Yehova, Mudzimu Wa Vhudavhidzani
“Zwino thetshelesa, Nṋe ndi ḓo amba.”—YOBO 42:4, Bivhili Khethwa.
NYIMBO: 113, 114
1-3. (a) Ndi ngani nḓila ine Mudzimu a humbula ngayo na luambo zwi tshi fhira zwa vhathu? (b) Ri ḓo guda mini kha ino thero?
YEHOVA o vha a tshi ṱoḓa u tshila na u takala na vhaṅwe, nga zwenezwo, a sika vharuṅwa nahone nga murahu a sika vhathu. (Psalme ya 36:9; 1 Timotheo 1:11) Yehova o thoma nga u sika we muapostola Yohane a mu vhidza “Ipfi.” (Yohane 1:1; Nzumbululo 3:14) Yehova o davhidzana na Yesu nahone o amba nga ha nḓila ine a ḓipfa ngayo na nḓila ine a humbula ngayo. (Yohane 1:14, 17; Vhakolosa 1:15) Muapostola Paulo o amba uri vharuṅwa vha a davhidzana nahone vha na luambo lwo fhambanaho vhukuma na lwa vhathu.—1 Vhakorinta 13:1.
2 Yehova u ḓivha zwoṱhe nga ha vharuṅwa vhanzhi na vhathu vhe a vha sika. U kona u thetshelesa thabelo dza vhathu vhanzhi nga tshifhinga tshithihi nahone u pfesesa thabelo dzavho hu sa londwi luambo lune vha lu amba. Musi Yehova a tshi khou thetshelesa dzenedzi thabelo dzoṱhe, u vha a tshi khou davhidzana na vharuṅwa nahone a tshi khou vha livhisa. Uri Yehova a kone u ita zwenezwo zwoṱhe, nḓila ine a humbula ngayo na luambo lwawe zwi fanela u vha zwi tshi fhira zwa vhathu. (Vhalani Yesaya 55:8, 9.) Nga zwenezwo, musi a tshi davhidzana na vhathu, u leludza mulaedza wawe u itela uri ri u pfesese.
3 Kha ino thero, ri ḓo guda nḓila ine Yehova a davhidzana ngayo na vhathu nga nḓila i pfalaho. Ri ḓo dovha ra vhona nḓila ine a shandula ngayo nḓila ya u davhidzana zwi tshi ya nga zwiimo.
MUDZIMU U DAVHIDZANA NA VHATHU
4. (a) Ndi luambo lufhio lwe Yehova a lu shumisa musi a tshi davhidzana na Mushe, Samuele na Davida? (b) Bivhilini ho ṅwalwa nga ha mini?
4 Musi Yehova a tshi davhidzana na Adamu muthu wa u thoma tsimuni ya Edeni, a nga vha o shumisa Luheberu lwa tshifhingani tsha kale. Nga murahu, Yehova o davhidzana na vhathu vha ngaho Mushe, Samuele na Davida. Naho vho ṅwala nga maipfi avho nga Luheberu na nga kuṅwalele kwavho, vho vha vha tshi khou ṅwala mahumbulele a Mudzimu. Vho ṅwala mulaedza u bvaho ha Yehova nga ho livhaho nahone vho dovha vha ṅwala nga ha vhushaka he Mudzimu a vha e naho na vhathu vhawe. Sa tsumbo, Bivhilini ho ṅwalwa nga ha lutendo lwavho na nḓila ye vha vha vha tshi funa ngayo Mudzimu na nga ha vhukhakhi havho na u sa fulufhedzea havho. Zwenezwi zwoṱhe zwo ṅwalelwa u ri vhuyedza.—Vharoma 15:4.
Vhaṅwali vha Bivhili vho ṅwala mulaedza u bvaho ha Yehova nga ho livhaho nahone vho dovha vha ṅwala nga ha vhushaka he Mudzimu a vha e naho na vhathu vhawe
5. Naa Luheberu ndi lwone luambo lu lwoṱhe lwe Mudzimu a lu shumisa u davhidzana na vhathu? Ṱalutshedzani.
5 Yehova ho ngo davhidzana na vhathu nga Luheberu tshifhinga tshoṱhe. Musi Vhaisiraele vha tshi vhofhololwa Babele, vhaṅwe vhavho vho vha vha tshi amba Luaramiki ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. Khamusi ndi ngazwo Daniele, Yeremia na Esera vho ṅwala zwipiḓa zwa Bivhili nga Luaramiki. * (Sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)
