1, 2. Ṱalusani lwendo lwa Maria nahone ni ṱalutshedze zwo itaho uri lu konḓe.

 MARIA o sudzuluwa uri a kone u dzula zwavhuḓi kha donngi ye a vha o neta nga u i ṋamela. A si zwino e nṱha hayo muthu wa khuvhe. Yosefa o vha e phanḓa, a tshi khou tshimbila o tou ḓigeḓa, o tou longondo na gondo ḽo livhaho muḓini u re kule wa Betlehema. Maria a dovha a pfa ṅwana a tshi tamba-tamba mbumbeloni yawe.

² Tshifhinga tsha Maria tsho vha tshi tsini; musi Bivhili i tshi mu ṱalusa i shumisa maipfi ane a ri “o vha e tsini na u vhofholowa.” (Luka 2:5) Musi vhenevho vhavhingani vha tshi pfuka nga masimuni, khamusi vhaṅwe vha vhalimi vha nga vha vho vha lavhelesa musi vha tshi khou ḓi enda vha tshi ṱahula kana u ṱavha, vha ḓivhudzisa uri ndi ngani mufumakadzi a re kha vhuimo ho raloho o fara lwendo. Ndi ngani Maria o fara lwendo lulapfu nga u ralo a ya Nazareta, kule vhukuma na hayani ha hawe, Nazareta?

3. Maria o ṋewa mushumo ufhio nahone ri ḓo guda mini nga hae?

³ Mafhungo a hone o thoma miṅwedzini yo fhiraho musi onoyu mufumakadzana wa Muyuda a tshi ṋewa mushumo wo khetheaho vhukuma kha ḓivhazwakale yoṱhe ya vhathu. O vha a tshi ḓo beba ṅwana we a vha a tshi ḓo vha Messia, Murwa wa Mudzimu! (Luka 1:35) Musi tshifhinga tsha uri a bebe tshi tshi sendela, zwo ṱoḓea uri a fare lwonolwo lwendo. Kha lwonolwo lwendo, Maria o sedzana na khaedu dzo vhalaho dze dza linga lutendo lwawe. Kha ri vhone uri o thuswa nga mini uri a dzule e na lutendo lwo khwaṱhaho.

4, 5. (a) Ndi ngani Yosefa na Maria vho vha vho livha Betlehema? (b) Ndaela ya Kesare yo ita uri hu khunyelele vhuporofita vhufhio?

⁴ A si Yosefa na Maria fhedzi vhe vha vha vhe lwendoni. Kesare Augusto o vha a tshi kha ḓi tou bva u ṋea ndaela ya uri vhathu vhoṱhe vha ye u ṅwaliswa miḓini ye vha bebelwa khayo. Yosefa o ita mini? Mafhungo a ri: “Na Yosefa a ṱuwa Galilea, muḓini wa Nazareta, a ya Yudea muḓini wa Davida, u vhidzwaho Betlehema, ngauri o vha e muraḓo wa lushaka lwa Davida.”—Luka 2:1-4.

 ⁵ A zwo ngo sokou itea uri Kesare a ṋee yeneyo ndaela nga tshenetsho tshifhinga. Vhuporofita he ha ṅwalwa miṅwahani i ṱoḓaho u vha maḓana a sumbe nga phanḓa, ho dzula ho amba uri Messia u ḓo bebelwa Betlehema. Ho vha hu na muṅwe muḓi une wa vhidzwa Betlehema khilomithara dzi ṱoḓaho u vha 11 fhedzi u bva Nazareta. Naho zwo ralo, honoho vhuporofita ho bula nga ho livhaho uri Messia o vha a tshi ḓo bebelwa “Betlehema Efurata.” (Vhalani Mixa 5:1.) U itela uri muthu a swike muḓanani wonoyo a tshi bva Nazareta, o vha a tshi tea u tshimbila khilomithara dza 130 nga nḓila i re na zwikwara a pfuka nga Samaria. Wonoyo ndi wone muḓi wa Betlehema we Yosefa a vha o laedzwa uri a ye khawo, wo vha u haya ha vhomakhulukuku vha muṱa wa Khosi Davida—muṱa une Yosefa na muselwa wawe vha bva khawo.

