1. Ndi ngani tshimbevha tsha khosi ya Siria na Isiraele tshi songo shuma?

VHUKATI ha 762 B.C.E. na 759 B.C.E., khosi ya Isiraele na khosi ya Siria dzo lwa na muvhuso wa Yuda. Tshipikwa tshavho tsho vha tshi tshifhio? Tsho vha tshi u vutshela Yerusalema, u bvisa Khosi Ahasi kha khuluṋoni, u vhea muṅwe munna vhudzuloni hawe, khamusi a sa bvi kha lushaka lwa Khosi Davida. (Yes. 7:5, 6) Khosi ya Isiraele yo vha i songo tea u ḓidzhenisa kha zwenezwo zwithu. Yehova o vha o laedza uri muṅwe wa vhaḓuhulu vha Davida u ḓo dzula kha khuluṋoni Yawe lwa tshoṱhe, nahone ipfi ḽa Mudzimu ḽi a ḓadzea tshifhinga tshoṱhe.—Yosh. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Ṱalutshedzani nḓila ye Yesaya 7:14, 16 ya ḓadzea ngayo (a) ḓanani ḽa vhumalo ḽa miṅwaha B.C.E. (b) ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E.

² U thomani zwo vha zwi tshi vhonala u nga Vhasiria na Vhaisiraele vha ḓo kunda kha yeneyo nndwa. Kha nndwa nthihi fhedzi, ho fa vhahali vha 120 000 vha Ahasi! Maaseya “murwa wa khosi,” o vhulahwa. (2 Koron. 28:6, 7, NW) Fhedzi Yehova o vha o lavhelesa. O humbula zwe a zwi fulufhedzisa Davida; nga zwenezwo, a ruma muporofita Yesaya e na mulaedza u ṱuṱuwedzaho vhukuma.

³ Yesaya o ri: “Vhonani, musidzana u ḓo vha muthu wa thovhela; u ḓo beba murwa ane dzina ḽawe ḽa ḓo pfi Immanuele. . . . Huno shango heḽi, ḽine mahosi aḽo mavhili [Siria na Isiraele] a U shushedza, ḽi ḓo vha shubi, misi onoyo mutukana á sathu u ḓivha zwi re vhuvhi na u nanga zwi re zwivhuya.” (Yes. 7:14, 16) Ndi ngoho uri tshipiḓa tsha u thoma tsha vhuporofita honoho tshi shuma kha u bebiwa ha Messia nahone zwo tea uri tshi shume khae. (Mat. 1:23) Naho zwo ralo, samusi ‘mahosi mavhili,’ khosi ya Siria na khosi ya Isiraele, o vha a si tsha vha na khombo kha Vhayuda ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E.,  vhuporofita nga ha Immanuele vhu tea u vha ho ḓadzea misini ya Yesaya.

⁴ Musi Yesaya a tshi kha ḓi tou bva u ita yeneyo nḓivhadzo i swayeaho, mufumakadzi wawe o mbo ḓi vhifha muvhilini nahone a mu bebela murwa ane a pfi Ṱhavha-nyedza-u-thuba. Hu na khonadzeo ya uri onoyo ṅwana o vha e “Immanuele” we Yesaya a amba ngae. * Zwifhingani zwa Bivhili, lutshetshe lu nga irwa dzina musi lu tshi tou bebwa, khamusi u humbula tshiitea tsha ndeme, fhedzi lwa irwa ḽiṅwe dzina nga vhabebi na mashaka. (2 Sam. 12:24, 25) A hu na vhuṱanzi ha uri Yesu o vha a tshi vhidzwa nga dzina Immanuele.—Vhalani Yesaya 7:14; 8:3, 4.

5. Ndi ifhio phetho ya vhutsilu ye ya dzhiiwa nga Khosi Ahasi?

⁵ Musi Vhaisiraele na Vhasiria vho livhisa ṱhogomelo kha ḽa Yuda, luṅwe lushaka, lwe lwa vha lu tshi funesa nndwa, lwo vha lwo vhea iṱo kha u thuba ḽeneḽo shango. Asuri ḽo vha ḽi tshi ḓo vha muvhuso wa shango. U ya nga Yesaya 8:3, 4, Vhaasuri vho vha vha tshi ḓo hwala “lupfumo lwa Damaseko” na “zwe zwa thubiwa Samaria” vha sa athu vutshela muvhuso wa tshipembe wa Yuda. Nṱhani ha u fulufhela zwe Mudzimu a zwi vhudza Yesaya, Ahasi a si na lutendo o ita thendelano ya vhutsilu na Vhaasuri, ye ya fheleledza yo ita uri Vhayuda vha tsikeledzwe. (2 Dzikh. 16:7-10) Ahasi o vha mulisa a shonisaho lungafhani wa Yuda! Ri nga kha ḓi ḓivhudzisa uri, ‘Musi ndi tshi tea u dzhia phetho dza ndeme, naa ndi fulufhela Mudzimu kana vhathu?’—Mir. 3:5, 6.

