Nganeavhutshilo

U Fhaṱutshedzwa Zwihulwane Nga U Ṱahulela Muya Wa Vhurumiwa

MUANETSHELI NDI TOM COOKE

Mibvumo ya u thuntshwa ha zwigidi yo fhelisa u fhola he ha vha hu hone nga maṅwe masiari. Gulu dzo vha dzi tshi khou fhira nga luvhilo luhulu vhukati ha miri ya ngadeni yashu. Ho vha hu tshi khou bvelela mini? Nga u ṱavhanya ra wana uri muvhuso wa Uganda wo dzhiiwa nga muvhuso wa politiki nahone zwino u khou vhuswa nga Murangaphanḓa ane a pfi Idi Amin. Zwenezwo zwo itea nga 1971.

NDI ngani nṋe na musadzi wanga, Ann, ro ṱutshela shango ḽa England ḽi re na mulalo nahone ra pfulutshela tshipiḓani tsha Afurika tshi re na khombo? Ndi humbula uri ndi muthu a re na tshivhindi, fhedzi tshihulwane vhukuma ndo ṱuṱuwedzwa nga tsumbo ya vhabebi vhanga ya u fhisea havho tshumeloni ya Muvhuso uri ndi vhe na muya wa vhuvulanḓila.

Ndi kha ḓi humbula ḽiṅwe ḓuvha hu tshi khou fhisa nga August 1946 musi vhabebi vhanga vha tshi ṱangana na Ṱhanzi dza Yehova lwa u thoma. Vho ima muṋangoni wa nga phanḓa nahone vha amba na vhaeni vhavhili lu ṱoḓaho u vha dziawara. Vhenevha vhaeni, Fraser Bradbury na Mamie Shreve, vho dovha vha vhuya lunzhi-lunzhi, nahone miṅwedzini ye ya tevhela, vhutshilo muṱani wahashu ha shanduka lu mangadzaho.

Tsumbo I Ṱuṱuwedzaho Ya Vhabebi Vhanga

Vhabebi vhanga vho vha vha tshi ṱanganela kha mishumo minzhi ya hune vha dzula hone. Sa tsumbo, phanḓanyana ha musi vha sa athu thoma u guda Bivhili, nḓuni ya hashu ho vha ho khavhiswa nga tshifanyiso tshihulwane tsha Winston Churchill. Tshifhingani tsha khetho dza lushaka dza nga murahu ha nndwa, haya hashu ho vha hone fhethu ha u ṱanganela ha Komiti ya Dzangano ḽa Conservative. Muṱa wahashu wo dovha wa vha na vhukonani na vhathu vha nṱha vha vhurereli khathihi na vhadzulapo. Naho ndo vha  ndi na miṅwaha ya ṱahe fhedzi nga tshenetsho tshifhinga, ndo kona u vhona nḓila ine mashaka ashu a ḓo mangala ngayo musi a tshi pfa uri ri khou ṱoḓa u vha Ṱhanzi dza Yehova.

Tsumbo dza u fhisea na u sa ofha dza Ṱhanzi dzine ra ṱanganela nadzo dzo ṱuṱuwedza vhabebi vhanga uri vha vhe na mafulufulu mushumoni wa u huwelela. Nga u ṱavhanya khotsi anga vha thoma u ṋea nyambo dza khagala vha tshi shumisa khudzaipfi fhethu hu re na mavhengele mahulwane a Spondon, fhethu he ra vha ri tshi dzula hone, ngeno riṋe vhana ro ima fhethu hu re khagala ro fara Tshiingamo na Awake! Musi ndi tshi vhona vhana vhe nda vha ndi tshi dzhena navho tshikolo, ndo vha ndi tshi tou ṱoḓa na u ḓibwela fhasi.

Tsumbo ya vhabebi vhanga yo ṱuṱuwedza khaladzi anga muhulwane, Daphne, uri a thome u vula nḓila. Nga 1955, a ya Tshikoloni tsha Bivhili tsha Watchtower tsha Gilead nahone a rumelwa Dzhapani e murumiwa. * Naho zwo ralo, khaladzi anga muṱuku, Zoe, a litsha u shumela Yehova.