6, 7. (a) Ndi ngani lwendo lwa u ya Betlehema lu tshi nga vha lwo vha khaedu kha Maria? (b) U vha mufumakadzi wa Yosefa zwo kwama hani phetho dza Maria? (Sedzani na ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)

⁶ Naa Maria o vha a tshi ḓo tikedza phetho ya Yosefa ya u fara lwendo? Hafhu lwonolwo lwendo lwo vha lu tshi ḓo mu konḓela vhukuma. Zwi vhonala uri ho vha hu mathomoni a tshifhefho, nga zwenezwo ho vha hu tshi nga kha ḓi na mvula samusi vhuriha ho vha vhu tshi vho fhela. Zwiṅwe hafhu, muḓi wa Betlehema wo vha u fhethu hune ha vha nṱha nga mithara dzi fhiraho 760—tsho vha tshi tshivhanga tshihulwane, lu lwendo lu netisaho lune lwa nga dzhia maḓuvha o vhalaho. Khamusi lwo vha lu tshi ḓo dzhia maḓuvha a fhiraho o ḓoweleaho, nga ṅwambo wa vhuimo ha Maria he ha vha vhu tshi ṱoḓa uri a awele lunzhi-lunzhi. Zwihuluhulu nga tshenetsho tshifhinga musi  mufumakadzi muswa e tsini na u beba, o vha a tshi nga kha ḓi ṱoḓa u vha tsini na hayani, hune vha muṱani na dzikhonani vha ḓo mu thusa musi a tshi thoma u vha na zwiṱhavhi zwa u beba. A zwi timatimisi uri o vha o tea u vha na tshivhindi u itela u fara lwonolwo lwendo.

⁷ Naho zwo ralo, Luka u ṅwala uri Yosefa o ya “a ḓiṅwalisa khathihi na Maria.” A dovha a amba uri Maria ‘o vhingwa nga [Yosefa] samusi o vha o fulufhedzisa.’ (Luka 2:4, 5) Phetho dze Maria a vha a tshi ḓo dzi ita dzo vha dzi tshi ḓo kwamea vhukuma samusi o vha e mufumakadzi wa Yosefa. O dzhia munna wawe e ṱhoho kha zwithu zwine zwa tshimbidzana na vhurabeli, a ṱanganedza mukovhe wawe we a ṋewa nga Mudzimu wa u vha muthusi wawe nga u tikedza phetho dzawe. a U thetshelesa munna wawe zwo mu thusa uri a kunde khaedu ye ya vha i tshi nga vha yo linga lutendo lwawe.

8. (a) Ndi zwifhio zwiṅwe zwine zwa nga vha zwo ṱuṱuwedza Maria uri a ye Betlehema na Yosefa? (b) Tsumbo ya Maria ndi ṱhuṱhuwedzo kha vhathu vha fulufhedzeaho nga nḓila-ḓe?

⁸ Ndi zwifhio zwiṅwe zwine zwa nga vha zwo ṱuṱuwedza Maria uri a thetshelese? Naa o vha a tshi vhu ḓivha vhuporofita vhune ha amba uri Messia u ḓo bebelwa Betlehema? Bivhili a i zwi buli zwenezwo.  Khamusi o vha a tshi vhu ḓivha, nga ṅwambo wa uri ho vha vhu tshi ḓivhiwa nga vharangaphanḓa vha vhurereli na vhathu nga u tou angaredza. (Mat. 2:1-7; Yoh. 7:40-42) Maria o vha a tshi ḓivha Maṅwalo zwavhuḓi. (Luka 1:46-55) Naho zwo ralo, Maria o ri vhetshela tsumbo yavhuḓi vhukuma hu sa londwi uri o fara lwonolwo lwendo u itela u thetshelesa munna wawe, u itela u tevhela ndaela ya khosi kana u khunyeledza vhuporofita ha Yehova kana nga nṱhani ha zwiṅwe zwiitisi. Yehova u dzhiela nṱha vhukuma vhanna na vhafumakadzi vhane vha ḓiṱukufhadza na u thetshelesa. Misini yashu ine u ḓiṱukufhadza ha dzhielwa fhasi, tsumbo ya Maria i a ri ṱuṱuwedza vhukuma.

