1, 2. Musi mbingano i mutsikoni, hu fanela u vhudziswa mbudziso dzifhio?

 NGA 1988 muṅwe mufumakadzi wa Mutaliana ane a pfi Lucia o vha o tsikeledzea nga maanḓa. a Nga murahu ha miṅwaha ya fumi mbingano yawe yo vha i tshi khou pwashea. Zwifhinga zwinzhi o lingedza u pfumedzana na munna wawe, fhedzi a zwo ngo vhuya zwa shuma. Ngauralo a fhandekana na munna wawe nga ṅwambo wa u sa anḓana nahone zwino u fanela u alusa vhananyana vhavhili e eṱhe. A tshi sedza murahu kha tshenetsho tshifhinga, Lucia u a humbula: “Ndo vha ndi na vhungoho ha uri a hu na tshine tsha nga tshidza mbingano yashu.”

² Arali ni na vhuleme ha mbingano, ni nga kona u pfesesa nḓila ine Lucia a ḓipfa ngayo. Mbingano yaṋu i nga ḓi vha i na vhuleme nahone ni nga kha ḓi vha ni tshi khou ḓivhudzisa arali i tshi kha ḓi ḓo luga. Arali zwo ralo, ni ḓo wana zwi tshi thusa u ṱhogomela heyi mbudziso: Naa ndo tevhela nyeletshedzo yoṱhe yavhuḓi ye Mudzimu a i ṋekedza Bivhilini u itela u thusa uri mbingano i bvelele?—Psalme ya 119:105.

3. Naho muṱalano wo no ḓowelea, hu vhigiwa u ḓifara-ḓe vhukati ha vhathu vho ṱalanaho na miṱa yavho?

³ Musi mitsiko i mihulwane vhukati ha munna na musadzi, u fhelisa mbingano zwi nga kha ḓi vhonala zwi buḓo ḽi leluwaho vhukuma. Fhedzi, naho mashango manzhi o tshenzhela nyengedzeo i mangadzaho ya u pwashea  ha miṱa, ngudo dza zwenezwino dzi sumbedza uri phesenthe khulwane ya vhanna na vhasadzi vho ṱalaho vha a ḓisola nga muṱalano. Vha si gathi vha shengela nga vhuleme ho engedzeaho ha mutakalo, ṋamani na muhumbuloni, u fhira vhe vha dzula mbinganoni yavho. U hanganea na u sa takala ha vhana vha muṱalano kanzhi hu fhedza miṅwaha minzhi. Vhabebi na dzikhonani dza muṱa wo pwasheaho na vhone vha a shengela. Nahone hu pfi mini nga nḓila ine Mudzimu, Muthomi wa mbingano, a sedza honoho vhuimo ngayo?

4. Vhuleme mbinganoni vhu fanela u piringululwa hani?

⁴ Samusi zwo ambiwa kha ndima dzo fhiraho, Mudzimu o vha o livha uri mbingano i vhe mbofho ya nga hu sa fheli. (Genesi 2:24) Ndi ngani-ha mbingano nnzhi dzi tshi pwashea? Zwi nga kha ḓi sa itea nga khathihi fhedzi. Kanzhi hu na zwiga zwi sevhaho. Vhuleme vhuṱuku mbinganoni vhu nga hula nga zwiṱuku nga zwiṱuku u swika vhu si tsha piringululea. Fhedzi arali honovhu  vhuleme vhu tshi piringululwa nga u ṱavhanya nga thuso ya Bivhili, hu nga iledzwa u pwashea ha mbingano.

5. Ndi vhuimo vhufhio ha vhukuma mbinganoni naho i ifhio vhune ha fanela u sedzaniwa naho?

⁵ Tshithu tshine nga zwiṅwe zwifhinga tsha bveledza vhuleme ndi zwilavhelelwa zwi si zwa vhukuma zwine muthihi kana vhenevho vhavhingani vha nga kha ḓi vha vhe nazwo. Bugu dzine dza amba nga lufuno, magazini dza bvumo, mbekanyamushumo dza thelevishini, na dzifilimu zwi nga bveledza mafulufhelo na miloro yo fhambanaho vhukuma na vhutshilo ha vhukuma. Musi yeneyi miloro i sa ḓadzei, muthu a nga ḓipfa o fhurwa, a songo fushea, nahone o sinyuwa. Naho zwo ralo, vhathu vhavhili vha songo fhelelaho vha nga wana hani dakalo mbinganoni? Zwi ṱoḓa vhuḓidini u itela u bveledza vhukonani vhu bvelelaho.

