku lilongisa catiamẽla ku Havele  okuti wa pondiwa omo lioku fendela Yehova lonjila yimue yo sanjuisa. Enoke wa nõlapo oku kuama ongangu yaco. Elivulu Liefetikilo 5:22 li tu sapuila ndoco: “Enoke wa enda enda la Suku.” Komanu vana okuti handi ka va kuelele, Enoke ongangu yiwa yoku endaenda la Suku voluali lumue ka muli Suku. Eye omunu watete wa tukuiwa Vembimbiliya lonjila ndeyi.

Ocinimbu caco Cembimbiliya, ci popia okuti Enoke wa amamako oku endaenda la Suku noke yoku cita omõlaye Metusele. Omo liaco, Enoke wa linga usongui wepata eci a tẽlisa 65 kanyamo. Eye wa kuata ukãi, ndaño okuti Embimbiliya ka li tukula onduko yaye kuenda etendelo ‘liomãla valume lomãla vakãi’ a kuatele. Nda onjali yimue yi sanda oku endaenda la Suku loku tata epata liaye, citava okuti yi likolisilako oku longisa olonumbi via Suku vepata liaye. Enoke wa kũlĩhile okuti Suku wa yonguile okuti eye o kala ukuacili kukãi waye. (Efetikilo 2:24) Eye wa likolisilako oku longisa omãla vaye ovina viatiamẽla ku Yehova. Onima yi pi a kuata?

Embimbiliya ka li lombolola ovina vialua viatiamẽla kulandu waco. Olio ka li lombolola lacimue catiamẽla kekolelo liomõlaye Metusele, okuti pokati komanu va tukuiwa Vembimbiliya eye wa kala otembo yalua komuenyo toke eci Etande lieya. Kuenje, Metusele wa cita omõla umue o a luka hati Lameke. Anyamo Lameke a kuata a lisoka lanyamo sekulu yaye Enoke a kuata, una wa kala komuenyo ci pitahãla ocita canyamo osimbu eye ka citiwile. Lameke wa kuatele ekolelo lia pama. Yehova wa tuma Enoke oku vangula ocitumasuku cimue catiamẽla ku Noha omõla a Lameke okuti ocitumasuku caco ca tẽlisiwa noke Yetande. Ndeci sekulu yaye Enoke, Noha wa kala ulume umue wa endaenda la Suku. Noha lalimue eteke a lisangele la Enoke. Pole, Enoke wa sia ongangu yiwa. Noha wa ponduile oku lilongisila kulandu wa isiaye Lameke, ale wa sekulu yaye Metusele ale ya Yarede isia ya Enoke una wa fa eci Noha a kuata 366 kanyamo.—Efetikilo 5:25-29; 6:9; 9:1.

Sokolola oku litepa kua kala pokati ka Enoke la Adama. Adama ndaño okuti wa lipuile, pole, wa lueyela Yehova kuenje wa sila ongangu yesino kuenda wa kokela ohali kocitumbulukila caye. Enoke ndaño okuti ka lipuile, pole, wa endaenda la Suku kuenda wa sila ongangu yekolelo kocitumbukila caye. Adama wa fa eci Enoke a kuata 308 kanyamo. Anga hẽ epata lia Adama lia liyeya calua omo liocipululu eye a lekisa? Ka tua ci kũlĩhĩle. Pole, Enoke, “wa endaenda kumue la Suku.”—Efetikilo 5:24.

Nda o kasi oku songuila epata limue, kũlĩha ovina o pondola oku lilongisa kekolelo lia Enoke. Ndaño okuti ci kuete esilivilo oku kuatisa epata konepa yoketimba, pole, ca velapo oku kuatisa epata oku pamisa ukamba wavo la Suku. (1 Timoteo 5:8) Ku ci lekisa lika kovina o vangula, pole o sukila oku ci lekisavo kovilinga viove. Nda wa nõlapo oku endaenda la Suku ndeci Enoke a linga, ecelela okuti olonumbi via Suku vi songuila omuenyo wove, kuenje o ka sia ongangu yiwa yekolelo okuti epata liove li pondola oku setukula.