6. Ndi ngani Maṅwalo a Luheberu o ṱalutshedzelwa nga Lugerika?
6 Alexander Muhulwane o kunda zwipiḓa zwinzhi zwa shango nahone Lugerika lune lwa ḓivhiwa sa Lukoine lwo vha luambo lu ambiwaho mashangoni manzhi. Vhayuda vhanzhi vho thoma u amba Lugerika nahone mafheleloni Maṅwalo a Luheberu a ṱalutshedzelwa nga Lugerika. Yeneyo ṱhalutshedzelo i vhidzwa Septuagint. Yo vha i yone ṱhalutshedzelo ya u thoma ya Bivhili nahone yo vha i ya ndeme vhukuma. Vhaḓivhi vha tenda uri Septuagint yo ṱalutshedzelwa nga vhaṱalutshedzeli vha 72. * (Sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.) Vhaṅwe vho ṱalutshedzela Maṅwalo a Luheberu ipfi nga ipfi, ngeno vhaṅwe vha songo ita nga u ralo. Naho zwo ralo, Vhayuda vha ambaho Lugerika na Vhakriste vho vha vha tshi tenda uri Septuagint ndi Ipfi ḽa Mudzimu.
7. Yesu o shumisa luambo lufhio musi a tshi funza vhafunziwa vhawe?
7 Khamusi Yesu o vha a tshi amba Luheberu musi e kha ḽifhasi. (Yohane 19:20; 20:16; Mishumo 26:14) A nga vha o shumisa na maṅwe maipfi a Luaramiki e a vha o ḓowelea nga tshenetsho tshifhinga. Fhedzi o vha a tshi dovha a ḓivha Luheberu lwa kale lwe lwa vha lu tshi ambiwa nga Mushe na vhaporofita, vhe maṅwalo avho a vha a tshi vhalwa sinagogoni vhege iṅwe na iṅwe. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Mishumo 15:21) Naho Lugerika na Lulatini dzo vha dzi tshi ambiwa misini ya Yesu, Bivhili a i ambi arali Yesu o vha a tshi amba dzenedzo nyambo.
8, 9. Ndi ngani Vhakriste vhanzhi vho vha vha tshi amba Lugerika, nahone zwenezwi zwi ri gudisa mini nga ha Yehova?
8 Vhatevheli vha Yesu vha u thoma vho vha vha tshi amba Luheberu, fhedzi musi o no fa, vhafunziwa vhawe vho amba dziṅwe nyambo. (Vhalani Mishumo 6:1.) Musi mafhungo maḓifha a tshi phaḓalala, Vhakriste vhanzhi vho vha vha tshi amba Lugerika nṱhani ha Luheberu. Ngauri Lugerika lwo vha lu luambo lwo ḓoweleaho, bugu ya Mateo, Marko, Luka na Yohane dzo phaḓaladzwa nga Lugerika. * (Sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.) Zwiṅwe hafhu, marifhi a muapostola Paulo na dziṅwe bugu dza Bivhili dzo vha dzo ṅwalwa nga Lugerika.
9 Zwi a takadza u ḓivha uri musi vhaṅwali vha Vhakriste vha Maṅwalo a Lugerika vha tshi redza kha Maṅwalo a Luheberu, kanzhi vho vha vha tshi shumisa Septuagint. Nga zwiṅwe zwifhinga, yeneyo miredzo yo vha yo fhambananyana na maṅwalo a Luheberu a u thoma. Nga zwenezwo, mushumo wa vhaṱalutshedzeli vha songo fhelelaho wo vha tshipiḓa tsha Bivhili yashu ṋamusi. Zwenezwi zwi ri gudisa uri Yehova ha dzhieli nṱha luṅwe luambo kana mvelele u fhira iṅwe.—Vhalani Mishumo 10:34.
Mudzimu ha lavheleli uri ri ambe luṅwe luambo lwo khetheaho u itela uri ri mu ḓivhe na ndivho yawe
10. Ro guda mini kha nḓila ye Yehova a davhidzana ngayo na vhathu?
10 Ro guda uri Yehova u davhidzana na vhathu u ya nga zwiimo. Ha lavheleli uri ri ambe luṅwe luambo lwo khetheaho u itela uri ri mu ḓivhe na ndivho yawe. (Vhalani Sakaria 8:23; Nzumbululo 7:9, 10.) Ro dovha ra guda uri Yehova o hevhedza vhaṅwali vha Bivhili, fhedzi o vha tendela uri vha ṅwale mahumbulele awe nga maipfi avho.