Nga tshenetsho tshifhinga nda fhedza tshikolo nga u guda vhutsila ha u dzudzanya na u ola zwifanyiso. Misini yeneyo, tshithu tsha ndeme kha vhagudiswa nga nṋe yo vha i tshumelo ya tshitshavha ya khombe-khombe. Vho humbula uri ndi khou swaswa musi ndi tshi vha vhudza uri a thi tendelani nayo nga ṅwambo wa luvalo lwanga. Enea mafhungo o nṋea tshibuli tsha u vha na khaseledzo nnzhi dza Bivhili na vhaṅwe vhagudiswa. Nga u ṱavhanya nda haṱulelwa u dzula dzhele miṅwedzi ya 12 nge nda hana u dzhenela tshumelo ya vhuswole. Muṅwe mugudiswa wa ḽeneḽo gudedzi ḽa zwa vhutsila we a sumbedza dzangalelo kha mulaedza wa Bivhili o vha musadzi wanga nga murahu. Fhedzi ndi ḓo ṋea Ann tshifhinga tsha uri a ni ṱalutshedze nḓila ye a guda ngayo mafhungo-ngoho.

U Wana Ha Ann Mafhungo-ngoho

“Muṱa wahashu wo vha u si wa vhurereli, nahone a tho nga vhuya nda vuwa ndo lovhedzwa kha vhuṅwe vhurereli. Fhedzi ndo vha ndi na dzangalelo nga ha mafhungo a vhurereli nahone ndo vha ndi tshi ya kha kereke naho ifhio ine khonani dzanga dza ya khayo. Dzangalelo ḽanga kha Bivhili ḽo ṱuṱulwa musi ndi tshi thetshelesa khaseledzo yavhuḓi ye Tom na dziṅwe Ṱhanzi vha vha nayo na vhaṅwe vhagudiswa gudedzini. Ndo vha ndo mangala vhukuma musi Tom na dziṅwe Ṱhanzi vha tshi valelwa dzhele nga ṅwambo wa u hana u dzhenela kha tshumelo ya vhuswole.

“Ndo bvela phanḓa ndi tshi kwamana na Tom musi e dzhele, nahone dzangalelo ḽanga kha Bivhili ḽa hula. Musi ndi tshi pfulutshela London u itela u bvela phanḓa na pfunzo dzanga dza tshikolo, nda tenda u guda Bivhili na Muriel Albrecht. Muriel o vha e murumiwa ngei Estonia, nahone ene u katela na mme awe vho vha tshisima tshihulwane vhukuma tsha khuthadzo kha nṋe. Nga murahu ha vhege dzi si gathi, nda thoma u ya miṱanganoni na u ima nnḓa ha Tshiṱitshi tsha Victoria ndi tshi khou tshimbidza Tshiingamo na Awake!

“Ndo vha ndi tshi ṱanganela Tshivhidzoni tsha Southwark ngei London tshipembe. Tsho vha tshi na vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha muya vha tshaka dzo fhambanaho, vhe vhunzhi havho vha vha vhe si na zwithu zwinzhi zwi vhonalaho. Naho ndo vha ndi mutsinda, vho mpfara sa muraḓo wavho wa muṱa. Lufuno lwa tshenetsho tshivhidzo lwo ita uri ndi tende vhukuma uri haya ndi mafhungo-ngoho, nahone nda lovhedzwa nga 1960.”

