HEZWO ndi zwine nda kha ḓi zwi humbula nga ha khotsi anga, munna wa u ḓiṱukufhadza, a re mushumi wa biko. Vho vha vha tshi funa khaṱulokwayo nahone vha thoma u vha na dzangalelo nga u ṱavhanya musi vha tshi pfa mulaedza wa Bivhili nga 1953. U bva nga tshenetsho tshifhinga, vho ita zwoṱhe zwi re maanḓani avho u itela u fhirisela zwe vha zwi guda kha vhana vhavho. U thomani mme anga vho vha vha tshi timatima u ṱutshela masialala a Katolika. Fhedzi nga u ya ha tshifhinga, na mme anga vho mbo ḓi thoma u guda Bivhili.

Zwo vha zwi tshi konḓela vhabebi vhanga uri vha gude na riṋe. Mme anga vho vha vha songo funzea nahone Khotsi anga vho vha vha tshi shuma nga maanḓa nahone vha tshi shuma tshifhinga tshilapfu masimuni. Nga zwiṅwe zwifhinga, vho vha vha tshi vha vho neta lune vha kundelwa u dzula vho fhaṱuwa musi ri tshi khou guda. Naho zwo ralo, vhuḓidini havho ho vhuyedza. Ndo vha ndi tanzhe, nga zwenezwo ndo thusa kha u funza murathu wanga na khaladzi dzanga mbili. Zwenezwo zwi katela zwiṅwe zwe Khotsi anga vha vha vha tshi anzela u zwi amba nga ha nḓila ye Noaxe a vha a tshi funa ngayo muṱa wawe, a zwi sumbedza nga u thetshelesa Mudzimu. Ndo vha ndi tshi funa mafhungo a Bivhili nga maanḓa! Hu si kale, roṱhe ro vha ri tshi vho ṱanganela Holoni ya Muvhuso ya Roseto degli Abruzzi i re ḓoroboni kha phendelashango ya Adriatic ngei Italia.

Nga 1955 ndo vha ndi na miṅwaha ya 11 musi nṋe na mme anga ri tshi buḓa thavha dza vhukovhela u itela u yo ṱanganela kha buthano ḽashu lwa u tou thoma ngei Roma. U bva tsheetsho, ndo ṱhogomela uri eneo maguvhangano mahulwane ndi tshipiḓa tshi takadzaho vhukuma tsha vhutshilo ha Vhukriste.

Nga ṅwaha u tevhelaho, ndo mbo ḓi lovhedzwa nahone nda mbo ḓi dzhenela tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho. Musi ndi na miṅwaha ya 17, ndo mbo ḓi vha muvulanḓila o khetheaho ngei Latina, tshipembe ha Roma hune ha vha khilomithara dza 300 u bva hayani. Ho vha hu ḓorobo ntswa, ngauralo vhathu vho vha vha sa vhilaeli nga ha uri vhaṅwe vha ḓo ri mini musi vha tshi ṱanganedza mulaedza wa Bivhili. Nṋe na mushumisani na nṋe wa muvulanḓila ro vha ri tshi takala vhukuma musi ri tshi phaḓaladza khandiso nnzhi dza Bivhili, fhedzi nga nṱhani ha uri ndo vha ndi tshee muṱuku, ndo vha ndi tshi ṱuvha hayani! Fhedzi ndo vha ndi tshi ṱoḓa u thetshelesa vhulivhisi he nda ṋewa.

Nga murahu ndo ḓa nda rumelwa Milan u itela u thusa u  dzudzanya Guvhangano Ḽa Tshaka Dzoṱhe ḽa 1963 ḽi re na tshiṱoho tshine tsha ri “Mafhungo-Maḓifha A Ndalamo Ya Lini Na Lini.” Nga tshifhinga tsha buthano, ndo vha maḓilonga na vhaṅwe vhanzhi, u katela na Paolo Piccioli, muṅwe muṱhannga wa ngei Florence. Nga ḓuvha ḽa vhuvhili ḽa buthano, onoyo wahashu o ṋekedza nyambo i ṱuṱuwedzaho nga ha u sa vha mbinganoni. Ndi humbula ndi tshi ambela mbiluni ndi tshi ri, ‘Hoyu wahashu a nga si vhuye a vhinga na luthihi.’ Naho zwo ralo, ra thoma u ṅwalelana marifhi nahone zwa thoma u vhonala uri ri takalela zwithu zwinzhi zwi fanaho—zwipikwa zwashu, lufuno lwashu kha Yehova na u ṱoḓa u mu thetshelesa tshifhinga tshoṱhe. Nṋe na Paolo ra vhingana nga 1965.