6. Hu na phambano ifhio vhukati ha vhuvhusi ha Ahasi na ha Hiskia?

⁶ Ahasi o fa nga 746 B.C.E., nahone murwa wawe Hiskia a ṋewa sa ifa muvhuso wa Yuda we wa vha u tshi shaya siani ḽa zwithu zwi vhonalaho na ḽa muya. Yeneyo khosi ine ya kha ḓi vha muswa, yo vha i tshi ḓo thoma nga u ita mini musi i tshi dzula kha khuluṋoni? Naa yo vha i tshi ḓo lingedza u ita uri lushaka lwa Yuda lu pfume? Hai. Hiskia o vha e munna wa muya, mulisa wavhuḓi wa lushaka lwawe. O thoma nga u vusulusa vhurabeli ho kunaho na u ita uri lwonolwo lushaka lwa mashandukwa lu dovhe lu vhe na vhushaka havhuḓi na Yehova. Hiskia o dzhia vhukando nga u ṱavhanya musi a tshi pfesesa zwe Mudzimu a vha a tshi ṱoḓa uri a zwi ite. Yeneyo ndi tsumbo yavhuḓi lungafhani kha riṋe!—2 Koron. 29:1-19.

7. Ndi ngani zwo vha zwi zwa ndeme uri Vhalevi vha khwaṱhisedzwe uri khosi ntswa i ḓo vha tikedza?

⁷ Vhalevi vho ita mushumo wa ndeme kha u vusulusa vhurabeli ho kunaho. Nga zwenezwo, Hiskia o ṱangana navho u itela u vha ṋea khwaṱhisedzo ya uri u ḓo vha tikedza. Nga iṱo ḽa muhumbulo, edzani u vhona Vhalevi vha fulufhedzeaho vhe vha vha vhe hone kha wonoyo muṱangano, zwifhaṱuwo zwavho zwi tshi khou elela miṱodzi ya dakalo musi vha tshi pfa khosi yavho i tshi ri: “Yehova o nanga vho-inwi uri ni vhe vha u ima phanḓa hawe nó fara mushumo wawe.” (2 Koron. 29:11) Ndi ngoho uri Vhalevi vho vha vho ṋewa ndaela i pfalaho ya u ṱuṱuwedza vhurabeli ho kunaho!

8. Ndi vhufhio vhuṅwe vhukando he ha itwa nga Hiskia a tshi itela u vusulusa vhumuya ha lushaka, nahone ha vha na mvelelo dzifhio?

⁸ Hiskia o ramba Vhayuda vhoṱhe na Vhaisiraele kha vhuṱambo vhuhulwane ha Paseka, he ha tevhelwa nga Vhuṱambo ha Zwinnkwa zwi si na Dini ha maḓuvha a sumbe. Vhathu vho ḓiphina vhukuma nga honoho vhuṱambo lwe zwa ita uri vhu engedzwe nga maṅwe maḓuvha a sumbe. Bivhili i ri: “Ḽa vha dakalo ḽihulu muḓini wa Yerusalema; ngauri muḓini wa Yerusalema a ho ngo itwa zwa u ralo tsha kale na kale, hú si misi  iḽa ya Salomo murwa wa Davida khosi ya Isiraele.” (2 Koron. 30:25, 26) Honoho vhuṱambo ha lwa muya ho ṱuṱuwedza vhukuma vhathu vhoṱhe! Kha 2 Koronika 31:1, ri guda uri: “Ha ri vho vuledza zwenezwi zwoṱhe, . . . vha pwasha midzimu ya zwifanyiso, vha rema milagalu, vha thutha zwifho na zwiṋari.” Vhathu vha Yuda vha thoma u vhuyelela kha Yehova. Honohu u kunakiswa ha muya ho vha hu ha ndeme vhukuma nga ṅwambo wa zwe zwa vha zwi tshi ḓo itea.

9. (a) Ndi ngani maano a Vhaisiraele a songo shuma? (b) Sanheribi o kunda hani Yuda?