Zwipikwa Zwi Fanaho Na Zwiimo Zwo Fhambanaho

Nṋe na Ann ro vhingana mafheloni a 1960, nahone ro vha ri na tshipikwa tsha u dzhenela  tshumelo ya vhurumiwa. Fhedzi zwiimo zwashu zwo shanduka musi ri tshi wana uri ri khou ḓo vha na ṅwana. Musi ṅwananyana washu o no bebiwa, nṋe na Ann ro dzula ri na lutamo lwa u ya shangoni ḽine ha vha na ṱhoḓea khulwane ya vhahuweleli vha Muvhuso. Ndo ṱoḓa mushumo mashangoni manzhi, nahone nga May 1966, nda fheleledza ndo wana vhurifhi vhu bvaho Ofisini ya Pfunzo ngei Uganda vhu tshi khou amba uri ndo wana mushumo. Naho zwo ralo, Ann nga tshenetshi tshifhinga o vha o vhifha muvhilini nga ṅwana washu wa vhuvhili. Vhathu vhanzhi vho timatima arali zwi vhuṱali u pfulutshela henefha fhethu hu re kule. Ro ya ra kwamana na dokotela washu we a ri vhudza a ri: “Arali ni tshi khou ṱuwa, ni fanela u ṱuwa nga bufho musi musadzi waṋu a sa athu swika miṅwedzi ya sumbe o vhifha muvhilini.” Ngauralo ra livha Uganda nga u ṱavhanya. Zwenezwo zwa ita uri hu fhele miṅwaha mivhili vhabebi vhashu vha songo vhona Rachel, ṅwananyana washu wa vhuvhili. Samusi na riṋe ṋamusi ri na vhaḓuhulu, ri a pfesesa na u livhuha nga vhuḓalo muya wa u ḓiṋekedza wa vhabebi vhashu ri vha funaho.

U swika hashu Uganda nga 1966 ho vha hu tshi takadza nahone ha dovha ha kula nungo. Musi ri tshi tou tsa kha bufho, ro takadzwa nga u ṱavhanya nga mivhala ye ya vha yo ri tanga. Yeneyo mivhala yo vha i yavhuḓi vhukuma. Muḓi washu wa u thoma wo vha u ḓoroboni ṱhuku ya Iganga, he ha vha hu vhukule ha khilomithara dza 50 u bva Jinja, ḓorobo i re fhethu he Mulambo wa Nile wa thoma hone. Ṱhanzi dze dza vha dzi tshi dzula tsini vhukuma na haya hashu dzo vha dzi tshigwada tshi re thungo tsha Jinja. Vharumiwa vhane vha vha Gilbert na Joan Walters na Steven na Barbara Hardy vho vha vha tshi ṱhogomela tshenetsho tshigwada. Nda humbela uri ndi pfuluselwe u ya u shuma Jinja u itela uri ndi kone u thusa khwine tshenetshi tshigwada. Nga u ṱavhanya nga murahu ha u bebwa ha Rachel, ra pfulutshela Jinja. Henefho ra takalela u shuma na tshigwada tshiṱuku tsha Ṱhanzi dzi fulufhedzeaho u vhuya u swika tshi tshi hula nahone tsha vha tshivhidzo tsha vhuvhili tsha ngei Uganda.

U Shuma Ri Muṱa Tsimuni Ya Kule

Nṋe na Ann ro vhona uri ro khetha fhethu havhuḓi ha u alusela muṱa washu. Ro takalela u shumisana na vhavulanḓila vha bvaho mashangoni o fhambanaho na u thusa tshivhidzo tshine tsha kha ḓi tou bva u vhumbiwa uri tshi aluwe. Ro vha ri tshi funa vhukonani hashu na vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha Uganda, vhe vha vha vha tshi ri dalela tshifhinga tshoṱhe. Stanley na Esinala Makumba vho vha vha tshi ri ṱuṱuwedza vhukuma.

Ro vha ri sa dalelwi nga vhahashu fhedzi, samusi ro vha ro tangiwa nga zwipuka zwa ḓaka zwo fhambanaho. Mvuvhu dzo vha dzi tshi bva Mulamboni wa Nile vhusiku nahone dza tshimbila dza ḓa tsini-tsini na muḓi washu. Ndi kha ḓi humbula zwavhuḓi tshifhinga tsha musi ri tshi vhona ṱharu ya vhulapfu ha mithara dza rathi i ngadeni yashu. Zwiṅwe zwifhinga ro vha ri tshi vhona zwipuka zwa ḓaka ro ya vhugalaphukha, fhethu hune dzindau na zwiṅwe zwipuka zwa ḓaka zwa mona-mona zwo vhofholowa.