9, 10. (a) Maria na Yosefa vha tea u vha vho humbula mini musi vha tshi khou sendela Betlehema? (b) Yosefa na Maria vho eḓela ngafhi nahone ndi ngani?

⁹ Maria u tea u vha o takala musi a tshi vhona muḓi wa Betlehema a tshee kule. Musi vha tshi khou gonya zwikwara, vha tshi pfuka masimu a miṱwari—ine ya vha miri ya u fhedza u kaṋiwa—Maria na Yosefa vha nga vha vho humbula nga ha ḓivhazwakale ya wonoyu muḓana. Wo vha u muṱuku vhukuma lwe wa vha u sa vhalwi kha miḓi ya Yuda, samusi zwo ambiwa nga muporofita Mixa; fhedzi ndi he ha bebwa hone Boasi, Naomi nahone nga murahu ha bebwa Davida, zwenezwo zwoṱhe zwo itea miṅwaha i fhiraho tshigidi hu tshee nga phanḓa.

¹⁰ Maria na Yosefa vho wana hu si na vhupfelo ha mare muḓini wonoyo. Ho vha ho no ḓi swika vhathu vho ḓaho u ḓiṅwalisa, nga zwenezwo ho vha hu si na vhudzulo nḓuni ya vhaeni. b Vho kombetshedzea u eḓela dangani vhusiku honoho. Edzani u humbula nḓila ye Yosefa a ḓipfa ngayo musi a tshi vhona mufumakadzi wawe a tshi khou pfa zwiṱhavhi zwe a vha a sa athu vhuya a zwi pfa vhutshiloni hawe, zwe zwa tou ṋaṋa nga tshenetsho tshifhinga. A pfa zwiṱhavhi zwa u beba e henefho fhethu hu nyadzeaho.

11. (a) Ndi ngani vhafumakadzi vhoṱhe vha tshi nga pfesesa nḓila ye Maria a ḓipfa ngayo? (b) Yesu o vha e “tanzhe” nga muhumbulo ufhio?

¹¹ Vhafumakadzi vhoṱhe vha nga pfesesa nḓila ye Maria a ḓipfa ngayo. Miṅwaha ine ya nga lingana 4000 hu tshee nga phanḓa, Yehova o dzula o amba uri nga ṅwambo wa tshivhi tsho mamelwaho, vhafumakadzi vha ḓo pfa vhuṱungu musi vha tshi beba. (Gen. 3:16) A hu na vhuṱanzi vhune ha sumbedza uri Maria ho ngo pfa vhuṱungu. Luka ho ngo amba nga ha vhuṱungu he Maria a vhu pfa, o sokou ri: “A beba ṅwana wa mutukana wa tanzhe.” (Luka 2:7) Ee, Maria o beba “tanzhe” ḽawe—ṅwana wa u thoma kha vhanzhi vhe a vha beba, vhe khamusi vha vha vhe sumbe. (Marko 6:3) Naho zwo ralo, hoyu ṅwana o vha a sa ḓo fana na vhaṅwe. O vha e si ṱanzhe ḽawe fhedzi, fhedzi o vha e “tanzhe [ḽa Yehova] ḽa zwivhumbwa zwoṱhe,” Murwa mubebwa e eṱhe wa Mudzimu!—Vhakol. 1:15.

12. Maria o ladza ngafhi ṅwana wawe nahone zwithu zwe zwa itea zwo fhambana hani na matambwa a sumbedzaho u bebwa ha Yesu, zwifanyiso zwo olwaho na miṅwe misumbedzo i tshimbidzanaho na eneo mafhungo?