MUDZIMU O VHULUNGA MULAEDZA WAWE
11. Ndi ngani zwi si thaidzo kha Yehova uri vhathu vha shumisa nyambo dzo fhamba-fhambanaho?
11 Vhathu vha shumisa nyambo dzo fhamba-fhambanaho, fhedzi zwenezwi a si thaidzo kha Yehova. Ri zwi ḓivha hani? Bivhili i na maipfi a si gathi a Yesu e a a shumisa nga luambo lwe a vha a tshi lu amba. (Mateo 27:46; Marko 5:41; 7:34; 14:36) Fhedzi Yehova o ita vhungoho ha uri mulaedza wa Yesu wo ṅwalwa na u ṱalutshedzelwa nga Lugerika nahone nga u ya ha tshifhinga nga dziṅwe nyambo. Zwiṅwe hafhu, ngauri Ipfi ḽa Mudzimu ḽo vha ḽi tshi ṅwalululwa zwifhinga zwinzhi nga Vhayuda na Vhakriste, mulaedza wa Mudzimu wo vhulungea. Eneo maṅwalo o ṱalutshedzelwa nga dziṅwe nyambo nnzhi. Lwa miṅwaha ya 400 musi Kristo o no fa, John Chrysostom o amba uri pfunzo ya Yesu yo vha yo no ṱalutshedzelwa nga nyambo dza Vhasiria, Vhaegipita, Vhaindia, Vhaperesia, Vhaetiopia na vhaṅwe vhathu vhanzhi.
12. Bivhili yo vutshelwa nga nḓila-ḓe?
12 Kha ḓivhazwakale yoṱhe ya vhathu, ho vutshelwa Bivhili, vhe vha i ṱalutshedzela na vhe vha i phaḓaladza. Lwa miṅwaha i ṱoḓaho u vha 300 musi Yesu o no bebwa, Muvhusi wa Roma Diocletian o vhea mulayo wa uri hu fheliswe Bivhili dzoṱhe. Nga murahu ha miṅwaha ya 1 200, William Tyndale o thoma u ṱalutshedzela Bivhili nga Luisimane. O amba uri arali Mudzimu a mu tendela u tshila tshifhinga tshilapfu, u ḓo ita vhungoho ha uri na muthu a shumaho bulasini a ḓivhe Bivhili khwine u fhira mufunzi. Nga nṱhani ha u tovholwa, Tyndale o shavha ngei England a ya Yuropa u itela u ṱalutshedzela Bivhili yawe na u i gandisa. Naho vhafunzi vho lingedza u fhisa kopi dzoṱhe dze vha dzi wana, ṱhalutshedzelo ya Tyndale yo vha yo no phaḓaladzwa kha vhathu vhanzhi. Mafheleloni, Tyndale o tzhipwa nahone a fhiswa kha danda. Fhedzi ṱhalutshedzelo yawe a yo ngo fheliswa nga vhafunzi nahone yo shumiswa kha u ṱalutshedzela Bivhili ine ya vhidzwa King James Version.—Vhalani 2 Timotheo 2:9.
13. U gudwa ha maṅwalwa a kale a Bivhili zwo sumbedza mini?
13 Ndi ngoho uri kha dziṅwe kopi dza kale dza Bivhili, hu na vhukhakhi na phambano dzi si gathi. Naho zwo ralo, vhaḓivhi vha Bivhili vho guda nga vhuronwane maṅwalwa manzhi, zwipiḓa zwao na ṱhalutshedzelo dza kale dza Bivhili. Nga murahu ha u dzi vhambedza, vho wana uri hu na ndimana dzi si gathi dzine dza vha na phambano ṱhukhu nahone zwenezwi a si zwa ndeme. Fhedzi mulaedza wa Bivhili a wo ngo shanduka. Ngudo dzo raloho dzi ṋea vhagudi vha Bivhili vhungoho ha uri Bivhili ine ra vha nayo ṋamusi ndi Ipfi ḽa Yehova ḽo hevhedzwaho.—Yesaya 40:8. * (Sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)
14. Bivhili yo phaḓaladzwa lungafhani ṋamusi?
14 Hu sa londwi uri Bivhili yo vutshelwa lungafhani, yo ṱalutshedzelwa nga nyambo dzi fhiraho 2 800. Tshenetsho tshivhalo tshi fhira bugu dzoṱhe dzine dza vha hone ṋamusi. Naho vhathu vhanzhi vha si na lutendo kha Mudzimu, Ipfi ḽawe ḽi bvela phanḓa ḽi tshi phaḓaladzwa vhukuma shangoni ḽoṱhe kha ḓivhazwakale. Naho dziṅwe ṱhalutshedzelo dza Bivhili dzi tshi konḓa u dzi vhala kana dzi na vhukhakhi vhuṱuku, vhunzhi hadzo dzi na mulaedza u leluwaho wa fulufhelo na vhutshilo vhu sa fheli.
ṰHALUTSHEDZELO NTSWA YA BIVHILI YO VHA I TSHI ṰOḒEA
15. (a) Khandiso dzashu dza Bivhili dzo shanduka hani u bva nga 1919? (b) Ndi ngani khandiso dzashu dzi tshi thoma dza ṅwalwa nga Luisimane?