 Musi ri tsimuni, ro vha ri tshi mangadza vhathu vha henefho vhe vha vha vha sa athu vhuya vha vhona phureme. Musi ri tshi ya nnḓu nga nnḓu, ro vha ri tshi vha na vhana vhaṱuku vho rwa gwilisha murahu hashu. Vhathu vho vha vha tshi ri sedza nga nḓila ya uri ṱhonifha nahone vha dovha vha takalela u fara na ṅwana wa mutshena. U ṱanziela zwo vha zwi tshi takadza nga uri vhathu vho vha vhe na vhulenda. Ro humbula uri vhathu vhoṱhe vha ḓo ṱanganedza mafhungo-ngoho, samusi zwo vha zwi tshi leluwa u thoma pfunzo dza Bivhili. Naho zwo ralo, vhanzhi vho wana zwi tshi vha konḓela u litsha masialala a sa tendelani na maṅwalo. Fhedzi vhanzhi vho tevhedza zwilinganyo zwa nṱha zwa vhuḓifari, nahone na tshivhalo tsha vhathu tshivhidzoni tsha aluwa. Guvhangano ḽashu ḽa tshiṱiriki ḽa u thoma ngei Jinja nga 1968 ḽo vha ḽa ndeme vhukuma kha tshenetsho tshivhidzo. Tshiṅwe tshithu tshavhuḓi tshine nda tshi humbula ndi u lovhedzwa ha vhathu vhe ra guda navho Bivhili Mulamboni wa Nile. Fhedzi hu si kale mulalo washu wa mbo ḓi fhela.

U Thivhelwa—U Lingwa Ha Lutendo Na U Shumisa Vhuṱali

Nga 1971, Mulangammbi ane a pfi Idi Amin a dzhia muvhuso. Ho vha hu na mbonyongo ḽi sa langei ngei Jinja, nahone ndi musi ri tshi khou nwa tie ro dzula ngadeni yashu musi hu tshi bvelela zwe ra zwi bula mathomoni. Miṅwahani mivhili ye ya tevhela ha pandelwa vhathu vhanzhi vha bvaho Asia. Vhathu vhanzhi vha bvaho mashangoni a nnḓa vha phetha u pfuluwa, nahone zwikolo na vhuongelo zwa sala zwi vhuimoni vhu si havhuḓi. Ha tevhela nḓivhadzo i si yavhuḓi ya uri Ṱhanzi dza Yehova dzo thivhelwa. Nge wa vha u tshi khou vhilaela nga ha u tsireledzea hashu, Muhasho wa Pfunzo wa ri pfulusela ḓoroboni ya Kampala. Honohu u pfuluwa ho ri vhuyedza nga nḓila mbili. Ro vha ri sa ḓivhiwi zwavhuḓi kha ḽa Kampala nahone zwenezwo zwa ita uri ri vhe na mbofholowo khulwane. Ho dovha ha vha na mushumo munzhi une wa fanela u itwa tshivhidzoni na vhuḓinḓani ha tsimu.

Brian na Marion Wallace na vhana vhavho vhavhili vho vha vhe vhuimoni vhu fanaho na hashu, na vhone vha phetha u dzula Uganda. Ro ḓiphina vhukuma nga u konana navho Tshivhidzoni tsha Kampala tshifhingani tshenetshi tshi konḓaho. Mafhungo e ra a vhala a ambaho nga vhahashu vhane vha khou shuma nga fhasi ha u thivhelwa kha maṅwe mashango o ri ṱuṱuwedza vhukuma. Ro vha ri tshi ṱangana nga zwigwada zwiṱuku, nahone luthihi nga ṅwedzi, ro vha ri tshi kuvhangana ri vhanzhi Ngadeni ya Zwimela ya Entebbe, he ra vha tshi ita uri ḽeneḽo guvhangano ḽi vhonale ḽi ḽa vhukonani. Vhananyana vhashu vho dzhia zwenezwi u muhumbulo wavhuḓi vhukuma.

