1. Ndi vhuleme vhufhio ho dzumbamaho vhune ha vha hone miṱani miṅwe?

 GOLOI ya kale i kha ḓi tou bva u ṱanzwiwa ya pholishiwa. Kha vhafhiri vha gondo i vhonala i tshi tou penya, i tshi nga ndi ntswa. Fhedzi nga fhasi, vhulali vhu khou ḽa muvhili wa yeneyo goloi. Zwi a fana na kha miṅwe miṱa. Naho kha mbonalo ya nga nnḓa tshiṅwe na tshiṅwe tshi tshi vhonala tshi tshavhuḓi, zwifhaṱuwo zwi ṅwethuwaho zwi dzumba nyofho na vhuṱungu. Hayani zwifheṱi zwi khou fheṱa mulalo wa muṱa. Vhuleme vhuvhili vhune ha nga bveledza hezwi ndi vhudakwa na vhuvemu.

2. (a) Ndi afhio mavhonele a Bivhili nga u shumisa zwikambi? (b) Vhudakwa ndi mini?

² Bivhili a i sasaladzi u shumisa zwikambi nga u tou linganyisela, fhedzi i sasaladza u kambiwa. (Mirero 23:20, 21; 1 Vha-Korinta 6:9, 10; 1 Timotheo 5:23; Tito 2:2, 3) Naho zwo ralo, vhudakwa vhu fhira u kambiwa; ndi dzema ḽa u nwesa zwikambi na u sa kona u ḓilanga u tshi zwi shumisa. Zwidakwa zwi nga vha vhaaluwa. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri na vhaswa vha nga vha zwidakwa.

3, 4. Ṱalusani mvelelo dza vhudakwa kha mufarisi wa ane a vha tshidakwa na kha vhana.

³ Bivhili yo sumbedza kale uri u shumisa luvhi zwikambi zwi nga tshinya mulalo wa muṱa. (Doiteronomio  21:18-21) Mvelelo dzi tshinyaho dza vhudakwa dzi pfiwa nga muṱa woṱhe. Mufarisi wa mbingano a nga ita vhuḓidini ha vhukuma u itela u litshisa tshidakwa u nwa kana u sedzana na mukhwa watsho u songo ḓoweleaho. a U lingedza u dzumba halwa, a vhu tevhula, a dzumba tshelede yawe, na u humbela uri a fune muṱa wawe, vhutshilo, na Mudzimu—fhedzi tshidakwa tshi ḓi bvela phanḓa tshi tshi nwa. Musi vhuḓidini ha wa musadzi ha u langa u nwa ha munna wawe vhu tshi kundwa vhukuma, u pfa o hanganea nahone o kundwa. A nga thoma u ofha, u sinyuwa, u ḓivhona mulandu, u tshuwa, u vhilaela, na u sa ḓiṱhonifha.

⁴ Vhana vha a kwamea nga mvelelo dza vhudakwa ha mubebi. Vhaṅwe vha a rwiwa. Vhaṅwe vha farwa luvhi nga zwa u ṱangana nga dzimbeu. Vha nga ita na u ḓivhona mulandu nga vhudakwa ha mubebi. Kanzhi u fulufhela havho vhaṅwe hu a tshinyiwa nga u ḓifara ha tshidakwa hune ha shandu-shanduka. Ngauri a vha koni u amba vho vhofholowa nga ha zwine zwa khou itea hayani, vhana vha nga guda u tsikeledza maḓipfele avho, kanzhi ha vha na mvelelo dzi huvhadzaho ṋamani. (Mirero 17:22) Vhenevho vhana vha nga aluwa vha sa ḓifulufheli kana u ḓiṱhonifha.

