Ni A Zwi Ḓivha?
Naa zwe zwa ṅwalwa kha Mulayo wa Mushe zwo vha zwi tshi shuma musi hu tshi tandululwa thaidzo dza ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ngei Isiraele ḽa kale?
EE, ZWO vha zwo tou ralo nga zwiṅwe zwifhinga. Ṱhogomelani tsumbo i tevhelaho. Doiteronomio 24:14, 15 i ri: “Mutshinyali we wa mu thola U songo mu ṱhupha, kana ndi wa haṋu, kana ndi mutsinda o dzulaho shangoni ḽa haṋu . . . A nga ḓo U hwelela ha Yehova, wa vhó ḓo hwala mulandu.”
Mafhungo a ambaho nga ha khumbelo ya malugana na honoho vhuimo o ṅwalwa kha ḽiṅwalwa ḽa ḓanani ḽa vhusumbe ḽa miṅwaha B.C.E. Ḽeneḽo ḽiṅwalwa ḽo wanala tsini na ngei Ashdod. Khamusi ḽo vha ḽo ṅwalelwa muthu we a vha a tshi shuma masimuni we a kundelwa u isa goroi ye a vha o kalelwa uri a i ise nga ḓuvha, ḽeneḽo ḽiṅwalwa ḽo ṅwalwaho kha tshipiḓa tsha vumba, ḽi ri: “Musi mushumi wau a tshi fhedza u vhulunga zwe a zwi kaṋa maḓuvha a si gathi o fhiraho, Hoshayahu murwa wa Shobay o ḓa a dzhia nguvho ya mushumi wau. . . . Vhoṱhe vhe vha vha vha tshi khou kaṋa na nṋe ḓuvha ḽi tshi khou fhisa vha ḓo ṱanziela . . . uri zwe nda zwi amba ndi ngoho. A thi na mulandu na muthihi. . . . Arali mulanguli a sa ita uri zwi vhe vhuḓifhinduleli hawe uri mushumi wau a ṋewe nguvho yawe, nga a zwi ite nga nṱhani ha u mu pfela vhuṱungu! A wo ngo fanela u fhumula mushumi wau e si na nguvho yawe.”
Muḓivhazwakale ane a pfi Simon Schama o ri: “Ri guda zwinzhi kha yeneyi khumbelo u fhira zwine ya zwi amba nga ha mushumi we a vha a tshi khou ṱoḓa [nguvho yawe] nga maṱo matswuku. I dovha ya sumbedza uri khamusi hu na zwe onoyo mushumi a vha a tshi zwi ḓivha nga ha milayo i re Bivhilini, zwihuluhulu milayo i re kha Levitiko na Doiteronomio ine ya lwisana na u sa farwa zwavhuḓi ha vhane vha shaya.”