Zwenezwi zwithu zwi tshuwisaho zwo shandula vhutshilo hanga ngauri u bva nga tshenetsho tshifhinga ndo mbo ḓi thoma u ṱoḓa u ḓivha Mudzimu. Fhedzi musi ri sa athu u bvela phanḓa na eneo mafhungo, irani ndi thome ndi ni vhudze nga ha nḓila ye nda aluwa ngayo, na nga ha zwe zwa nṱuṱuwedza uri ndi ṱoḓe u guda nga ha Mudzimu.

Ndo bebwa nga 1937 ngei Guesnain, ine ya vha ḓorobo i re na mimaini (migodi) minzhi ngei Fura. Khotsi anga vho vha vha tshi shuma mainini wa malasha nahone vho ngudisa uri ndi zwa ndeme u vha mushumi wa biko. Khotsi anga vho dovha vha ngudisa uri ndi zwi vhenge musi vhaṅwe vhathu vha sa farwi zwavhuḓi. Vho vha vha tshi ṱoḓa u thusa vhashumi vhanzhi ngauri vho vha vha tshi vhona vha sa farwi zwavhuḓi nahone vha tshi shuma kha vhuimo vhu songo tsireledzeaho. Nga zwenezwo, vha vha tshipiḓa tsha madzangano e a vha a tshi lwela ndugelo dza vhashumi vha mainini. Vho dovha vha sinyuswa nga vhafunzi vha henefho vhe vha vha vhe na muhoyo. Vhunzhi ha vhenevho vhafunzi vho vha vha tshi kapula mapfura nga lebula, fhedzi vha tshi dovha vha ṱoḓa uri vhashumi vha mainini vha re vhashai vha vha ṋee tshelede na zwiḽiwa. Khotsi anga  vho vha vha tshi nengiswa nga nḓila ye vhenevho vhafunzi vha vha vha tshi ḓifara ngayo, zwenezwo zwa ita uri vha si ngudise tshithu na tshithihi nga ha vhurereli. Zwavhuḓivhuḓi, a ro ngo vhuya ra vuwa ro amba nga ha Mudzimu.

Musi ndi tshi khou aluwa, na nṋe nda thoma u zwi vhenga musi vhathu vha sa fariwi zwavhuḓi. Zwiṅwe zwithu zwe nda vha ndi sa zwi takaleli ndi nḓila ye vhaṅwe vhathu vha bvaho kha maṅwe mashango vhe vha vha vha tshi dzula ngei Fura vha vha vha tshi vhengwa ngayo. Ndo vha ndi tshi ḓiphiṋa nga u tamba bola na vhana vhe vhabebi vhavho vha vha vha tshi bva kha maṅwe mashango. Zwiṅwe hafhu, mme anga vho vha vha tshi bva Poland hu si Fura. Ndo vha ndi tshi ṱoḓa uri vhathu vha vhubvo ho fhambanaho vha dzhiiwe vhe vhathihi nahone vha tshilisane nga mulalo.

Muvhuso wo ṱoḓa uri ndi dzhenele vhuswole nga 1957. Ndi ngazwo ndo ḓiwana ndi thavhani dza ngei Algeria nga honoho vhusiku he nda amba ngaho. Musi ndo no humbela thuso kha Mudzimu, nda wana uri tshithu tshe tsha vha tshi tshi khou ḓa tsho vha tshi si swole, fhedzi i donngi! Nda pfa mbilu yanga yo rula! Naho zwo ralo, zwenezwo zwithu na yeneyo nndwa zwo ita uri ndi humbulisise nga ha uri ri khou tshilela’ni. Ndi ngani Mudzimu o ri sika? Naa Mudzimu u na ndavha na riṋe? Naa hu ḓo vhuya ha vha na mulalo kha ḽifhasi?

Nga murahu, ndo ṱangana na Ṱhanzi ya Yehova musi ndo dalela vhabebi vhanga. O mpha Bivhili ya Katolika ya Tshifura ine ya pfi La Sainte Bible ye nda thoma u i vhala musi ndo no humela ngei Algeria. Luṅwalo lwe nda lu takalela ndi Nzumbululo 21:3, 4, lune lwa ri: “Dennde ḽa Mudzimu ḽi vhukati ha vhathu . . . U ḓo phumula miṱodzi yoṱhe maṱoni avho, lufu a lu tsha ḓo vha hone, u ṱungufhala, u lila na vhuṱungu a zwi tsha ḓo vha hone.” * Eneo maipfi o mmangadza vhukuma. Ndo ḓivhudzisa uri: ‘Naa zwenezwi zwi nga itea zwa vhukuma?’ Nga tshenetsho tshifhinga, ndo vha ndi sa ḓivhi tshithu nga ha Mudzimu na nga ha Bivhili.