⁹ Samusi Yesaya o amba, Vhaasuri vho kunda muvhuso wa Isiraele wa devhula nahone vha thuba vhadzulapo, zwenezwo zwa fhelisa maano a Vhaisiraele a u vhea khosi i sa bvi muṱani wa Davida kha khuluṋoni. Fhedzi Vhaasuri vho vha vho vhamba maano afhio? Vhaasuri vho vha vha tshi ṱoḓa u kunda Yuda. “Nga ṅwaha wa fumi na vhuṋa wa khosi Hiskia ho ḓa Sanheribi khosi ya Asuri a dia miḓi ya mitsheṱo ya kha ḽa Yuda yoṱhe, a i kumba.” U ya nga muvhigo, Sanheribi o kunda ḓorobo dza 46 dza Yudea. Edzani u humbula nḓila ye na vha ni tshi ḓo ḓipfa ngayo arali no vha ni tshi dzula Yerusalema nga tshenetsho tshifhinga. Mmbi dza Vhaasuri dzo vha dzi tshi khou kunda miḓi ya Yuda!—2 Dzikh. 18:13.

10. Mixa 5:4, 5 i nga vha yo ṱuṱuwedza hani Hiskia?

¹⁰ Vhukuma, Hiskia o vha a tshi ṱhogomela khombo ine ya khou ḓa, fhedzi nṱhani ha u ṱoḓa thuso nga maṱo matswuku kha lushaka lwa vhahedeni, samusi khotsi awe Ahasi ane a vha mugunei o zwi ita, Hiskia o fulufhela Yehova. (2 Koron. 28:20, 21) A nga vha o ṱhogomela maipfi a muporofita Mixa, we a dzula o amba zwi tevhelaho malugana na Vhaasuri: “Asuri . . . ri ḓo vhea vhalisa vhaṱanu-na-vhavhili vha lwa nae’; ra vhea na ṱanu-na-vhararu. Vhenevho vha ḓo lisa shango ḽa Asuri nga pfumo.” (Mixa 5:4, 5) Maipfi enea o hevhedzwaho a nga vha o ṱuṱuwedza Hiskia, ngauri a sumbedza uri mmbi i songo ḓoweleaho i ḓo lwa na Vhaasuri nahone vha ḓo fhedzisela vho kundwa.

11. Vhuporofita malugana na vhalisa vha sumbe na vhalanga-vhathu vha malo ho vha vhu tshi ḓo ḓadzea lini?

¹¹ Vhuporofita malugana na vhalisa vha sumbe na vhalanga-vhathu vha malo ho vha vhu tshi ḓo ḓadzea nga nḓila ya ndeme, nga murahu ha u bebwa ha Yesu, “Muvhusi kha ḽa Isiraele ane u bva hawe ha vha ha kale-kale.” (Vhalani Mixa 4:14; 5:1.) U ḓadzea honohu  hu ḓo vha nga tshifhinga tshine “Asuri” ḽa musalauno ḽa vutshela vhashumeli vha Yehova. Ndi mmbi dzifhio dzine Yehova a ḓo dzi shumisa nga Murwa wawe ane a khou vhusa zwino, u itela u kunda maswina? Ri ḓo zwi vhona. Fhedzi tsha u thoma, kha ri ṱolisise zwine ra nga zwi guda kha vhukando he Hiskia a vhu dzhia musi a tshi sedzana na khombo ya Vhaasuri.

12. Ndi vhukando vhufhio he Hiskia na vhe a vha e navho vha vhu dzhia u itela u tsireledza vhathu vha Mudzimu?

¹² Yehova u dzula o ḓiimisela u ri itela zwithu zwine riṋe vhaṋe ra sa kone u ḓiitela zwone, fhedzi u lavhelela uri ri ite zwine ra zwi kona. Hiskia o amba na “vhahulwane na vhahali vhawe,” nahone vhoṱhe vha dzhia phetho ya “uri hu fukedzwe zwisima zwa nga nnḓa ha muḓi . . . [Hiskia] A ita nga maanḓa a tshi vusa mitsheṱo ye ya piḓimuwa, a fhaṱa na madzhavhelo khayo’; a fhaṱa na muṅwe mutsheṱo wa vhuvhili wa nga nnḓa, . . . a ita mafumo manzhi na zwiṱangu zwinzhi.” (2 Koron. 32:3-5) Nga tshenetsho tshifhinga, u itela u tsireledza na u lisa vhathu Vhawe, Yehova o shumisa tshivhalo tsha vhanna vha re na maanḓa—Hiskia, vhahulwane vhawe na vhaporofita vho khwaṱhaho nga lwa muya.