Ro vha ro tea u shumisa vhuṱali vhukuma kha nḓila ine ra ita ngayo mushumo wa u huwelela.  Arali vhathu vhatshena vha dalela mahaya a Uganda vho vha vha tshi ḓo vhonala nga u ṱavhanya. Ndi ngazwo mavhengele, dzifulethe, na zwifhaṱoni zwo vha tsimu yashu. Maṅwe maitele e nda a shumisa mavhengeleni o vha e a u ṱoḓa tshithu tshine nda ḓivha uri a tshi tsha wanala, u fana na swigiri kana raisi. Arali ramavhengele a sumbedza u pfela vhuṱungu zwine zwa khou bvelela henefho shangoni, ndo vha ndi tshi mu vhudza mulaedza wa Muvhuso. Enea maambele o shuma zwavhuḓi. Zwifhinga zwinzhi, ndo vha ndi tshi ṱuwa vhengeleni ndi na tshilavhelelwa tsha u vhuyelela nahone ndo renga zwithu zwi sa wanali nga maanḓa.

Nga tshenetsho tshifhinga khakhathi dzo vha tshi tshi khou bvelela fhethu hoṱhe he ra vha ri hone. Nga ṅwambo wa vhushaka he ha vha vhu tshi khou tshinyala vhukati ha Uganda na Britain, vhavhusi a vho ngo ṱoḓa u vusulusa thendelano yanga ya mushumo. Nga u ralo nga 1974, nga murahu ha miṅwaha ya malo ri Uganda, ra onesana na vhahashu. Fhedzi muya washu wa vhurumiwa a wo ngo fhela.

U Pfulutshela Ngei New Guinea

Nga January 1975, ra wana tshibuli tsha u ya u shuma ngei Papua New Guinea. Ha vha hone u thoma ha miṅwaha ya malo ya u ḓiphina nga tshumelo kha ḽeneḽi dzingu ḽa Phasifiki. U tshilisana hashu na vhahashu na u shuma vhuḓinḓani zwo vha zwi tshi takadza na u vhuyedza.

Muṱa wa hashu u kha ḓi humbula musi ri Papua New Guinea zwifhingani zwa musi ro ṱanganela kha matambwa a Bivhili. Ṅwaha muṅwe na muṅwe, ro vha ri tshi ṱanganela kha u thusa u lugisela matambwa a buthano ḽa tshiṱiriki, nahone ro vha ri tshi ḓiphina vhukuma! Ro takalela u konana na miṱa minzhi ya vhathu vha muya, nahone hezwi zwo vha na ṱhuṱhuwedzo yavhuḓi kha vhananyana vhashu. Ṅwananyana washu wa tanzhe, Sara, o vhingwa nga muvulanḓila o khetheaho, Ray Smith, nahone vhuvhili havho ndi vhavulanḓila vho khetheaho tsini na mukaṋoni wa Irian Jaya (hune zwino ha vha Papua, vunḓuni ḽa Indonesia). Vho vha vha tshi dzula nḓuni ya mahatsi muvhunduni wa henefho, nahone Sara u amba uri tshifhinga tshee a tshi fhedza a tshi khou ita wonoyo mushumo tsho ita uri a gude zwinzhi vhukuma.

U Ḓowela U Shanduka Ha Zwiimo

Nga tshenetshi tshifhinga vhabebi vhanga vha ṱoḓa ṱhogomelo yo engedzeaho. Nṱhani ha u ṱoḓa ri tshi humela kha ḽa England, vhabebi vhanga vho tenda u ḓa vha dzula na riṋe, nahone roṱhe ra pfulutshela Australia nga 1983. Vho dovha vha fhedza tshifhinganyana na khaladzi anga Daphne, ane a kha ḓi vha ngei Dzhapani. Musi vhabebi vhanga vho no lovha, nṋe na Ann ra phetha u dzhenela tshumelo ya vhuvulanḓila ha tshoṱhe, nahone hezwi zwa ita uri ndi wane ndugelo ye nda wana i tshi konḓa vhukuma.