Nga 1959 musi ndo no fhedza tshifhinga tshe nda vha ndo tea u tshi fhedza vhuswoleni, ndo ṱangana na François we a vha e Ṱhanzi we a ngudisa zwithu zwinzhi zwi bvaho Bivhilini. Sa tsumbo, o ntsumbedza a tshi shumisa Bivhili uri dzina ḽa Mudzimu ndi Yehova. (Ps. 83:18) François o dovha a ṱalutshedza na uri Yehova u ḓo ita uri vhathu vha farwe zwavhuḓi kha ḽifhasi, a ita uri ḽifhasi ḽi vhe pharadiso na u ita zwo ṅwalwaho kha Nzumbululo 21:3, 4.

Zwe nda gudiswa zwo vha zwi tshi pfala nahone zwa kwama mbilu yanga. Fhedzi ndo dovha nda sinyutshela vhafunzi nahone ndo vha ndi tshi ṱoḓa u vha sasaladza ngauri vho vha vha tshi khou funza zwithu zwi siho Bivhilini! Zwi vhonala uri ndo vha ndi tshi kha ḓi ṱuṱuwedzwa nga mavhonele a khotsi anga nahone ndi na mbilwana. Ndo vha ndi tshi ṱoḓa u lugisa zwithu nga tshenetsho tshifhinga.

François na dziṅwe khonani dzanga ntswa dza Dziṱhanzi vho nthusa uri ndi dzike. Vho nṱalutshedza uri mushumo wa Vhakriste a si wa u haṱula vhathu, fhedzi ndi wa u vha thusa nga u vha vhudza mafhungo maḓifha a Muvhuso wa Mudzimu. Wonoyu ndi mushumo we Yesu a u ita, a dovha a u ṋea vhatevheli vhawe. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Ndo tea u dovha nda guda u amba na vhathu nga vhuthu na nga vhuṱali naho ndi sa tendelani na zwine vha tenda khazwo.  Bivhili i ri: “Mulanda wa Murena ho ngo fanela u lwa, fhedzi u fanela u sumbedza vhathu vhoṱhe vhulenda.”—2 Tim. 2:24.

Ndo shanduka nahone nda lovhedzwa kha guvhangano ḽa ḽiisela nga 1959. Henefho guvhanganoni ndo ṱangana na muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Angèle we nda vha ndi tshi mu takalela. Ndo thoma u dalela tshivhidzo tshahawe nahone ra vhingana nga 1960. Ndi mufumakadzi wavhuḓi nahone ndi tshifhiwa tshi bvaho kha Yehova.—Mir. 19:14.

Musi miṅwaha i tshi khou ḓi ya, ndo guda zwithu zwinzhi zwa ndeme kha vhahashu vho ṱalifhaho na vha re na tshenzhelo. Tshiṅwe tshithu tsha ndeme tshe nda tshi guda ndi hetshi: U ri ri bvelele kha mushumo we ra ṋewa wone, ri tea u ḓiṱukufhadza nahone ri shumise zwi re kha Mirero 15:22, ine ya ri: “Zwi a khunyeledzea arali hu na vhaeletshedzi vhanzhi.”

Nga 1964, ndo mbo ḓi thoma u zwi vhona uri eneo maipfi ndi ngoho. Ndo thoma u shuma sa mulavhelesi wa ḽiisela, ndi tshi tea u dalela zwivhidzo u itela u ṱuṱuwedza vhahashu na u vha thusa uri vha vhe na vhushaka havhuḓi na Yehova. Naho zwo ralo, nga tshenetsho tshifhinga, ndo vha ndi tshee na miṅwaha ya 27 fhedzi nahone ndi si na tshenzhelo. Ndo khakha lunzhi, fhedzi nda lingedza u guda kha vhukhakhi hanga. Tshi fhiraho zwoṱhe ndi uri ndo guda zwinzhi kha “vhaeletshedzi” vha re na vhukoni na tshenzhelo.

Ndi humbula zwiṅwe zwe zwa itea musi ndi tshi kha ḓi tou bva u vha mulavhelesi wa ḽiisela. Musi ndo dalela tshiṅwe tshivhidzo ngei Paris, muṅwe wahashu wa tshinnani a re na tshenzhelo o nkhumbela arali a tshi nga ri nyeṱu-nyeṱu na nṋe. Nṋe nda ri: “A hu na dinani.”