Ndo fhedza miṅwaha ya fumi ndi muvulanḓila wa tshifhinga tshoṱhe ngei Florence. Zwo vha zwi tshi takadza vhukuma u vhona tshivhidzo tshi tshi khou aluwa, zwihuluhulu u vhona vhaswa vha tshi ita mvelaphanḓa. Nṋe na Paolo ro takalela u fhedza tshifhinga navho kha zwithu zwa muya na kha zwa mitambo, fhedzi kha Paolo kanzhi zwo vha zwi tshi amba u tamba bola. Ndo vha ndi tshi takalela u ṱwa na munna wanga, fhedzi ndo ḓa nda zwi vhona uri vhenevho vhaswa na miṱa tshivhidzoni vho vha vha tshi vhuyelwa vhukuma nga u fhedza tshifhinga nae.

Zwi kha ḓi ntakadza vhukuma musi ndi tshi humbula nga ha pfunzo dzashu dza Bivhili dze ra vha ri tshi kona u dzi fara. Muṅwe we ra vha ri tshi guda nae ndi Adriana, we a amba na miṅwe miṱa mivhili nga ha zwe a vha a tshi khou zwi guda. Vho ita ndugiselelo ya u ṱangana na mufunzi wa kereke u itela u haseledza pfunzothendwa dzi ngaho Vhuraruthihi na pfunzo ya uri muthu u na muya-tshivhili. Vhafunzi vhararu vho kona u ḓa kha muṱangano wonoyo. Ṱhalutshedzo yavho yo vha yo serekana nahone i sa pfali, zwe zwa ita uri vhagudi vhashu vha Bivhili vha kone u vhona nga hu leluwaho uri pfunzo dzavho a dzi tendelani na pfunzo dzi pfalaho dza Bivhili. Muṱangano wonoyo wo ita tshanduko khulwane. Nga u ya ha tshifhinga, vhathu vha 15 vha yeneyo miṱa vho vha Ṱhanzi dza Yehova.

Ndi ngoho uri nḓila ine ra huwelela ngayo ṋamusi yo fhambana vhukuma na ya kale. Tshifhingani tshenetsho, Paolo o vha e “makone” kha u amba na vhafunzi—nahone o amba na vhanzhi. Ndi humbula muṅwe we a amba nae phanḓa ha tshigwada tsha vhathu vha si Dziṱhanzi. Zwo ḓa zwa vha khagala uri vhapikisi vho vha vho dzudzanya hu tshee nga phanḓa uri vhaṅwe vha vhaṱaleli vha vhudzise mbudziso dzine vha dzi dzhia dzi tshi konḓa. Naho zwo ralo, nyambedzano yo mbo ḓi shanduka. Muṅwe o vhudzisa arali zwo tea uri kereke dzi dzhenelele kha mafhungo a zwa politiki, samusi dzo zwi ita maḓanani a miṅwaha. Nga tshenetsho tshifhinga, zwo vha zwi tshi tou vha khagala uri vhafunzi vho vha vho fara ludongo nga hu fhisaho. Nga khathihi fhedzi mavhone a dzima, nahone muṱangano wa fhela. Nga murahu ha miṅwaha, ro pfa hu tshi pfi ho dzudzanywa u dzima mbone arali nyambedzano ya sa tshimbila nga nḓila ye ya dzudzanywa nga vhafunzi.