5. Vhudakwa vhu nga langiwa hani, nahone ndi ngani zwi tshi konḓa?

⁵ Naho vhomakone vhanzhi vha tshi ri vhudakwa vhu nga si alafhee, vhanzhi vha tenda uri zwi a konadzea uri hu vhe na u dzivhuluwa musi hu tshi tevhedzwa mbekanyamushumo ya u litshisa tshoṱhe. (Vhambedzani Mateo 5:29.) Naho zwo ralo, zwi a konḓa uri tshidakwa tshi ṱanganedze thuso, samusi kanzhi tshi tshi hanedza uri tshi na vhuleme. Naho zwo ralo, musi miraḓo ya muṱa i tshi dzhia vhukando u sedzana na nḓila ye  vhudakwa ha vha kwama ngayo, tshenetsho tshidakwa tshi nga thoma u ṱhogomela uri tshi na vhuleme. Ṅanga i re na tshenzhelo kha u thusa zwidakwa na miṱa yazwo yo ri: “Ndi humbula uri tshithu tshihulwane ndi uri muṱa u sokou ḓitshilela nga nḓila i vhuyedzaho nga hune zwa konadzea ngaho. Tshidakwa tshi sedzana nga ho engedzeaho na phambano khulwane vhukati hatsho na muṱa woṱhe.”

6. Ndi tshifhio tshisima tsha khwine-khwine tsha nyeletshedzo kha muṱa u re na tshidakwa?

⁶ Arali hu na tshidakwa muṱani wa haṋu, nyeletshedzo ya Bivhili yo hevhedzwaho i nga ni thusa uri ni tshile nga nḓila i vhuyedzaho. (Yesaya 48:17; 2 Timotheo 3:16, 17) Ṱhogomelani maṅwe maitele e a thusa miṱa u lwisana na vhudakwa nga nḓila i bvelelaho.

7. Arali muṅwe muraḓo wa muṱa u tshidakwa, ndi nnyi a re na vhuḓifhinduleli?

⁷ Litshani u ḓivhona mulandu. Bivhili i ri: “Roṱhe nga muthihi ro hwala maputu ashu riṋe vhaṋe,” nahone, “muthu washu u ḓo tou ḓi-fhindulela nga eṱhe Mudzimuni.” (Vha-Galata 6:5; Vha-Roma 14:12) Tshidakwa tshi nga lingedza u sumbedza uri miraḓo ya muṱa i na vhuḓifhinduleli. Sa tsumbo, tshi nga ri: “Arali no vha ni tshi mpfara zwavhuḓi, ndo vha ndi sa ḓo nwa.” Arali vhaṅwe vha vhonala vha tshi tendelana natsho, vha tshi ṱuṱuwedzela uri tshi bvele phanḓa na u nwa. Fhedzi naho ro tou kombetshedzwa nga zwiimo kana nga vhaṅwe vhathu, roṱhe—u katela na zwidakwa—ri na vhuḓifhinduleli kha zwine ra zwi ita.—Vhambedzani Vha-Filipi 2:12.

8. Ndi dzifhio dziṅwe nḓila dzine tshidakwa tsha nga thuswa ngadzo u sedzana na mvelelo dza vhuleme hatsho?

⁸ Ni songo vhona u nga misi yoṱhe ni fanela u tsireledza tshidakwa kha mvelelo dza u nwa hatsho. Murero wa Bivhili nga ha muthu a re na mbiti u nga shuma nga nḓila i fanaho kha tshidakwa: “U tshi mu pfumelela zwi nga u ṋaṋisa.” (Mirero 19:19) Litshani tshidakwa tshi pfe mvelelo dza u nwa hatsho. Tshi litsheni tshi kunakise  he tsha tshinya hone kana u rwela mutholi watsho luṱingo nga matsheloni nga murahu ha u nwa.

9, 10. Ndi ngani miṱa ya zwidakwa i tshi fanela u ṱanganedza thuso, nahone zwihuluhulu i fanela u ṱoḓa thuso ya vhafhio?

⁹ Ṱanganedzani thuso i bvaho kha vhaṅwe. Mirero 17:17 i ri: “Khonani ndi ṱhama ya maḓuvha oṱhe; ndi mukomana we a mbebelwa ḓuvha ḽa khombo.” Arali hu na tshidakwa muṱani wa haṋu, hu na khombo. Ni ṱoḓa thuso. Ni songo timatima u ḓitika nga ‘ṱhama dza vhukuma’ u itela thuso. (Mirero 18:24) U amba na vhaṅwe vhane vha pfesesa honoho vhuleme kana vhe vha vhuya vha sedzana na vhuimo vhu fanaho na honoho zwi nga ni ṋea nyeletshedzo dzi shumaho kha zwine na fanela u zwi ita na zwine ni si fanele u zwi ita. Fhedzi linganyiselani. Ambani na vhane na vha fulufhela, vhane vha sa ḓo phula “tshiphiri” tshaṋu.—Mirero 11:13.