O mmbudzisa a ri: “Louis, musi dokotela a tshi ya muḓini wa muṅwe muthu, u vha a tshi khou ya u dalela nnyi?”

Nṋe nda ri: “Mulwadze.”

A ri: “No rwa nṱha ha ṱhoho. Fhedzi zwe nda zwi ṱhogomela ndi uri inwi ni fhedzesa tshifhinga tshinzhi na vhathu vha re na vhushaka havhuḓi na Yehova, sa mulavhelesi wa tshivhidzo. Tshivhidzo tshashu tshi na vhahashu vhanzhi vho kuleaho nungo, vhane vha kha ḓi vha vhaswa ngohoni kana vha re na ṱhoni. Zwi nga vha ṱuṱuwedza arali na fhedza tshifhinga navho, na u ya mahayani avho u ḽa zwiḽiwa navho.”

Ndo livhuwa nyeletshedzo ye nda i wana kha onoyo wahashu. Ndo kwamiwa mbilu nga nḓila ye a vha a tshi funa ngayo nngu dza Yehova. Nga zwenezwo,  ndo thoma u ita zwe a zwi amba naho zwo vha zwi songo leluwa u tenda uri ndo khakha. Ndi livhuwa Yehova uri ri na vhahashu vho tou raloho ndanguloni.

Nga 1969 na nga 1973, ndo vhewa uri ndi vhe mulavhelesi kha Muhasho wa Zwiḽiwa kha mabuthano mavhili a tshaka dzoṱhe ngei Colombes, Paris. Buthanoni ḽa 1973, ro vha ri tshi tea u ṋea vhathu vha ṱoḓaho u vha 60 000 zwiḽiwa lwa maḓuvha maṱanu! Ndo vha ndi sa ḓivhi uri ndi ḓo zwi thoma’fhi. Fhedzi zwe zwa dovha zwa nthusa ndi u ṱoḓa thuso kha vhaeletshedzi vhanzhi samusi zwo sumbedzwa kha Mirero 15:22. Ndo humbela thuso kha vhahashu vha tshinnani vhe vha vha vhe na tshenzhelo kha mafhungo a zwiḽiwa. Vhaṅwe vha vhenevho vhathu vho vha vhe vhashumi vha silahani (butsharani), vhalimi vha miroho, vhabiki na vhaḓivhi siani ḽa u renga. Nge ra thusana, ro kona u ita wonoyo mushumo u konḓaho vhukuma.

Nga 1973, nṋe na mufumakadzi wanga ro humbelwa uri ri ye u shuma Bethele ya ngei Fura. Mushumo wanga wa u thoma musi ndi henengei wo vha u tshi konḓa vhukuma. Ndo vha ndi tshi tea u wana nḓila dza u rumela khandiso kha vhahashu vha shango ḽa Cameroon ḽe mushumo washu wa vha wo thivhelwa u bva nga 1970 u swika nga 1993. Ndo dovha nda pfa ndi sa ḓivhi uri ndi ḓo zwi itisa hani. Mulavhelesi wa davhi ḽa ngei Fura a nga vha o vhona nḓila ye nda vha ndi tshi khou ḓipfa ngayo. O nṱuṱuwedza a ri: “Vhahashu vha ngei Cameroon vha khou ṱoḓa dzenedzi khandiso nga maṱo matswuku. Kha ri ite vhungoho ha uri vha a dzi wana.” Ra mbo ḓi ita nga u ralo.

Ndo dalela mashango a re tsini na Cameroon lunzhi uri ndi kone u ṱangana na vhahulwane vha re kha ḽeneḽo shango. Vhenevho vhahashu vho vha vhe na tshivhindi nahone vho ṱalifha. Vho nthusa uri ndi wane nḓila dza u dzhenisa khandiso kha shango ḽa Cameroon tshifhinga tshoṱhe. Yehova o fhaṱutshedza zwe ra vha ri tshi khou zwi ita. Zwavhuḓivhuḓi, lwa miṅwaha i ṱoḓaho u vha 20, vhahashu vha ngei Cameroon a vho ngo vhuya vha ṱahela Tshiingamo na khandiso ye ya vha i tshi vhidzwa Our Kingdom Service ya ṅwedzi muṅwe na muṅwe.