6. (a) Bivhili i ṋekedza mavhonele afhio o linganyiselwaho nga ha mbingano? (b) Zwiṅwe zwiitisi zwa u sa tendelana mbinganoni ndi zwifhio?

⁶ Bivhili i a shuma. I tendela madakalo a mbingano, fhedzi i ita na u sevha uri vhane vha vhinga “vha ḓo vhona khombo ṋamani.” (1 Vha-Korinta 7:28) Samusi zwo no ṱhogomelwa, vhavhingani vhavhili a vho ngo fhelela nahone vho sendamela tshivhini. Mahumbulele na maḓipfele na nḓila ye mufarisi muṅwe na muṅwe a aluswa ngayo zwo fhambana. Nga zwiṅwe zwifhinga vhavhingani a vha tendelani nga zwa dzitshelede, vhana, na mashaka. Tshifhinga tshi songo linganaho tsha u ita zwithu vhoṱhe na vhuleme ha u ṱangana nga dzimbeu na zwone zwi nga vusa khakhathi. b Zwi dzhia tshifhinga u sedzana na mafhungo o raloho, fhedzi konḓelelani! Vhafarisi vhanzhi vha re mbinganoni vha kona u sedzana na vhuleme ho raloho nahone vha ita zwipiringululi zwi ṱanganedzeaho vho pfana.

7, 8. Arali hu na maḓipfele o vhaisalaho kana u sa pfesesana vhukati ha vhafarisi vha mbingano, ndi ifhio nḓila ya Maṅwalo ya u a piringulula?

⁷ Vhanzhi vha wana zwi tshi konḓa u dzika musi vha tshi haseledza maḓipfele o vhaiswaho, u sa pfesesana, kana vhukhakhi ha muthu nga dzawe. Nṱhani ha u amba nga ho livhaho uri: “Ndi vhona u nga a thi pfeseswi,” mufarisi wa mbingano a nga kha ḓi langiwa nga maḓipfele nahone a ṋaṋisa vhuleme. Vhanzhi vha ḓo ri: “Ni ḓivhavhalela ni noṱhe,” kana, “A ni mpfuni.” A sa ṱoḓi u ṱaṱisana, muṅwe mufarisi wa mbingano a nga kha ḓi sokou fhumula.

⁸ Buḓo ḽa khwine ndi u thetshelesa nyeletshedzo ya Bivhili: “Sinyuwani, hone, ni tshi ralo ni songo tshinya. Ḓuvha ḽi songo vhuya ḽa kovhela ni tshee nó sinyuwa.” (Vha-Efesa 4:26) Vhaṅwe vhafarisi vha mbingano vho takalaho, musi vha tshi swika miṅwahani yavho ya 60 vho vhingana, vho vhudziswa tshiphiri tsha mbingano yavho yo bvelelaho. Munna a ri: “Ro guda u sa eḓela ri songo piringulula dziphambano, hu sa londwi uri dzo vha dzi ṱhukhu lungafhani.”

9. (a) Ndi mini zwine zwa ṱalulwa Maṅwaloni sa tshipiḓa tsha ndeme tsha vhudavhidzano? (b) Ndi mini zwine kanzhi vhafarisi vha mbingano vha fanela u zwi ita, naho zwenezwi zwi tshi ṱoḓa tshivhindi na u ḓiṱukufhadza?