¹⁰ Gudani u fulufhedza vhahulwane vha Vhakriste. Vhahulwane tshivhidzoni tsha Vhukriste vha nga vha tshisima tshihulwane tsha thuso. Vhenevha vhanna vho vhibvaho vho funzea kha Ipfi ḽa Mudzimu nahone vha na tshenzhelo kha u shumisa maitele aḽo. Vha nga “vha vhu-khuda-phepho, vhudzumbamo maḓumbuni, milambwana ya maḓi masogani, murunzi wa tombo ḽihulu shangoni ḽi fhisaho.” (Yesaya 32:2) A si uri vhahulwane vha Vhakriste vha tsireledza tshivhidzo tshoṱhe kha ṱhuṱhuwedzo dzi huvhadzaho fhedzi, fhedzi vha ita na u khuthadza, u homolosa, na u vha na dzangalelo kha vhathu vhane vha vha na vhuleme. Shumisani thuso yavho nga vhuḓalo.

11, 12. Ndi nnyi ane a ṋekedza thuso khulwanesa kha miṱa ya zwidakwa, nahone yeneyo thuso i ṋewa hani?

¹¹ U fhira zwoṱhe, wanani nungo kha Yehova. Bivhili i a ri khwaṱhisedza nga lufuno uri: “Yehova u tsini ha vha dzimbilu dzo vunḓekanaho, u tshidza vha mimuya yo huvhalaho.” (Psalme ya 34:18, NW) Arali na pfa mbilu i tshi vhavha kana no huvhala muyani nga ṅwambo wa mutsiko wa u tshila na muraḓo wa muṱa ane a vha tshidakwa,  ḓivhani uri “Yehova u tsini.” U a pfesesa nḓila ine vhuimo ha muṱa waṋu ha konḓa ngayo.—1 Petro 5:6, 7.

¹² U tenda zwine Yehova a amba Ipfini ḽawe zwi nga ni thusa u lwisana na u vhilaela. (Psalme ya 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Yohane 3:19, 20) U guda Ipfi ḽa Mudzimu na u tshila u tendelana na maitele aḽo zwi ni ita uri ni kone u wana thuso ya muyamukhethwa wa Mudzimu, une wa nga ni ṋea “u hulesa ha maanḓa” u itela u konḓelela ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.—2 Vha-Korinta 4:7. b

13. Ndi vhufhio vhuleme ha vhuvhili vhune ha tshinya miṱa minzhi?

¹³ U shumisa zwikambi luvhi zwi nga isa kha vhuṅwe vhuleme vhune ha tshinya miṱa minzhi—vhuvemu ha muṱani.

14. Vhuvemu ha muṱani ho thoma lini, nahone vhuimo ndi vhufhio ṋamusi?

¹⁴ Nyito ya vhuvemu ha u thoma kha ḓivhazwakale ya muthu tsho vha tshi tshiitea tsha vhuvemu ha muṱani tshi katelaho murathu na mukomana, Kaini na Abele. (Genesi 4:8) U bva tsheetsho, vhathu vho tambudzwa nga mifuda yoṱhe ya vhuvemu ha muṱani. Hu na vhanna vhane vha rwa vhasadzi, vhasadzi vhane vha vutshela vhanna, vhabebi vhane vha rwa vhana vhavho vhaṱuku lwa tshiṱuhu, na vhana vho no aluwaho vhane vha fara luvhi vhabebi vhavho vho no vhaho vhalala.