13. Ndi vhukando vhufhio ha ndeme he Hiskia a vhu dzhia u lugiselela vhathu mvutshelo ine ya khou ḓa? Ṱalutshedzani.

¹³ Zwe Hiskia a dovha a zwi ita zwo vha zwi zwihulwane nga maanḓa u fhira u fukedza zwisima kana u khwaṱhisa mbondo dza muḓi. Samusi o vha e mulisa a re na lufuno, Hiskia o kuvhanganya vhathu nahone a vha ṱuṱuwedza nga lwa muya nga maipfi ane a ri: “Ni songo ofha, ni songo timatima ni tshi vhona khosi ya Asuri . . . , ngauri ri na Washu ane a fhira wawe. Tshawe ndi tshanḓa tsha ṋama; Washu ndi Yehova Mudzimu washu wa u ri lamulela na wa u ri lwela nndwani dzashu.” Ndi khumbudzo i khwaṱhisaho lutendo vhukuma—Yehova o vha a tshi ḓo lwela vhathu vhawe! Musi vha tshi pfa zwenezwo, Vhayuda “vha fulufhela vha tshi pfa zwe [Hiskia] khosi ya Yuda a amba.” Ṱhogomelani uri ho vha hu “maipfi a Hiskia” e a ita uri vhathu vha vhe na fulufhelo. Ene na vhahulwane na vhahali vhawe, khathihi na muporofita Mixa na Yesaya, vho sumbedza u vha vhalisa vhavhuḓi, sa zwe Yehova a dzula o zwi amba nga muporofita wawe.—2 Koron. 32:7, 8; vhalani Mixa 5:4, 5.

14. Ndi mini zwe Rabasake a zwi ita, nahone vhathu vho aravha hani?

¹⁴ Khosi ya Asuri yo gammba ngei Laxisi, tshipembe-vhukovhela ha Yerusalema. U bva henefho, o rumela vhaḓinḓa vhawe vhararu uri vha vhudze vhathu uri vha ḓiṋekedzele. Muambeli wawe ane a ḓivhiwa sa Rabasake, o shumisa vhutsila ho fhamba-fhambanaho. A tshi amba nga Luheberu, o khadeledza vhathu uri vha fheṱe khosi na u luvha Vhaasuri, a tshi vha zwifhela nga u vha fulufhedzisa uri vha ḓo pfuluswa vha iswa kha shango ḽine khaḽo vha ḓo ḓiphina nga vhutshilo havhuḓi. (Vhalani 2 Dzikhosi 18:31, 32.) Nga zwenezwo, Rabasake o amba uri samusi midzimu ya dzitshaka i tshi kundelwa u tsireledza vhagwadameli vhayo, na Yehova a nga si kone u phulusa Vhayuda kha Vhaasuri. Nga vhuṱali, vhathu a vho ngo lingedza u fhindula eneo mazwifhi, nahone yeneyo ndi nḓila ine kanzhi ya tevhedzwa nga vhashumeli vha Yehova tshifhingani tshashu.—Vhalani 2 Dzikhosi 18:35, 36.

15. Ndi mini zwe zwa vha zwi tshi ṱoḓea kha vhadzulapo vha Yerusalema, nahone Yehova o tshidza hani wonoyo muḓi?

¹⁵ Zwi a pfesesea uri ndi ngani Hiskia o vha o sinyuwa, fhedzi nṱhani ha u ṱoḓa thuso kha dziṅwe tshaka, o humbela thuso kha muporofita Yesaya. Yesaya o vhudza Hiskia uri: ‘Sanheribi ha nga dzheni kha uno muḓi, ha nga posi musevhe wa dzhena fhano.’ (2 Dzikh. 19:32) Zwe vhadzulapo vha Yerusalema vha fanela u zwi ita ho vha hu u ima vho khwaṱha. Yehova o vha a tshi ḓo lwela Vhayuda. Nahone o vha lwela! “Honoho vhusiku ha bva Muruṅwa wa Yehova a dzhena mishasha  ya Vha-Asuri a vhulaha dzigomane dzi na ḓana na mahumi maṱanu-na-mararu na ṱhanu.” (2 Dzikh. 19:35) U tshidzwa ha Vhayuda a ho ngo ḓiswa nga uri Hiskia a fukedze maḓi a zwisima a muḓi kana nga u fhaṱa mbondo, fhedzi nga maanḓa a Mudzimu.

16. Ndi vhafhio ṋamusi vhane vha imelwa nga (a)vhadzulapo vha Yerusalema (b) ḽa “Asuri” (c) vhalisa vha sumbe na vhalanga-vhathu vha malo?