U bva musi ri tshi kha ḓi tou thoma u ḓivhana, ndo zwi ṱhogomela uri Angèle u na vhushaka havhuḓi na Yehova. Zwenezwo zwo ṋaṋa u vhonala musi ro no vhingana. Sa tsumbo, nga madekwana a ḓuvha ḽe ra vhingana ngaḽo, o nkhumbela uri ndi rabele Yehova ndi mu vhudze uri sa vhavhingani ro ḓiimisela u mu shumela nga hune zwa nga konadzea ngaho. Yehova o fhindula yeneyo thabelo.

Angèle o dovha a nthusa uri ndi fhulufhele Yehova nga ho engedzeaho. Sa tsumbo, musi ri tshi humbelwa uri ri ye u shuma Bethele nga 1973, ndo timatima ngauri ndo vha ndi tshi funa mushumo wa u vha mulavhelesi wa ḽiisela. Fhedzi Angèle o nkhumbudza uri ro ḓiṋekedza kha Yehova. Nga zwenezwo, ri fanela u ita tshiṅwe na tshiṅwe tshine ndangulo yawe ya ri humbela uri ri tshi ite. (Vhahev. 13:17) Ndo tendelana nae, ra mbo ḓi ya Bethele. Mufumakadzi wanga ndi muthu o ṱalifhaho, ane a humbulela na ane a funa Yehova. Miṅwahani ye ra i fhedza ro vhingana, zwenezwo zwithu zwo khwaṱhisa mbingano yashu na u ri thusa u ita phetho dzavhuḓi.

Angèle u bvela phanḓa a tshi ntikedza naho ro no vha vhaaluwa. Sa tsumbo, nṋe na Angèle ro ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri gude Tshiisimane uri ri kone u ya kha zwikolo zwa ndangulo, samusi vhunzhi hazwo zwi tshi farwa nga lwonolo luambo. Nga zwenezwo, ro thoma u ṱanganela kha tshivhidzo tsha Tshiisimane naho ro no vha kha miṅwaha ya vhu 70. Samusi ndi muraḓo wa Komiti ya Davhi ḽa Fura, zwo vha zwi tshi nkonḓela u wana tshifhinga tsha u guda luṅwe luambo. Fhedzi nṋe na Angèle ro vha ri tshi thusana. Zwino ri kha miṅwaha ya vhu 80 nahone ri bvela phanḓa ri tshi lugisela miṱangano nga Tshiisimane na nga Tshifura. Ri dovha ra ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri vhe hone miṱanganoni na tsimuni zwa tshivhidzoni tshashu. Yehova o fhaṱutshedza zwe ra ita u itela u guda Tshiisimane.

Ro fhaṱutshedzwa nga nḓila khulwane nga 2017. Nṋe na Angèle ro rambiwa uri ri vhe hone Tshikoloni tsha Miraḓo ya Komiti ya Davhi na Vhafumakadzi Vhavho tshe tsha farelwa Watchtower Educational Center ngei Patterson, New York.

Ngangoho, Yehova ndi Mufunzi Muhulwane. (Yes. 30:20) Ndi ngazwo zwi sa ri mangadzi uri roṱhe ri wana pfunzo ya khwinesa hu sa londwi uri ri vhaaluwa kana ri vhaswa. (Dot. 4:5-8) Ndo zwi vhona uri vhaswa vhane vha thetshelesa Yehova na vhahashu vha re na tshenzhelo, vha nga ita phetho dzavhuḓi vhutshiloni na u shumela Yehova nga u fhulufhedzea. Mirero 9:9 i ri humbudza uri: “Laya wa vhuṱali, u ḓo ṱalifhesa. Funza muthu u luga, ndi hone a tshi ḓo engedza pfunzo yawe.”

Nga zwiṅwe zwifhinga, ndi ita ndi tshi humbula nga ha hovhuḽa vhusiku musi ndi dzithavhani dza Algeria miṅwahani i ṱoḓaho u vha 60 yo fhiraho. Nga tshenetsho tshifhinga, ndo vha ndi sa zwi ḓivhi uri ndi ḓo tshila vhutshilo vhu takadzaho nga u rali. Ndo guda zwinzhi kha vhaṅwe. Yehova o ita uri nṋe na Angèle ri tshile vhutshilo vhu takadzaho na vhu fushaho vhukuma. Nga zwenezwo, ro ḓiimisela u sa litsha u guda kha Khotsi ashu wa ṱaḓulu na kha vhahashu vho ṱalifhaho vha re na tshenzhelo vhane vha mu funa.