15. Miraḓo ya muṱa i kwamea hani nga lwa maḓipfele nga vhuvemu ha muṱani?

¹⁵ Mutshinyalo u bveledzwaho nga vhuvemu ha muṱani u fhira mavhadzi a vhukuma. Muṅwe musadzi ane a rwiwa o ri: “Ni fanela u sedzana na u ḓivhona mulandu na u ḓivhona ni si tshithu. Nga matsheloni manzhi, ni sokou ṱoḓa u dzula no eḓela, ni tshi humbula u nga no vha ni tshi khou tou lora muloro muvhi.” Vhana vhane vha sedza kana u tshenzhela vhuvemu ha muṱani na vhone vha nga vha na vhuhali musi vha tshi aluwa na musi vha tshi vha na miṱa yavho.

16, 17. U farwa luvhi ha maḓipfele ndi mini, nahone miraḓo ya muṱa i kwamea hani ngaho?

¹⁶ Vhuvemu ha muṱani a vhu fheleli kha u rwa fhedzi. Kanzhi hu vha na tsemano. Mirero 12:18 i ri: “Hu na mu-amba-ma-ṱhavha-sa-pfumo.” Haya “ma-ṱhavha” ane a swaya vhuvemu ha muṱani a katela na u semana na u tzhema, khathihi na u sasaladza misi yoṱhe, maṱamba a nyadzisaho, na u shushedzwa nga u ṱoḓa u rwiwa. Zwilonda zwa vhuvemu ha maḓipfele a zwi vhonali nahone kanzhi a zwi vhoniwi nga vhaṅwe.

¹⁷ Zwine zwa ṱungufhadza nga maanḓa ndi u vhaisiwa ha maḓipfele a ṅwana—u ṱwa u tshi sasaladza na u nyadza vhukoni, vhuṱali, kana ndeme ya ṅwana sa  muthu. Honoho u shumisa maipfi luvhi hu nga tshinya u ḓifulufhela ha ṅwana. I ngoho, vhana vhoṱhe vha ṱoḓa ndayo. Fhedzi Bivhili i laya vhokhotsi uri: “Ni songo sinyusa vhana vhaṋu vha sa ḓo fhela mbilu.”—Vha-Kolosa 3:21.

18. Vhuvemu ha muṱani ho thoma ngafhi, nahone ndi mini zwine Bivhili ya zwi sumbedza sa nḓila ya u vhu fhelisa?

¹⁸ Vhuvemu ha muṱani vhu thoma mbiluni na muhumbuloni; nḓila ine ra ḓifara ngayo i thoma nga nḓila ine ra humbula ngayo. (Yakobo 1:14, 15) U itela u fhelisa honoho vhuvemu, ane a fara vhaṅwe luvhi u fanela u shandula mahumbulele awe. (Vha-Roma 12:2) Naa zwenezwo zwi a konadzea? Ee. Ipfi ḽa Mudzimu ḽi na maanḓa a u shandula muthu. Ḽi nga fhelisa na mavhonele a vhaisaho a “mitsheṱo ya maswina.” (2 Vha-Korinta 10:4; Vha-Heberu 4:12) Nḓivho yo teaho ya Bivhili i nga thusa u bveledza tshanduko ya tshoṱhe kha vhathu lune ha ambiwa uri vho ambara vhumuthu vhuswa.—Vha-Efesa 4:22-24; Vha-Kolosa 3:8-10.

19. Mukriste u fanela u dzhia na u fara hani mufarisi wa mbingano?

¹⁹ Mavhonele a mufarisi wa mbingano. Ipfi ḽa Mudzimu ḽi ri: “Vhanna vha na mulandu-vho wa u pfi vha fune vhasadzi vhavho, sa musi vha tshi ḓi-funa mivhili yavho. Ané a funa musadzi wawe u a ḓi-funa.” (Vha-Efesa 5:28) Bivhili i ita na u amba uri munna u fanela u fha musadzi wawe ‘khuliso sa mudzio u songo khwaṱhaho.’ (1 Petro 3:7) Vhasadzi vha khadeledzwa u vha “vha funaho vhanna vhavho” na u vha ‘ofha.’ (Tito 2:4; Vha-Efesa 5:33) Vhukuma a hu na munna ane a ofha Mudzimu ane a nga amba zwa vhukuma uri u ṱhonifha musadzi wawe arali a tshi mu rwa kana u mu sema. Nahone a hu na musadzi ane a sema munna wawe, a mu sasaladza, kana u ṱwa a tshi mu hambekanya ane a nga amba uri u a mu funa na u mu ṱhonifha zwa vhukuma.