Nga murahu ha miṅwaha ya fumi musi nṋe na Paolo ro no vhingana, ro rambiwa uri ri vhe vhashumeli vha ḽiisela. Paolo o vha a tshi shuma mushumo wavhuḓi vhukuma, nga zwenezwo phetho yeneyo yo vha i songo leluwa. Nga murahu ha u zwi rabelela, ro ḓiṋekedzela kha ḽeneḽo sia ḽiswa ḽa tshumelo. Ro ḓiphina nga u fhedza tshifhinga na miṱa ye ya vha yo ri swielela. Nga madekwana, kanzhi ro vha ri tshi vhala sa tshigwada, nahone Paolo o vha a tshi thusa vhana nga tshuṅwahaya dzavho, zwihuluhulu musi hu dzimbalo. Zwiṅwe hafhu, Paolo o vha e muvhali makone nahone o vha a tshi vhudza vhaṅwe nga mafulufulu nga ha zwithu zwi takadzaho na zwi fhaṱaho zwe a zwi vhala. Nga Musumbuluwo, kanzhi ro vha ri tshi ya u huwelela ḓoroboni dze ha vha hu si na Dziṱhanzi, nahone ri tshi ramba vhathu kha nyambo yo dzudzanywaho nga madekwana eneo.

Nga murahu ha miṅwaha mivhili, ri kha mushumo wa ḽiisela, ro rambiwa u yo shuma Bethele ngei Roma. Paolo o vha a tshi shuma u ṱhogomela mafhungo a zwa milayo, nahone nṋe ndo vha ndi tshi shuma Muhashoni wa Magazini. Zwo vha zwi songo leluwa u ita tshanduko, fhedzi ro vha ro ḓiimisela u thetshelesa. Zwo vha zwi tshi takadza u vhona nyaluwo khulwane ya davhi na u engedzea ha vhahashu vha ngei Italia. Nga tshifhinga tshenetsho, mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova dza ngei Italia, wo mbo ḓi vha mulayoni. Ro vha ro takala vhukuma kha yeneyi tshumelo.

Musi ri tshi kha ḓi shuma Bethele, vhuimo hashu ho thewaho Bivhili nga ha malofha ho ita mafhungo mahulwane ngei Italia. Miṅwahani ya vho-1980, ho vha na mulandu we wa vusa bonyongo. Vhavhingani vhe vha vha vhe Dziṱhanzi vho pomokwa uri ndi vhone vhe vha ita uri ṅwana wavho a lovhe, naho hu uri o lovha nga nṱhani ha vhulwadze vhune ha tshimbidzana na malofha he ha kavha vhathu vhanzhi dzinguni ḽa Mediterranean. Vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha ngei muṱani wa Bethele, vho thusa vhoramilayo vhe vha vha vho fara mulandu wa vhabebi vhenevho vha Vhakriste. Dzibugwana na nzudzanyo yo khetheaho ya magazini wa Awake! dzo thusa vhathu u wana mbuno na u pfesesa zwavhuḓi zwine Ipfi ḽa Mudzimu ḽa amba zwone nga ha malofha. Nga miṅwedzi yeneyo, Paolo o vha a tshi adzela u shuma awara dzi ṱoḓaho u vha 16 nga ḓuvha a sa aweli. Ndo ita zwoṱhe zwine nda nga kona u itela u mu tikedza kha vhuḓidini hawe.

Ro vha ro no vhingana miṅwaha ya 20 musi ri tshi ṱangana na tshanduko ye ra vha ri si songo i lavhelela. Ndo vha ndi na miṅwaha ya 41, Paolo e na miṅwaha ya 49 musi ndi tshi mu vhudza uri zwi tou nga ndo vhifha muvhilini. Kha dayari yawe, ndo wana maipfi a tevhelaho: “Thabelo: Arali i ngoho, ri thuse uri ri dzule ri tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho, uri ri songo neta muyani, nahone ri thuse uri ri vhe vhabebi vhavhuḓi nga tsumbo yashu. Zwihuluhulu, ndi humbela uri u nthuse uri ndi ite tshithihi kha zwoṱhe zwe nda vhuya nda zwi amba pulatifomoni kha miṅwaha ya 30 yo fhiraho.” Ndi tshi vhona zwe zwa itea, Yehova u tea u vha o fhindula thabelo yawe—na yanga.