 ¹² Zwino hu engedzwa tshidodombedzwa tshine tsha ḓivhiwa vhukuma: “A mu putela nga labi a mu ladza mukungwani.” (Luka 2:7) Matambwa ane a sumbedza u bebwa ha Yesu, zwifanyiso zwo oliwaho na miṅwe misumbedzo i tshimbidzanaho na enea mafhungo ḽifhasini ḽoṱhe, zwi kaludza zwithu musi zwi tshi sumbedza tshenetshi tshiitea. Fhedzi ṱhogomelani zwe zwa itea zwa vhukuma. Mukungwa ndi tshithu tshine ha shelwa khatsho zwiḽiwa zwa zwifuwo. Ni songo hangwa uri wonoyo muṱa wo eḓela dangani, fhethu hune ha nukha kana hu re na tshika—ho vha ho ralo zwenezwo kale na ṋamusi ndi fhethu ho raloho. A hu na vhabebi vhane vha nga khetha uri ṅwana wavho a bebelwe fhethu ho raloho arali hu na huṅwe fhethu ha khwine hune a nga bebelwa hone. Vhabebi vhanzhi vha tamela vhana vhavho zwithu zwavhuḓi. Zwi khagala uri Maria na Yosefa vho vha vha tshi ḓo ṱoḓa uri Murwa wa Mudzimu a wane zwa khwine!

13. (a) Maria na Yosefa vho sumbedza hani uri vho vha vho fushea nga zwe vha vha vhe nazwo? (b) Vhabebi vha re na vhuṱali ṋamusi vha nga rangisa hani zwithu zwa ndeme u fana na Yosefa na Maria?

¹³ Naho zwo ralo, a vho ngo livhisa ṱhogomelo yavho kha vhuimo havho vhu sa takadzi; vho ita zwi re maanḓani avho uri vha fushee nga zwe vha vha vhe nazwo. Sa tsumbo, ṱhogomelani uri Maria o londa lutshetshe lwawe, a lu putela zwavhuḓi nga labi, a lu ladza nga vhuronwane mukungwani uri lu eḓele, a ita vhungoho ha uri lu dudele na tsireledzea. Maria ho ngo tendela u vhilaela nga vhuimo he a vha o sedzana naho zwi tshi mu ita uri a kundwe u ita zwi re maanḓani awe u itela u ṱhogomela ṅwana wawe. Ene na Yosefa vho vha vha tshi zwi ḓivha uri u ṱhogomela onoyo ṅwana nga lwa muya zwo vha zwi zwa ndeme vhukuma. (Vhalani Doiteronomio 6:6-8.) Vhabebi vha re na vhuṱali ṋamusi vha rangisa zwithu zwa ndeme musi vha tshi alusa vhana vhavho kha ḽino shango ḽine ḽa dzhiela fhasi zwithu zwa muya.

14, 15. (a) Ndi ngani vhalisa vho vha vha tshi swela u vhona ṅwana? (b) Vhalisa vho ita mini musi vho no vhona ṅwana dangani?

¹⁴ Musi vha tshee vho ḓigeḓa, ha mbo ḓi swika vhaeni. Vhalisa vha gidimela dangani, vha tshi swela u vhona wonoyo muṱa nahone zwihuluhulu ṅwana. Dakalo ḽa vhenevho vhanna ḽo vhonala na kha zwifhaṱuwo zwavho. Vho tou fhalala vha tshi tsa dzithavhani he vha vha vha tshi khou lisa hone masambi avho. c Vha vhudza vhenevho vhabebi vhe vha vha vho mangala tshithu tshi mangadzaho tshe tsha vha tshi tshi kha ḓi tou bva u itea khavho. Musi vhe dzithavhani vhusiku, muruṅwa o bvelela  khavho. Vhugala ha Yehova ha mbo ḓi vha vhonetshela nahone muruṅwa a vha vhudza uri Kristo kana Messia, u kha ḓi tou bva u bebwa muḓini wa Betlehema. Vho vha vha tshi ḓo wana onoyo ṅwana o ladzwa mukungwani, o ganyedzelwa nga malabi. Nga murahu ha zwenezwo, ha itea tshiṅwe tshithu tshi swayeaho vhukuma—ha bvelela mmbi ya vharuṅwa, i tshi khou khoḓa Mudzimu!—Luka 2:8-14.