Enoke wa lekisa ekolelo, ndaño wa kala voluali lumue okuti omanu vaco ka va lekisile ekolelo. Anga  hẽ, Yehova Suku wa limbuka ekolelo eye a lekisa? Ocili okuti wa limbuka. Kueya eteke limue okuti, Yehova wa sapela lufendeli waye ukuekolelo. Suku wa eca kokuaye esapulo limue oco a li sandeke komanu vokoloneke viaye. Eye wa lingisa Enoke oku kala uprofeto watete, okuti esapulo a sandeka li sangiwa Vembimbiliya. Tua kũlĩha ulandu waco momo Yuda manji a Yesu wa vetiyiwa oku soneha olondaka viocitumasuku ca Enoke noke lioku pita anyamo alua. *

Ocitumasuku cipi Enoke a sandeka? Ceci cokuti: “Yehova weya lolohuluwa violosandu viaye, oco a pise vosi, loku yambula olondingaĩvi viosi omo liovilinga viavo vĩvi. Suku o ka ci linga omo lielinga liavo lĩvi. Ovo vakuakandu, ka vo sumbilile kuenda vo sepula.” (Yuda 14, 15) Citava okuti ocina catete wa limbuka ceci okuti esapulo Enoke a sandeka lia kala ndu okuti lia pita ale kuenda Suku wa tẽlisa ale ovina viaco. Ovitumasuku viosi via tukuiwa, via kuama ongangu yaco. Ocisimĩlo ceci okuti: Uprofeto wa kala oku vangula catiamẽla kocina cimue ci ka pita okuti, citava oku ci lombolola ndocina cimue ca pita ale.—Isaya 46:10.

Nye ca vetiya Enoke oku eca esapulo liaco, loku kunda oco vosi va ci yeve? Limbuka okuti olondaka “ondingaĩvi”, “vĩvi”, “lĩvi” kuenda “vakuakandu,” via tukuiwa oco vi situlule ovilinga viomanu, kuenda onjila ndomo va tenda ovilinga viavo. Ocitumasuku caco ca lombolola okuti omanu vosi va kala voluali tunde eci ocumbo Cedene ca nyõliwa, va kala vakuevĩho. Oluali luaco lua laikele oku lipita locilunga cimue eci Yehova eya “lolohuluwa” viovangelo oco a nene enyõleho. Enoke, ka kuatele usumba woku sandeka esapulo liaco kuenda wa ci linga lika liaye! Citava okuti Lameke eci a kala umãlehe wa enda oku komõha calua poku mola utõi sekulu yaye a lekisa. Ocili okuti, tu pondola oku kuata elomboloko lieci a komõhela.

Ekolelo Enoke a lekisa li pondola oku tu vetiya oku lipula nda tu tenda oluali ndeci Suku a u tenda. Esapulo liesombiso Enoke a sandeka, li tiamisiwilavo koloke vilo voluali tu kasi, ndeci ca pita koloneke via Enoke. Ndeci ca tukuiwa vesapulo Enoke a sandeka, Yehova wa nena Etande oco a nyõle olondingavĩ via kala koloneke via Noha. Pole, enyolẽho liaco, lia linga olumapu lienyõleho linene li laika oku iya. (Mateo 24:38, 39; 2 Petulu 2:4-6) Ndomo ca pita kosimbu, koloneke vilo Suku wa lipongiyila kumue lolohuluwa viovangelo oco a sombise oluali lulo lua vĩha. Omunu lomunu pokati ketu, o sukila oku kapako elungulo Enoke a sandeka kuenda oku sapuilako omanu vakuavo. Epata lietu kuenda akamba vetu va pondola oku tu yanduluka. Citava okuti olonjanja vimue tu kala ndu okuti tu kasi ulika. Pole, ndeci Yehova lalimue eteke a yanduluka Enoke, koloneke vilo eye ka yanduluka afendeli vaye vakuekolelo!

Lipi lia kala esulilo liomuenyo wa Enoke? Olofa viaye via komõhisa calua okuti omuenyo waye u sule. Ulandu u sangiwa kelivulu Liefetikilo, u lombolola lika hati: “Enoke yu wa endaenda kumue la Suku kuenje keko momo Suku wo sondolola.” (Efetikilo 5:24) Suku wa sondolola ndati Enoke? Upostolo Paulu wa lombolola hati: “Omo liekolelo, Enoke wa sondoluiwa okuti ka moli oku fa kuenje ka sangiwile vali omo Suku wo sondolola; momo osimbu ka sondoluiwile wa tambula uvangi wokuti wa sanjuisa Suku.” (Va Heveru 11:5) Olondaka via Paulu viokuti “wa sondoluiwa okuti ka moli oku fa” vi lomboloka nye? Ambimbiliya amue a lekisa okuti Suku wa sondolola Enoke oco a ende kilu. Pole, olondaka viaco haviociliko. Embimbiliya li lekisa okuti Yesu Kristu  eye omunu watete wa pinduiwa oco a ende kilu.—Yoano 3:13.