Ro vha ri kha ḓi tou bva u thoma u vula nḓila musi ri tshi rambiwa uri ri ye u shuma u dalela zwivhidzo. U bva ndi tshee muṱuku, ndo vha ndi tshi dzhia mushumo wa u dalela zwivhidzo u wo khetheaho vhukuma. Zwa zwino ndo vha ndo no vha mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo. Wo vha u mushumo u konḓaho we ra ḓiphina ngawo, fhedzi zwifhinga zwinzhi Yehova o ri thusa nga nḓila ye ra vha ra sa athu ṱangana nayo u thomani.

Tshifhingani tsha lwendo lwa u dalela madavhi lwa Wahashu Theodor Jaracz ngei Australia nga 1990, ra mu vhudzisa arali zwi tshi nga konadzea u dzhenela mushumo wa tshifhinga tshoṱhe seli ha malwanzhe hu sa londwi miṅwaha yashu. A ri: “Ni humbula mini nga ha Zwiṱangadzimeni zwa Solomon?” Ngauralo mafheleloni, musi nṋe na Ann ri miṅwahani ya vhu-50, ra livha kha mushumo washu  wa u thoma wo dzudzanyiwaho wa vhurumiwa.

U Shuma “Zwiṱangadzimeni Zwa Vhathu Vho Takalaho”

Zwiṱangadzime zwa Solomon zwi ḓivhelwa u vha na Vhathu vho Takalaho, nahone ro takalela vhukuma u shuma henefho miṅwaha ya fumi yo fhelaho. Nṋe na Ann ro ḓivha vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha re na vhuthu ngei Zwiṱangadzimeni zwa Solomon musi ndi mudaleli wa tshiṱiriki. Muya wa u ṱanganedza vhaeni we ra sumbedzwa wone wo ri kwama vhukuma, nahone muṅwe na muṅwe o vha a tshi pfesesa vhuḓidini hanga ha u ṱalutshedza zwithu zwe nda vha ndi tshi humbula uri Zwiṱangadzimeni zwa Solomon Pidgin—luambo lune lwa vha na maipfi maṱukusa shangoni.

Nga u ṱavhanya musi ri tshi swika Zwiṱangadzimeni zwa Solomon, vhapikisi vho lingedza u thithisa u shumisa Holo yashu ya Guvhangano. Kereke ya Anglican ya hwesa mulandu Ṱhanzi dza Yehova, vha tshi amba uri Holo yashu ntswa ya Guvhangano ngei Honiara yo ḽa nyana tshitentsi tshavho. Muvhuso wa tikedza zwe vha amba, ngauralo ro ṱoḓa uri yeneyi tsengo i ye Khothe Khulwane. Mvelelo dza khothe dzo ri vhudza uri ro tea u ṱhaṱhamula yeneyo Holo yashu ntswa ya Guvhangano i dzulaho vhathu vha 1200.

Wonoyo mulandu wo fhedza vhege yoṱhe. Musi ramilayo we a vha a tshi khou lwa na riṋe a tshi amba nga ha mulandu washu o vha a tshi khou ḓifulufhelesa vhukuma. Nga zwenezwo, ramilayo washu, Wahashu Warren Cathcart a bvaho New Zealand, we a vha a tshi khou amba e na maanḓa, a bvukulula na u fhelisa tshipiḓa tshiṅwe na tshiṅwe tsha mulandu we ra heswa wone. Nga Ḽavhuṱanu, mafhungo a yeneyo khothe a phaḓalala u swika na kule, nahone na khothe yo vha yo ḓala nga miraḓo ya nṱha ya kereke, vhashumeli vha muvhuso, na vhahashu vha Vhakriste. Ndi kha ḓi humbula vhukhakhi he ha vha vhu kha mbekanyo ya nḓivhadzo ya khothe. I vhalela nga heyi nḓila: “Muvhuso wa Zwiṱangadzimeni zwa Solomon na Kereke ya Melanesia zwi lwa na Yehova.” Ro kunda kha wonoyo mulandu.