¹⁵ Ndi ngazwo vhenevho vhanna vha nyadziwaho vha livha Betlehema vho tou hwalela! Vha tea u vha vho takala zwihulu musi vha tshi vhona lushie lwo ladzwa mukungwani nga he muruṅwa a ṱalusa ngaho. A vho ngo ita tshilomo-ndundundu nga eneo mafhungo a takadzaho. ‘Vho amba zwe vha vhudzwa zwone. Hone vhoṱhe vhe vha zwi pfa vha mangadzwa nga zwe vha vhudzwa nga vhalisa.’ (Luka 2:17, 18) Zwi vhonala uri vharangaphanḓa vha vhurereli vha misini yeneyo vho vha vha tshi dzhiela fhasi vhalisa. Fhedzi zwi khagala uri Yehova o vha a tshi dzhiela nṱha vhenevho vhanna vha nyadziwaho, vha fulufhedzeaho. Maria o ḓipfa hani musi vha tshi dalelwa nga vhenevho vhalisa?

16. Maria o sumbedza hani uri o vha a sa dzhieli zwithu fhasi nahone zwi dzumbulula mini nga ha lutendo lwawe?

¹⁶ Vhukuma, Maria o vha a tshee o neta samusi o vha a tshi kha ḓi tou bva u beba, fhedzi o thetshelesa zwoṱhe nga vhuronwane. O ita na zwiṅwe: “Maria a vhulunga zwenezwi zwithu zwoṱhe, a dzula a tshi elekanya nga ha zwine zwenezwi zwa amba zwone.” (Luka 2:19) Onoyo mufumakadzana o vha o ṱalifha ngangoho. O vha a tshi zwi ḓivha uri wonoyo mulaedza wo ambiwaho nga vharuṅwa wo vha u wa ndeme vhukuma. Yehova, Mudzimu wawe, o vha a tshi ṱoḓa uri a ḓivhe na u pfesesa vhuvha ha murwa wawe na nḓila ye a vha e wa ndeme ngayo. Nga zwenezwo, ho ngo sokou thetshelesa eneo maipfi. O a vhulunga mbiluni yawe u itela uri a dzule a tshi a humbula miṅwedzini na miṅwahani i ḓaho. Zwenezwi ndi zwone zwo itaho uri Maria a dzule e na lutendo lwo khwaṱhaho vhutshiloni hawe hoṱhe.—Vhalani Vhaheberu 11:1.

17. Ri nga tevhela hani tsumbo ya Maria musi zwi tshi ḓa kha ngoho ya zwithu zwa muya?

¹⁷ Naa ni ḓo tevhela tsumbo ya Maria? Yehova o ḓadza Ipfi ḽawe nga ngoho ya zwithu zwa ndeme zwa muya. Naho zwo ralo, yeneyo ngoho i nga si ri vhuyedze arali ra sa i tevhela. Ri i tevhela nga u vhala Bivhili tshifhinga tshoṱhe—a ri i vhali u fana na bugu zwayo, fhedzi sa Ipfi ḽo hevhedzwaho nga Mudzimu. (2 Tim. 3:16) Nga zwenezwo, u fana na Maria, ri tea u vhulunga maambiwa a muya mbiluni dzashu, ri elekanye nga hao. Arali ra elekanya nga ha zwine ra zwi vhala Bivhilini, na nḓila dzine ra nga shumisa ngadzo nyeletshedzo ya Yehova nga vhuḓalo, ri ḓo khwaṱhisa lutendo lwashu nahone lu ḓo hula.

18. (a) Maria na Yosefa vho thetshelesa hani Mulayo wa Mushe musi Yesu a tshi kha ḓi tou bva u bebwa? (b) Tshiṱhavhelo tsho bviswaho nga Yosefa na Maria thembeleni tshi sumbedza mini nga ha vhuimo havho ha zwa masheleni?