20. Vhabebi vha na vhuḓifhinduleli ha vhana vhavho phanḓa ha nnyi, nahone ndi ngani vhabebi vha tshi fanela u sa lavhelela zwithu zwi songo teaho kha vhana vhavho?

 ²⁰ Mavhonele o teaho nga vhana. Ee, vhana vha ṱoḓa lufuno na ṱhogomelo i bvaho ha vhabebi vhavho. Ipfi ḽa Mudzimu ḽi vhidza vhana “mukovhe u bvaho ha Yehova” na “tshifhiwa.” (Psalme ya 127:3) Vhabebi vha na vhuḓifhinduleli phanḓa ha Yehova ha u ṱhogomela wonoyo mukovhe. Bivhili i amba nga “vhuxele” na “vhutsilu” ha vhutuka. (1 Vha-Korinta 13:11; Mirero 22:15) Vhabebi a vho ngo fanela u mangala musi vha tshi tshenzhela na vhutsilu kha vhana vhavho. Vhaswa a si vhaaluwa. Vhabebi a vho ngo fanela u lavhelela zwine zwa fhira zwo fanelaho miṅwaha ya ṅwana wavho, vhubvo ha muṱa, na vhukoni.—Sedzani Genesi 33:12-14.

21. Ndi ifhio nḓila ya Mudzimu ya u dzhia vhabebi vho no vhaho vhalala na u shumisana navho?

²¹ Mavhonele a vhabebi vho no vhaho vhalala. Levitiko 19:32 i ri: “U tshi livhana na mmvi U loshe; U hulise tshifhaṱuwo tsha mukalaha.” Nga zwenezwo Mulayo wa Mudzimu u ṱuṱuwedza u ṱhonifha na u dzhiela nṱha vhalala. Hezwi zwi nga vha khaedu musi mubebi ane a vha mulala a tshi ṱoḓesa zwithu kana a tshi khou lwala nahone khamusi a sa dzhii vhukando kana u humbula nga u ṱavhanya. Naho zwo ralo, vhana vha humbudzwa uri “vha tevhedze-vho zwe vha tondiwa nga vhabebi vhavho.” (1 Timotheo 5:4) Hezwi zwi ḓo amba u vha hulisa na u vha ṱhonifha, khamusi na u vha thusa nga zwa dzitshelede. U sa fara zwavhuḓi vhabebi vho no vhaho vhalala ṋamani kana nga iṅwe nḓila zwi fhambana tshoṱhe na nḓila ine Bivhili ya ri vhudza uri ri ḓifare ngayo.

22. Ndi ifhio pfaneleo khulwane kha u kunda vhuvemu ha muṱani, nahone i nga sumbedzwa hani?

²² Ṱahulelani u ḓifara. Mirero 29:11 i ri: “Tsilu ḽi bula zwoṱhe zwa mbiluni yaḽo; wa vhuṱali u zwi vhulungela ḽa matshelo.” Ni nga langa hani muya waṋu? Nṱhani ha  u tendela u dinalea hu tshi fhaṱela nga ngomu, dzhiani vhukando nga u ṱavhanya u itela u piringulula vhuleme vhune ha bvelela. (Vha-Efesa 4:26, 27) Ṱuwani henefho fhethu arali ni tshi vhona ni tshi khou kundwa u ḓifara. Humbelani muyamukhethwa wa Mudzimu uri u bveledze u ḓifara kha inwi. (Vha-Galata 5:22, 23) U tshimbila-tshimbila kana u ita nyonyoloso zwi nga ni thusa u langa maḓipfele aṋu. (Mirero 17:14, 27) Lingedzani u vha “a sá fheli mbilu.”—Mirero 14:29.

23. Hu nga bvelela mini arali muraḓo wa tshivhidzo tsha Vhukriste a tshi tendela u vha na mbiti lunzhi-lunzhi nahone a sa rembuluwi, u katela na u rwa vha muṱa wawe?