⁹ Musi munna na musadzi vha sa tendelani, muṅwe na muṅwe u fanela u ‘ṱavhanya u pfa, a lenge u amba, a lenge u sinyuwa.’ (Yakobo 1:19) Musi vho no thetshelesa zwavhuḓi, vhavhingani vha nga kha ḓi vhona ṱhoḓea ya u humbelana pfarelo. (Yakobo 5:16) U amba nga u fulufhedzea uri, “Ndi khou humbela pfarelo nge nda ni vhaisa,” zwi ṱoḓa u ḓiṱukufhadza na tshivhindi. Fhedzi u piringulula dziphambano nga heyi nḓila zwi ḓo shuma nga maanḓa kha u thusa vhafarisi vha mbingano hu si u piringulula vhuleme havho fhedzi, fhedzi na u vha na vhukonani ha tsini-tsini vhune ha ḓo vha ita uri vha takalele u vha vhoṱhe.

10. Ndi tsireledzo ifhio yo themendelwaho nga Paulo kha Vhakriste vha Vhakorinta ine ya nga kha ḓi shuma kha Mukriste ṋamusi?

¹⁰ Musi muapostola Paulo a tshi ṅwalela Vhakorinta, o themendela mbingano “u itela u shavhisa vhupombwe.” (1 Vha-Korinta 7:2) Ṋamusi shango ḽo tshinyala u fana na, kana u fhira, Korinta ḽa kale. Thero dza u ḓifara luvhi dzine vhathu vha shango vha dzi haseledza vho vhofholowa, maambarele avho a si avhuḓi, na mafhungo a vhudugambilu ane a ṅwalwa kha dzimagazini na dzibugu, kha thelevishini, na kha dzifilimu, zwoṱhe zwo itelwa u ṱuṱuwedza lutamo lwa u ṱangana nga dzimbeu hu siho mulayoni. Kha Vhakorinta vhe vha vha vha tshi dzula henefho fhethu, muapostola Paulo o ri: “Kha u dzea na u tambula u dzea ndi khwine.”—1 Vha-Korinta 7:9.

11, 12. (a) Ndi mini zwine munna na musadzi vha kolodana zwone, nahone zwi fanela u ṋekedzwa nga muya ufhio? (b) Vhuimo vhu fanela u sedzaniwa naho nga nḓila-ḓe arali pfaneleo ya mbingano i tshi fanela u sa ṋekedzwa lwa tshifhinganyana?

¹¹ Nga zwenezwo, Bivhili i laya Vhakriste vho vhingaho: “Munna a fhe musadzi zwi ré zwawe, na musadzi a ḓi ralo-vho munna.” (1 Vha-Korinta 7:3) Ṱhogomelani uri hu ombedzelwa u ṋea—hu si u vhila. Vhukonani ha tsini-tsini mbinganoni ngangoho vhu fusha arali mufarisi muṅwe na muṅwe a tshi vhilaelela u takadza muṅwe. Sa tsumbo, Bivhili i laya vhanna u dzudzana na vhasadzi vhavho “nga u ḓivha.” (1 Petro 3:7) Zwihuluhulu hezwi zwo ralo kha u ṋekedza na u ṱanganedza pfaneleo ya mbingano. Arali musadzi a sa farwi nga vhulenda, a nga kha ḓi wana zwi tshi konḓa u takalela ḽeneḽi sia ḽa mbingano.

¹² Hu na zwifhinga zwine vhafarisi vha mbingano vha nga fanela u sa ṋekedzana pfaneleo ya mbingano. Zwenezwi zwi nga kha ḓi ralo kha mufumakadzi nga zwiṅwe zwifhinga zwa ṅwedzi kana musi a tshi ḓipfa o neta nga maanḓa. (Vhambedzani Levitiko 18:19.) Zwi nga kha ḓi ralo nga munna musi e na vhuleme vhuhulwane mushumoni nahone a tshi ḓipfa o neta maḓipfeleni. Zwenezwi zwifhinga zwa u sa ṋekedzana pfaneleo ya mbingano  lwa tshifhinganyana zwi nga sedzaniwa nazwo khwine-khwine arali vhavhingani vhavhili vha haseledza nga ho livhaho honoho vhuimo nahone vha tendelana ‘vho langana.’ (1 Vha-Korinta 7:5) Zwenezwi zwi ḓo thivhela uri muṅwe mufarisi a ite phetho dzo khakheaho. Naho zwo ralo, arali musadzi a sa ṋekedza munna wawe kana arali munna nga khole a kundwa u ṋekedza musadzi wawe pfaneleo ya mbingano nga lufuno, muṅwe mufarisi a nga sendamela mulingoni. Vhuimoni ho raloho, hu nga vha na vhuleme mbinganoni.