¹⁸ Nga ḓuvha ḽa vhumalo musi onoyo ṅwana o no bebwa, Maria na Yosefa vha mu fumbisa u tendelana na Mulayo wa Mushe, vha mu ira ḽa Yesu nga he vha livhiswa ngaho. (Luka 1:31) Nga zwenezwo, nga ḓuvha ḽa vhu-40 vha bva nae Betlehema vha mu isa thembeleni ngei Yerusalema, i re vhukule ha khilomithara dzi ṱoḓaho u vha fumi, vha ṋekedza zwiṱhavhelo zwa u kunakiswa zwe Mulayo wa vha u tshi tendela uri zwi ṋekedzwe nga vhashai—maivha muronzhe mavhili kana mafhondo mavhili a maivha. Naho arali vho farwa nga ṱhoni nge vha sa kone u ṋekedza thutha na maivha muronzhe u fana na vhaṅwe vhabebi, eneo maḓipfele vho a thudzela kule. Zwi re zwone ndi uri vho ṱuṱuwedzwa vhukuma musi vhe henengei.—Luka 2:21-24.

19. (a) Simeoni o vhudza Maria afhio maṅwe maambiwa e a vha o tea u a vhulunga mbiluni yawe? (b) Ana o ita mini musi a tshi vhona Yesu?

¹⁹ Muṅwe mukalaha ane a pfi Simeoni o ya khavho nahone a vhudza Maria maṅwe maambiwa e a a vhulunga mbiluni yawe. O vha o fulufhedziswa uri u ḓo vhona Messia a sa athu fa nahone muya mukhethwa wa Yehova wa mu sumbedza uri onoyo ṅwana Yesu o vha e ene Mutshidzi we a ambiwa hu tshee nga phanḓa. Simeoni a dovha a sevha Maria nga ha vhuṱungu he a vha a tshi ḓo tea u vhu konḓelela ḽiṅwe ḓuvha. A mu vhudza uri o vha a tshi ḓo pfa u nga u khou ṱhavhiwa nga banga ḽilapfu. (Luka 2:25-35) Na eneo maipfi a tshuwisaho a nga vha o  thusa Maria uri a konḓelele musi tshenetsho tshifhinga tshi konḓaho tshi tshi swika, tsho swika nga murahu ha mahumi mararu a miṅwaha. Musi Simeoni a tshi fhedza u amba zwenezwo, muporofita wa mufumakadzi ane a pfi Ana, o vhona Yesu muṱuku nahone a thoma u amba nga hae kha vhathu vhoṱhe vhe vha vha vho lindela u vhofhololwa ha Yerusalema.—Vhalani Luka 2:36-38.

20. Ndi ngani u isa Yesu thembeleni ngei Yerusalema zwo vha phetho yavhuḓi?

²⁰ Yosefa na Maria vho ita phetho yavhuḓi lungafhani nga u isa ṅwana wavho thembeleni ya Yehova ngei Yerusalema! Nga yeneyo nḓila vha thusa murwa wavho uri a dzule a tshi ya thembeleni ya Yehova vhutshilo hawe hoṱhe. Musi vhe henengei, vho ṋeela nga zwi re maanḓani avho u ya nga vhukoni havho nahone vha eletshedzwa na u ṱuṱuwedzwa. A zwi timatimisi uri Maria o ṱuwa thembeleni ḽeneḽo ḓuvha lutendo lwawe lwo khwaṱha, mbilu yawe yo ḓala maambiwa a ndeme a muya, e a vha a tshi ḓo elekanya nga hao na u a vhudza vhaṅwe.

21. Ri nga ita mini u itela uri lutendo lwashu lu bvele phanḓa lu tshi khwaṱha u fana na lwa Maria?

²¹ Ndi zwavhuḓi ṋamusi u vhona vhabebi vha tshi tevhela yeneyo tsumbo. Vhabebi vhane vha vha Ṱhanzi dza Yehova vha ṱuwa na vhana vhavho miṱanganoni ya Vhukriste misi yoṱhe. Vhabebi vho raloho vha ita zwi re maanḓani avho, vha ṱuṱuwedza vhatendi ngavho. Musi vha tshi bva miṱanganoni yo raloho vha ḓipfa vhe na maanḓa, vho takala, nahone vhe na zwithu zwavhuḓi zwine vha nga zwi vhudza vhaṅwe. Zwi takadza lungafhani u ṱanganela navho! Musi ri tshi vha hone miṱanganoni, lutendo lwashu lu ḓo bvela phanḓa lu tshi khwaṱha, u fana na lwa Maria.