²³ Bivhili i bula miṅwe ya mishumo ine ya sasaladzwa nga Mudzimu “vhuswina, khani, . . . dzimbiti” nahone ya bula uri “vha ita zwauralo a vha nga ḽi vhufa ha vhuhosini ha Mudzimu.” (Vha-Galata 5:19-21) Nga zwenezwo, naho e nnyi ane a ḓivhidza Mukriste ane a tendela u vha na mbiti lunzhi-lunzhi nahone a sa rembuluwi, khamusi u katela na u rwa mufarisi kana vhana, a nga bviswa tshivhidzoni tsha Vhukriste. (Vhambedzani 2 Yohane 9, 10.) Nga yeneyi nḓila tshivhidzo tshi a kunakiswa kha vhathu vhane vha fara vhaṅwe luvhi.—1 Vha-Korinta 5:6, 7; Vha-Galata 5:9.

24. (a) Vhafarisi vha farwaho luvhi vha nga khetha u dzhia vhukando vhufhio? (b) Dzikhonani na vhahulwane vha vhilaelelaho vha nga thusa hani mufarisi ane a farwa luvhi, fhedzi ndi mini zwine vha si fanele u zwi ita?

²⁴ Hu pfi mini nga Vhakriste vhane vha khou rwiwa nga mufarisi ane a vha fara luvhi ane a si sumbedze u shanduka? Vhaṅwe vho khetha u dzula na mufarisi ane a vha fara luvhi nga zwiitisi zwo fhamba-fhambanaho. Vhaṅwe vho khetha u ṱuwa, vha tshi vhona uri mutakalo wavho wa ṋama, ngelelo, na muya—khamusi na vhutshilo havho—zwi khomboni. Zwine muthu ane a farwa luvhi muṱani a khetha u zwi ita kha hezwi zwiimo  ndi phetho ya muthu nga eṱhe phanḓa ha Yehova. (1 Vha-Korinta 7:10, 11) Khonani dza vhukuma, mashaka, kana vhahulwane vha Vhakriste vha nga ṱoḓa u ṋea thuso na nyeletshedzo, fhedzi a vho ngo fanela u kombetshedza onoyo muthu uri a dzhie ḽiṅwe buḓo naho ḽi ḽifhio. U fanela u ḓiphethela ene muṋe.—Vha-Roma 14:4; Vha-Galata 6:5.

25. Ndi ifhio ndivho ya Yehova nga muṱa?

²⁵ Musi Yehova a tshi ṱanganyisa Adamu na Eva nga mbingano, o vha a songo vhuya a livha uri miṱa  i tshinyiwe nga vhuleme vhu tshinyaho vhu ngaho vhudakwa kana vhuvemu. (Vha-Efesa 3:14, 15) Muṱani ho vha hu tshi fanela u vha fhethu hune ha vha na lufuno na mulalo nahone ha ṱhogomelwa ṱhoḓea dza muraḓo muṅwe na muṅwe dza ngelelo, maḓipfele, na dza muya. Naho zwo ralo, musi hu tshi thoma tshivhi, vhutshilo ha muṱa ho mbo ḓi tshinyala nga u ṱavhanya.—Vhambedzani Muhuweleli 8:9.

26. Ndi vhumatshelo vhufhio he ha lindela vhane vha lingedza u tshila u tendelana na ṱhoḓea dza Yehova?

²⁶ Zwi takadzaho ndi uri Yehova ho ngo ṱutshela ndivho yawe nga muṱa. U fulufhedzisa u ḓisa shango ḽiswa ḽa mulalo ḽine khaḽo vhathu ‘vha ḓo dzula vho takala, hu si na tshine tsha vha fhaḓa.’ (Hesekiele 34:28) Nga tshenetsho tshifhinga, vhudakwa, vhuvemu ha muṱani, na vhuṅwe vhuleme hoṱhe vhune ha tshinya miṱa ṋamusi zwi ḓo vha zwithu zwa tshifhinga tsho fhiraho. Vhathu vha ḓo ṅwethuwa, hu si u itela u dzumba nyofho na vhuṱungu, fhedzi nga ṅwambo wa uri vha khou “takalela muḓalo wa mulalo.”—Psalme ya 37:11.