13. Vhakriste vha nga shuma hani u itela uri mihumbulo yavho i dzule yo kuna?

¹³ U fana na Vhakriste vhoṱhe, vhashumeli vha Mudzimu vha re mbinganoni vha fanela u iledza bugu dza vhuaḓa ha u ṱangana nga dzimbeu, dzine dza nga vusa nyemulo mmbi na dzi si dza tsiko. (Vha-Kolosa 3:5) Vha fanela u linda mihumbulo na zwiito zwavho musi vha tshi shumisana na miraḓo yoṱhe ya iṅwe mbeu. Yesu o sevha a ri: “A lavhelesaho musadzi nga u mu emula, o no vha phombwe mbiluni yawe.” (Mateo 5:28) Nga u shumisa nyeletshedzo ya Bivhili malugana na u ṱangana nga dzimbeu, vhavhingani vha fanela u kona u iledza u wela mulingoni na vhuṱonḓolo. Vha nga bvela phanḓa u ḓiphina nga vhukonani ha tsini-tsini vhu takadzaho mbinganoni ine u ṱangana nga dzimbeu ha dzhielwa nṱha sa tshifhiwa tshavhuḓi tshi bvaho kha Yehova, Muthomi wa mbingano.—Mirero 5:15-19.

14. Ndi vhuimo vhufhio vhu ṱungufhadzaho vhune nga zwiṅwe zwifhinga ha vha hone? Ndi ngani?

¹⁴ Zwi takadzaho ndi uri mbinganoni nnzhi dza Vhakriste, vhuleme naho vhu vhufhio vhune ha bvelela vhu nga piringululwa. Naho zwo ralo, nga zwiṅwe zwifhinga a zwo ngo tou ralo. Nga ṅwambo wa uri vhathu a vho ngo fhelela nahone vha tshila shangoni ḽi re na tshivhi ḽi re nga fhasi ha maanḓa a Sathane, dziṅwe mbingano dzi a pwashea. (1 Yohane 5:19) Vhakriste vha fanela u sedzana hani na honovhu vhuimo vhu lingaho?

15. (a) Ndi tshifhio tshiitisi tshithihi tsha Maṅwalo tsha u ṱala zwi tshi nga konadzea u dovha wa vhinga? (b) Ndi ngani vhaṅwe vha songo phetha u ṱala mufarisi wa mbingano a sa fulufhedzei?

 ¹⁵ Samusi zwo bulwa kha Ndima ya 2 ya heyi bugu, vhupombwe ndi tshone tshiitisi tshi tshoṱhe tsha Maṅwalo tsha muṱalano zwi tshi nga konadzea u dovha wa vhinga. c (Mateo 19:9) Arali ni na vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri mufarisi waṋu o vha a sa khou fulufhedzea, zwenezwo ni sedzana na phetho i konḓaho. Naa ni ḓo bvela phanḓa na yeneyo mbingano kana ni ḓo ṱala? A hu na milayo. Vhaṅwe Vhakriste vho hangwela tshoṱhe mufarisi ane a rembuluwa zwa vhukuma, nahone yeneyo mbingano yo tshidzwaho ya bvelela. Vhaṅwe vho phetha u sa ṱala vha tshi itela vhana.

16. (a) Ndi zwifhio zwiṅwe zwithu zwe zwa ita uri vhaṅwe vha ṱale vhafarisi vhavho vha mbingano vho khakhaho? (b) Musi mufarisi a si na mulandu a tshi ita phetho ya u ṱala kana ya u sa ṱala, ndi ngani hu songo fanela u vha na ane a sasaladza phetho yawe?