Naho zwo ralo, u dzika ha zwiṱangadzime zwa vhathu vho takalaho a ho ngo vha ha tshoṱhe. Hafhu, nṋe na Ann ro vha ri vhukati ha dzikhakhathi dza u vutshela ha mmbi. U vutshela ha mirafho ho ita uri hu vhe na nndwa ya vhadzulapo. Nga ḽa 5 June, 2000, muvhuso wa wiswa nahone musanda wa henefho vha langiwa nga mmbi yo ḓiṱamaho. Holo yashu ya Guvhangano ya vha haya ha vhathu vha si na mahaya vhege dzo vhalaho. Vhavhusi vho vha vho mangadzwa nga uri vhahashu vha Vhakriste vho vha vha tshi khou tshila na lwonolwo lushaka lu pikisaho vhe muṱa muthihi Holoni nthihi ya Guvhangano. Zwenezwo zwo ṋea vhuṱanzi vhuhulwane vhukuma!

Na maswole vho ṱhonifha u sa dzhia sia ha Ṱhanzi dza Yehova. Hezwi zwo ita uri ri kone u wana thendelo kha mulangammbi uri a tendele ṱhiraka ya dzibugu na dziṅwe thundu zwi kone u iswa kha tshigwada tsha vhahashu vha dzulaho fhethu hune ha khou langiwa nga mmbi i hanedzaho. Musi ri tshi wana miṱa ye ra vha ro xelana nayo miṅwedzi yo vhalaho, roṱhe ro lila nga dakalo.

Zwithu Zwinzhi Zwine Ra Zwi Livhuha

Musi ri tshi sedza vhutshilo hashu tshumeloni ya Yehova, ri na zwinzhi zwine ra nga zwi livhuha. Samusi ri vhabebi, ro takala musi ri tshi vhona vhananyana vhashu vhavhili na vhanna vhavho, Ray na John, vha tshi khou bvela phanḓa vha tshi shumela Yehova nga u fulufhedzea. Vho ri tikedza vhukuma mushumoni washu wa vhurumiwa.

Miṅwaha ya 12 yo fhelaho, nṋe na Ann ro vha na ndugelo ya u shuma davhini ḽa ofisi ḽa Zwiṱangadzimeni zwa Solomon, nahone tshifhingani tshenetsho, ro vhona tshivhalo tsha vhahuweleli vha Muvhuso tshi tshi hula kavhili, tsha fhira 1800. A si kale ndo wana ndugelo yo engedzeaho ya u ya Tshikoloni tsha Miraḓo ya Komiti ya Davhi ngei Patterson, New York. Vhukuma, ro ḓiphina nga vhutshilo vhu fushaho na phaṱhutshedzo nnzhi nga u dzula ri na muya wa vhurumiwa.

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

[Tshifanyiso kha siaṱari 23]

Ḓuvhani ḽashu ḽa mbingano, nga 1960

[Tshifanyiso kha siaṱari 24]

Musi ri Uganda, Stanley na Esinala Makumba vho vha tshisima tsha ṱhuṱhuwedzo kha muṱa wahashu

[Tshifanyiso kha siaṱari 24]

Sara a tshi khou ya nḓuni ya muhura

[Tshifanyiso kha siaṱari 25]

U ola zwifanyiso zwo nthusa u funza vhadzulapo vha Zwiṱangadzimeni zwa Solomon

[Tshifanyiso kha siaṱari 25]

Ri tshi khou ṱanganela na tshivhidzo tshi re thungo Zwiṱangadzimeni zwa Solomon

[Tshifanyiso kha siaṱari 26]

Muṱa wahashu ṋamusi