Enoke wa “sondoluiwa” ndati okuti ka “moli oku fa”? Citava okuti Yehova wa sondolola Enoke oco a fe lonjila yimue okuti ka moli evalo lioku fa. Pole, osimbu ka sondoluiwile, Enoke wa tambula “uvangi wokuti wa sanjuisa Suku.” Ndamupi? Enoke osimbu ka file, wa tambula ocinjonde cimue ca tunda ku Suku ci kasi ndu okuti, ongongo ya linga ocumbo celau. Noke yoku mola ondimbukiso yaco ya tunda ku Yehova, Enoke wa fa. Poku soneha catiamẽla ku Enoke kuenda alume vakuavo lakãi vakuekolelo, upostolo Paulu wa popia hati: “Vosi yavo va fa lekolelo.” (Va Heveru 11:13) Omo liaco, ovanyãli vaye va sandiliya etimba liaye, pole, ‘ka lia sangiwile’ momo citava okuti Yehova wa li nyõla oco ka li ka sepuiwe ale oku fendeliwa. *

Lovolandu Ovisonehua via tukuiwa ndeti, tu seteki oku sokolola esulilo liomuenyo wa Enoke. Sokolola ulandu waco loku ivailuka okuti citava okuti oco ca pita. Enoke o kasi oku lupuka kuenda wa kava. Ovanyãli vaye va kala konyima yaye kuenda va kala lonyeño yalua omo liesapulo liesombiso a sandeka. Enoke wa sanga ocitumãlo cimue oco a puyukepo otembo yimue, pole wa kũlĩhile okuti ka ponduile oku puluka vokuenda kuotembo yalua. Eye o laika oku pondiwa. Osimbu a puyuka, wa likutilila ku Suku. Noke, wa yeva ombembua vokati kaye. Oku sokolola ulandu waco ndu okuti o kasi kotembo ya Enoke, wa ku ambata kupãla.

Sokola ocinjonde eye a kuata ca lekisa oluali lumue lua litepa la una a kũlĩhile. Wa posokele calua ndocumbo Cedene, pole ka mua kaile va keruvi va lava oco omanu ka va ka iñile. Kua kala alume lakãi valua okuti va kuata uhayele uwa kuenda ongunsu yovomãlehe. Pokati kavo pa kala ombembua. Ka kua kaile ukuse ale elambalalo omo lietavo lina Enoke a kũlĩhĩle. Enoke wa kuatele eteyuilo lia Yehova, ocisola kuenda wa taviwile laye. Eye wa kũlĩhĩle okuti pocitumãlo caco opo a sukilile oku kala, kuenda ca kala onjo yaye. Enoke osimbu a kala oku yeva ombembua yaco, wa fa.

Kuenje, toke cilo eye wa fa kuenda o kasi vovisimĩlo via Yehova Suku! Ndomo Yesu a likuminya noke, owola yiya okuti vosi va kasi vovisimĩlo via Suku, va ka yeva ondaka ya Kristu kuenje va ka tunda vayambo, kuenda va ka kala voluali luokaliye luombembua.—Yoano 5:28, 29.

Anga hẽ, o yongola oku ka kalamo? Sokolola esanju o ka kuata eci o ka lisanga la Enoke. Sokolola kovina vi komõhisa eye a ka tu longisa! Eye o ka tu lomboluila nda ovina tua sokolola viatiamẽla kesulilo liomuenyo waye via kala muẽle viocili. Pole, kuli ocina cimue tu sukila oku lilongisila kokuaye cilo. Paulu noke yoku vangula catiamẽla ku Enoke, wa soneha ndoco: “Oku sanjuisa Suku ka ku tẽliwa te lekolelo.” (Va Heveru 11:6) Ocili okuti vosi yetu tu kuete esunga liwa lioku setukula ekolelo Enoke a lekisa!