¹⁶ Kha ḽiṅwe sia, nyito ya tshivhi i nga kha ḓi bveledza u vhifha muvhilini kana vhulwadze vhu fhiriselwaho nga u ṱangana nga dzimbeu. Kana khamusi vhana vha fanela u tsireledzwa kha mubebi ane a fara luvhi nga zwa u ṱangana nga dzimbeu. Zwi khagala uri hu na zwinzhi zwine zwa fanela u ṱhogomelwa muthu a sa athu ita phetho. Naho zwo ralo, arali na ḓivha nga u sa fulufhedzea ha mufarisi waṋu wa mbingano nahone nga murahu na ṱangana nga dzimbeu na mufarisi waṋu, zwenezwo ni sumbedza uri no hangwela mufarisi waṋu nahone ni tama u bvela phanḓa na yeneyo mbingano. A hu tshee na zwiitisi zwa muṱalano zwi tshi nga konadzea u dovha wa vhinga u ya nga Maṅwalo. A hu na ane a fanela u dzhena mafhungo aṋu nahone a lingedza u ṱuṱuwedza phetho yaṋu, nahone a hu na o fanelaho u sasaladza phetho yaṋu musi ni tshi i ita. Ni ḓo fanela u tshila na mvelelo dza zwine na zwi phetha. “Roṱhe nga muthihi ro hwala maputu ashu riṋe vhaṋe.”—Vha-Galata 6:5.

17. Arali hu si na vhupombwe, ndi mikano ifhio ine ya vhewa nga Maṅwalo malugana na u fhandekana kana u ṱala?

¹⁷ Naa hu na vhuimo vhune ha nga vhuyafhedza u fhandekana kana khamusi u ṱala mufarisi wa mbingano naho onoyo a songo ita vhupombwe? Ee, fhedzi kha honoho vhuimo, Mukriste ho ngo vhofholowa u dovha a vhinga. (Mateo 5:32) Naho Bivhili i tshi tendela u fhandekana ho raloho, i amba uri ane a khou ṱuwa u fanela u ‘dzula a songo dzewa kana a pfumedzane.’ (1 Vha-Korinta 7:11) Ndi vhufhio vhuṅwe vhuimo ho vhifhesaho vhune ha nga kha ḓi ita uri u fhandekana hu vhonale hu khwine?

18, 19. Ndi vhufhio vhuṅwe vhuimo ho kalulesaho vhune ha nga kha ḓi ita uri mufarisi a ṱoḓe u fhandekana kana u ṱala, naho a sa ḓo dovha a vhinga?

¹⁸ Ee, muṱa u nga kha ḓi shaya nga ṅwambo wa vhubva vhu re khagala na nḓowelo mmbi dza wa munna. d A nga kha ḓi gembula nga tshelede ya muṱa kana a i shumisa u tikedza dzema ḽawe ḽa zwidzidzivhadzi kana halwa. Bivhili i a bula: “Muthu, arali a tshi ri . . . vha nnḓu yawe a si vhá vhavhalele, o landula u tenda, vhuvhi u fhira a sá tendiho.” (1 Timotheo 5:8) Arali munna o raloho a tshi hana u shandula nḓila dzawe, khamusi a tshi ita na u tikedza mikhwa yawe nga u dzhia tshelede ine musadzi wawe a i hola, musadzi a nga kha ḓi khetha u tsireledza mutakalo wawe na wa vhana vhawe nga u fhandekana hu re mulayoni.

¹⁹ Nyito yo raloho i re mulayoni i nga kha ḓi dzhiiwa arali mufarisi a tshi fara muṅwe mufarisi luvhi vhukuma, khamusi kanzhi a tshi mu rwa lune mutakalo na vhutshilo zwa vha khomboni. Zwiṅwe hafhu, arali nga misi mufarisi a tshi lingedza u kombetshedza muṅwe mufarisi wa mbingano u pfuka milayo ya Mudzimu nga  iṅwe nḓila, mufarisi a re khomboni a nga kha ḓi humbula u fhandekana, zwihuluhulu arali mafhungo a swika vhuimoni vhune vhutshilo ha muya ha vha khomboni. Mufarisi a re khomboni a nga kha ḓi phetha uri nḓila nthihi fhedzi ya u ‘pfa Mudzimu nṱhani ha vhathu’ ndi u fhandekana hu re mulayoni.—Mishumo 5:29.