 U bebwa ha llaria zwo ḓisa tshanduko khulwane vhutshiloni hashu. Ndi ngoho uri nga zwiṅwe zwifhinga ro vha ri tshi kulea nungo, samusi Mirero 24:10 i tshi ri: “Wá nyabwá nga ḓuvha ḽa khombo, maanḓa au ndi maṱuku.” Fhedzi ro vha ri tshi tikedzana, ri tshi humbula uri ndi zwa ndeme u ṱuṱuwedzana.

Ilaria o amba nga ha nḓila ye a takala ngayo nga u bebwa nga Ṱhanzi mbili dzine dza dzula dzo farakanea kha tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho. Ha athu u vhuya a ḓipfa o laṱiwa; o alutshela muṱani wavhuḓi. Nga masiari, ndo vha ndi tshi vha ndi nae. Nga madekwana musi Paolo a tshi vhuya hayani, kanzhi o vha e na mushumo we a vha tshi fanela u u fhedzisa; naho zwo ralo, o vha a tshi fhedza tshifhinga nae, u tamba nae na u mu thusa nga tshuṅwahaya. O ita zwenezwo naho o vha a tshi fanela u eḓela u swika nga awara ya vhuvhili kana ya vhuraru nga matsheloni uri a fhedzise mushumo wawe. Ilaria o vha a tshi anzela uri, “Baba ndi khonani yanga khulwane.”

Zwo vha zwi tshi ṱoḓa uri ri khwaṱhise tshanḓa—nahone nga zwiṅwe zwifhinga na u ḓiimisela—u thusa Ilaria uri a dzule e nḓilani ya Vhukriste. Ndi humbula tshiṅwe tshifhinga musi a tshi khou tamba nga nḓila i si yavhuḓi na khonani dzawe. Ro mu ṱalutshedza zwi tshi bva Bivhilini uri ndi ngani a songo fanela u ḓifara nga yeneyo nḓila. Ro mu pfa a tshi khou humbela pfarelo kha khonani dzawe na riṋe ri hone.

Ilaria o amba uri u a takalela lufuno lwe vhabebi vhawe vha lu sumbedza lwa u funa vhuḓinḓa. Samusi o no vhingwa, u a zwi pfesesa nga vhuḓalo uri ndi zwa ndeme lungafhani u thetshelesa Yehova na u tevhela vhulivhisi hawe.

Nga 2008, ho tumbulwa uri Paolo u na khentsara. Mathomoni zwo vha zwi tshi vhonala u nga Paolo o vha a tshi ḓo kunda vhulwadze honoho, nahone a nṱuṱuwedza zwihulu. U itela u ṱoḓa nyeletshedzo ya zwa ngalafho, nṋe na Ilaria ro rabela lunzhi-lunzhi kha Yehova, ri tshi mu humbela uri a ri thuse u sedzana na vhumatshelo. Zwiṅwe hafhu, nda vhona munna we a vha e na maanḓa, a tshi fhelelwa nga nungo nga zwiṱuku nga zwiṱuku. Ndo pfa vhuṱungu vhuhulu musi a tshi lovha nga 2010. Ndi a khuthadzea vhukuma musi ndi tshi humbula zwe ra kona u zwi khunyeledza miṅwahani ya 45 ri roṱhe. Ro ṋea Yehova zwa khwine-khwine. Ndi a zwi ḓivha uri mushumo washu a nga si u hangwe na ḓuvha na ḽithihi. Ndo lavhelela nga maṱo matswuku u vhona Paolo a tshi vuswa, u tendelana na maipfi a Yesu a re kha Yohane 5:28, 29.

Vhudzivhani ha mbilu yanga, ndi kha ḓi vha onouḽa musidzana muṱuku ane a kha ḓi funa mafhungo a Noaxe. Zwe nda vha ndo ḓiimisela zwone a zwi athu u shanduka. Ndi ṱoḓa u thetshelesa Yehova, hu sa lwondwi zwine a nkhumbela uri ndi zwi ite. Ndi na vhungoho ha uri zwithithisi naho zwi zwifhio, u ḓidzima kana u xelelwa ndi zwiṱuku vhukuma musi zwi tshi vhambedzwa na zwine Mudzimu washu wa lufuno a ri ṋea zwone. Ndo no zwi tshenzhela—nahone ndi a ni khwaṱhisedza, zwi a vhuyedza.