Hai, a ri vha kombetshedzi. Kha magazini washu wa Tshiingamo ro bula uri: “U kombetshedza uri vhathu vha shandule vhurereli havho zwo khakhea.” a Ri iledza u kombetshedza vhathu nga zwiitisi zwi tevhelaho:

•   Yesu ho ngo vhuya a kombetshedza vhathu uri vha ṱanganedze pfunzo dzawe. O vha a tshi zwi ḓivha uri ndi vhathu vha si gathi vhane vha ḓo ṱanganedza mulaedza wawe. (Mateo 7:13, 14) Musi vhaṅwe vhafunziwa vha tshi khukhulisea nga zwe a zwi amba, o vha litsha vha ṱuwa nṱhani ha u vha kombetshedza uri vha si mu ṱutshele.​—Yohane 6:60-62, 66-68.

•   Yesu o funza vhatevheli vhawe uri vha songo kombetshedza vhaṅwe vhathu u shandula zwine vha zwi tenda. Nṱhani ha u kombetshedza vhathu uri vha ṱanganedze mafhungo maḓifha ngeno vha sa ṱoḓi, vhafunziwa vhawe vho vha vha tshi fanela u ṱoḓa vhathu vhane vha ḓo thetshelesa.​—Mateo 10:7, 11-14.

•   U shandula muthu nga u tou mu kombetshedza ndi mahandana, samusi Mudzimu a tshi ṱanganedza fhedzi vhane vha mu gwadamela zwi tshi bva mbiluni.​—Doiteronomio 6:4, 5; Mateo 22:37, 38

 Ndi ngoho uri ri phaḓaladza mulaedza wa Bivhili “tshipiḓani tsha kule vhukuma tsha ḽifhasi” ri ita zwenezwo “fhethu ha vhomuthumunzhi na nnḓu nga nnḓu” samusi Bivhili yo laedza. (Mishumo 1:8; 10:42; 20:20) U tou fana na Vhakriste vha u thoma, nga zwiṅwe zwifhinga ri a pomokwa uri ri rembulusa vhathu nga nḓila i si ya lwa mulayo. (Mishumo 18:12, 13) Naho zwo ralo, zwenezwo a si ngoho. A ri khou lingedza u kombetshedza vhathu uri tende zwine ra zwi tenda. Nṱhani hazwo, ri tenda uri vhathu vha tea u guda u itela uri vha kone u dzhia phetho yo teaho.

 A ri kombetshedzi vhathu uri vha bve kha vhurereli havho kana u ita mishumo ya zwa politiki ro dzumbama nga vhurereli kana u ṋea vhathu zwithu zwi vhonalaho kana vhuimo ri tshi khou itela u wana miraḓo miswa. Zwenezwo ndi zwine zwa itwa nga vhaṅwe vhane vha ḓivhidza Vhakriste, fhedzi vha tshi nyadzisa Kristo nga u ita zwithu zwo raloho. b

 Ee, Bivhili i amba uri vhathu vha na ndugelo ya u shandula vhurereli havho. I bula vhathu vhanzhi vhe vha khetha u sa tevhela vhurereli ha mashaka avho nahone vha khetha u gwadamela Mudzimu wa ngoho nga u ḓifunela. Abrahamu, Ruthe, na vhaṅwe vhathu vha Athene, na muapostola Paulo ndi dziṅwe dza tsumbo dzi si gathi dzavhuḓi. (Yoshua 24:2; Ruthe 1:14-16; Mishumo 17:22, 30-34; Vhagalata 1:14, 23) Zwiṅwe hafhu, Bivhili i dovha ya amba nga ha muthu we a dzhia phetho ya vhutsilu a ṱutshela vhurabeli vhune ha ṱanganedzwa nga Mudzimu.​—1 Yohane 2:19.

 Ndugelo ya u shandula vhurereli i tikedzwa nga ḽiṅwalwa ḽa Nḓivhadzo ya Shango Ḽoṱhe ya Ndugelo dza Vhathu (Universal Declaration of Human Rights), ḽe khaḽo Yuno ya amba nga ha “mutheo wa mulayo wa ndugelo dza vhathu shangoni ḽoṱhe.” Ḽenelo ḽiṅwalwa ḽi amba uri muthu muṅwe na muṅwe u na “mbofholowo ya u shandula vhurereli hawe kana zwine a tenda khazwo” na “u ṱoḓa, u ṋewa kana u pfukisela mafhungo na mihumbulo,” u katela na mihumbulo ya zwa vhurereli. c Vhukuma dzenedzo ndugelo dzi ṱoḓa uri hu ṱhonifhiwe ndugelo dza vhaṅwe vhathu dza u sa shandula zwine vha zwi tenda na u landula mihumbulo ine vha si tendelane nayo.

 A zwo ngo tea u tou ralo. Bivhili i ṱuṱuwedza uri ri ṱhonifhe vhathu vhoṱhe, hu sa londwi uri ndi vha vhurereli vhufhio. (1 Petro 2:17) Zwiṅwe hafhu, Ṱhanzi dza Yehova vha thetshelesa ndaela ya Bivhili ya u hulisa vhabebi vhavho, naho arali vhe vha vhuṅwe vhurereli.​—Vhaefesa 6:2, 3.

 Naho zwo ralo, a si vhoṱhe vhane vha tendelana na mavhonele a Bivhili. Muṅwe mufumakadzi o alutshelaho Zambia o amba uri: “Muvhunduni wahashu, u shandula vhurereli . . . zwo vha zwi tshi dzhiiwa sa u sa fulufhedzea, zwi u fheṱa muṱa wa hau na muvhundu une wa dzula khawo.” Onoyu mufumakadzi o sedzana nga ho livhaho na yeneyo thaidzo musi a tshi thoma u guda Bivhili na Ṱhanzi dza Yehova e miṅwahani ya vhufumi nahone nga murahu a dzhia phetho ya u shandula vhurereli hawe. U ri: “Vhabebi vhanga vho vha vha tshi mmbudza tshifhinga tshoṱhe uri ndo vha sinyusa vhukuma na u vha shonisa. Ndo wana zwenezwi zwi tshi nkonḓela vhukuma, samusi u takalelwa nga vhabebi vhanga zwo vha zwi zwithu zwihulwane kha nṋe. . . . U khetha u fulufhedzea kha Yehova nṱhani ha u fulufhedzea kha masialala a vhurereli a zwi ambi uri a thi khou fulufhedzea kha muṱa wa hashu.” d