20. (a) Musi muṱa u tshi pwashea, khonani dzo vhibvaho na vhahulwane vha nga ita mini, nahone ndi mini zwine vha si fanele u zwi ita? (b) Vhathu vha re mbinganoni a vho ngo fanela u shumisa u ambela ha Bivhili kha u fhandekana na u ṱalana sa tshiitisi tsha u ita mini?

²⁰ Kha zwiimo zwoṱhe zwa u farwa luvhi ho kalulaho ha mufarisi, a hu na ane a fanela u kombetshedza mufarisi a si na mulandu u fhandekana kana u dzula na muṅwe. Naho khonani dzo vhibvaho na vhahulwane vha tshi nga kha ḓi tikedza na u eletshedza zwi tshi bva Bivhilini, vhenevha vha nga si ḓivhe zwidodombedzwa zwoṱhe nga ha zwine zwa bvelela vhukati ha munna na musadzi. Ndi Yehova fhedzi ane a kona u vhona zwenezwo. Vhukuma, musadzi wa Mukriste u ḓo vha a sa khou ṱhonifha ndugiselelo ya Mudzimu ya mbingano arali a shumisa zwiitisi zwi sa pfali u itela u bva mbinganoni. Fhedzi arali vhuimo vhu re khombo vhukuma vhu tshi bvela phanḓa, a hu na ane a fanela u mu sasaladza arali a tshi khetha u fhandekana. Hu nga ambiwa zwi fanaho na zwenezwo malugana na munna wa Mukriste ane a ṱoḓa u fhandekana. “Roṱhe ri ḓo sengiswa khoroni ya Kristo!”—Vha-Roma 14:10.

21. Ndi tshenzhelo ifhio ine ya sumbedza uri nyeletshedzo ya Bivhili nga ha mbingano i a shuma?

²¹ Nga murahu ha miṅwedzi miraru Lucia, we a bulwa mathomoni, o fhandekana na munna wawe, o ṱangana na Ṱhanzi dza Yehova nahone a thoma u guda Bivhili navho. U a ṱalutshedza, “Zwe zwa mmangadza ndi uri, Bivhili yo nṋea zwipiringululi zwi shumaho kha vhuleme hanga. Nga murahu ha vhege nthihi fhedzi ya u guda, nga u ṱavhanya ndo vha ndi tshi vho ṱoḓa u pfumedzana  na munna wanga. Ṋamusi ndi nga amba uri Yehova u a ḓivha nḓila ya u tshidza mbingano dzi re khomboni ngauri pfunzo dzawe dzi thusa vhafarisi vha mbingano u guda u fulufhedzana. A si ngoho, samusi vhaṅwe vha tshi tenda, uri Ṱhanzi dza Yehova vha fhandekanya miṱa. Vhuimoni hanga, ho itea zwo fhambanaho tshoṱhe na zwenezwo.” Lucia o guda u shumisa maitele a Bivhili vhutshiloni hawe.

22. Vhafarisi vhoṱhe vha mbingano vha fanela u vha na fulufhelo kha mini?

²² Lucia a si ene e eṱhe. Mbingano i fanela u vha phaṱutshedzo, hu si muhwalo. U khunyeledza zwenezwi, Yehova o ṋekedza tshisima tshavhuḓisa tsha nyeletshedzo ya mbingano tshi sa vhambedzwi na tshithu—Ipfi ḽawe ḽa ndeme. Bivhili i nga “ṱalifhisa o vuḓaho.” (Psalme ya 19:7-11) Yo tshidza mbingano nnzhi dze dza vha dzi tshi khou ṱoḓa u pwashea nahone ya khwinisa dziṅwe nnzhi dze dza vha dzi na vhuleme vhuhulwane. U nga ri vhafarisi vhoṱhe vha mbingano vha nga vha na fulufhelo ḽo ḓalaho kha nyeletshedzo ya mbingano ine Yehova Mudzimu a i ṋekedza. I a shuma vhukuma!