¹⁶ Vhuporofita nga ha vhalisa vha sumbe na vhalanga-vhathu vha malo vhu ḓadzea nga nḓila khulwane tshifhingani tshashu. Vhadzulapo vha Yerusalema ḽa kale vho vutshelwa nga Vhaasuri. Hu si kale, vhathu vha Yehova vhane vha vhonala vha sa koni u ḓilwela vha ḓo vutshelwa nga “Asuri,” ḽa musalauno ḽine ḽa ḓo lingedza u vha fhelisa. Maṅwalo a ambela kha u vutshela honoho khathihi na u vutshela ha “Gogo kha ḽa Mágogo,” u vutshela ha “khosi ya Vhurwa,” na u vutshela ha “mahosi a shango.” (Hesek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Nzumb. 17:14; 19:19) Naa zwenezwo zwi amba u vutshela ho fhambanaho? A zwo ngo ralo. Bivhili i nga vha i tshi khou ambela kha u vutshela huthihi, fhedzi yo shumisa madzina o fhambanaho. Vhuporofita ha Mixa vhu sumbedza uri Yehova u ḓo shumisa tshiṱhavhane tshifhio kha eneo maswina a tshiṱuhu—“Asuri”? U ḓo shumisa tshiṱhavhane tshi songo ḓoweleaho—“vhalisa vhaṱanu-na-vhavhili . . . na vha-langa-vhathu vhaṱanu-na-vhararu”! (Mixa 5:4) Vhalisa na vhalanga-vhathu kha yeneyi mmbi ndi vhahulwane vha tshivhidzo. (1 Pet. 5:2) Ṋamusi, Yehova o vhea vhanna vhanzhi vha muya uri vha lise nngu dzawe dza ndeme, u khwaṱhisa vhathu vhawe kha u vutshelwa ha tshifhinga tshi ḓaho nga ḽa “Asuri” ḽa musalauno. * Vhuporofita ha Mixa vhu amba uri “vha ḓo ḽisa shango ḽa Asuri nga pfumo.” (Mixa 5:5) Vhukuma, kha ‘zwihali zwa nndwa dzavho,’ hu dovha ha vha na “banga ḽa muya,” ḽine ḽa vha Ipfi ḽa Mudzimu.—2 Vhakor. 10:4; Vhaef. 6:17.

17. Ndi dzifhio phetho nṋa dzine vhahulwane vha nga dzi shumisa kha zwe ra zwi ṱolisisa?

¹⁷ Vhahulwane vhane vha khou vhala ino thero vha nga dzhia phetho dzi pfalaho kha mafhungo e ra a ṱolisisa: (1) Vhukando ha ndeme vhune ra nga vhu dzhia u itela u lugiselela mvutshelo ine ya khou ḓa ya “Asuri” ya u khwaṱhisa lutendo lwashu kha Mudzimu na u thusa vhahashu u ita zwi fanaho. (2) Musi “Asuri” ḽi tshi vutshela, vhahulwane vha fanela u vha na khwaṱhisedzo ya uri Yehova u ḓo ri tshidza. (3) Nga tshenetsho tshifhinga, vhulivhisi vhu tshidzaho vhune ra vhu wana ndanguloni ya Yehova vhu nga vhonala vhu sa shumi u ya nga mavhonele a vhathu. Roṱhe ri fanela u dzula ro ḓiimisela u thetshelesa ndaela iṅwe na iṅwe ine ra nga i wana, hu sa londwi uri zwenezwi zwithu zwi vhonala zwi tshi pfala kana zwi sa pfali. (4) Zwino ndi tshifhinga tsha uri vhoṱhe vhe vha vhea fulufhelo ḽavho kha pfunzo dza nṱha, zwithu zwi vhonalaho kana madzangano a vhathu, vha shandule mahumbulele avho. Vhahulwane vha fanela u ḓilugisela u thusa muthu naho e ufhio ane zwino a si tsha vha na lutendo lwo khwaṱhaho.

18. U elekanya nga ha enea mafhungo zwi ḓo ri vhuyedza hani tshifhingani tshi ḓaho?

¹⁸ Hu ḓo ḓa tshifhinga tshine vhashumeli vha Mudzimu vha musalauno vha ḓo vhonala vha sa koni u ḓilwela u fana na Vhayuda vhe vha vha vhe Yerusalema misini ya Hiskia. Nga tshenetsho tshifhinga, roṱhe ri ḓo khwaṱhiswa nga maipfi a Hiskia. Kha ri humbule uri kha maswina ashu hu na “tshanḓa tsha ṋama; [fhedzi] Washu ndi Yehova Mudzimu washu wa u ri lamulela na wa u ri lwela nndwani dzashu”!—2 Koron. 32:8.