15 Nga 1919, tshigwada tshiṱuku tsha vhagudi vha Bivhili tsho vhewa sa “mulanda a fulufhedzeaho na wa vhuṱali.” Nga tshenetsho tshifhinga, mulanda a fulufhedzeaho o vha a tshi davhidzana na vhathu vha Mudzimu nga Luisimane. (Mateo 24:45) Fhedzi ṋamusi, khandiso dza Bivhili dzi wanala nga nyambo dzi fhiraho 700. U fana na Lugerika tshifhingani tsha kale, musalauno Luisimane lwo ḓowelea kha zwa mabindu na zwikoloni nahone lu a ḓivhea hoṱhe-hoṱhe. Nga zwenezwo, khandiso dzashu dzi thoma dza ṅwalwa nga Luisimane nahone dza ṱalutshedzelwa nga dziṅwe nyambo.
16, 17. (a) Vhathu vha Mudzimu vho vha vha tshi ṱoḓa mini? (b) Yeneyo ṱhoḓea yo ṱhogomelwa hani? (c) Wahashu Knorr o vha a tshi tama mini?
16 Khandiso dzashu dzoṱhe dzo thewa Bivhilini. Mathomoni, vhathu vha Mudzimu vho vha vha tshi shumisa King James Version, ye ya ṱalutshedzelwa nga 1611. Naho zwo ralo, luambo lwayo lwo vha lu lwa kale nahone lu tshi konḓa u pfesesea. Dzina ḽa Mudzimu ḽo shumiswa lu si gathi naho maṅwalwa a kale o ḽi shumisa lunzhi-lunzhi. Yeneyo ṱhalutshedzelo yo vha i na vhukhakhi na ndimana dzo engedzeaho dze dza si wanale kha maṅwalwa a kale. Dziṅwe ṱhalutshedzelo dza Bivhili ya Luisimane dzo vha na thaidzo dzi fanaho.
17 Zwi khagala uri vhathu vha Mudzimu vho vha vha tshi ṱoḓa ṱhalutshedzelo ya Bivhili yo teaho na i pfeseseaho nga hu leluwaho. Nga zwenezwo, ho thomiwa Komiti ya Bivhili ya New World Translation nahone vhahashu vha yeneyo komiti vho bvisa zwipiḓa zwa Bivhili u bva nga 1950 u swika nga 1960. Volumu dza u thoma dza rathi dzo bviswa buthanoni nga ḽa 2 August, 1950. Kha ḽeneḽo buthano, Wahashu Knorr o amba uri vhathu vha Mudzimu vho vha vha tshi ṱoḓa Bivhili yo teaho ya musalauno, yo leluwaho u i pfesesa na ine ya ḓo vha thusa u guda ngoho nga ho engedzeaho. Vho vha vha tshi ṱoḓa ṱhalutshedzelo ye ya vha yo leluwa u i vhala na i pfeseseaho u fana na maṅwalwa a vhafunziwa vha Kristo. Wahashu Knorr o vha a tshi tama uri New World Translation i thuse vhathu vhanzhi uri vha ḓivhe Yehova.
18. Ndi mini zwe zwa thusa ṱhalutshedzelo ya Bivhili?
18 Nga 1963, zwe Wahashu Knorr a zwi tama zwo ḓadzea. Ṱhalutshedzelo Ya Shango Ḽiswa Ya Maṅwalo A Tshikriste A Lugerika yo vha i tshi wanala nga Ludutch, Lufura, Ludzheremane, Lutaliana, Luportuguese na Lupania. Nga 1989, Tshigwada tshi Langaho tsha Ṱhanzi dza Yehova tsho thoma muhasho muswa ofisini khulwane dza shango ḽoṱhe u itela u thusa vhaṱalutshedzeli vha Bivhili. Nga 2005, ho tendelwa uri Bivhili i ṱalutshedzelwe nga nyambo dzine Tshiingamo tsha ṱalutshedzelwa ngadzo. Nga zwenezwo, zwino New World Translation i wanala yo fhelela kana i songo fhelela nga nyambo dzi fhiraho 130.
19. Ndi tshiitea tshifhio tsha ndeme tshe tsha vha hone nga 2013, nahone ri ḓo guda mini kha thero i tevhelaho?
19 Luambo lwa Luisimane lwo shanduka u bva tshee ha bviswa New World Translation lwa u tou u thoma, nga zwenezwo, zwo vha zwo fanela uri hu khwiniswe maipfi ayo. Mafheloni a vhege a ḽa 5 na ḽa 6 October, 2013, ho vha hu na vhathu vha 1 413 676 vha bvaho mashangoni a 31 kana vhe vha ṱalela muṱangano wa ṅwaha wa vhu-129 wa Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Muraḓo wa Tshigwada tshi Langaho o ḓivhadza u bviswa ha New World Translation yo vusuluswaho nga Luisimane. Vhathetshelesi vho vha vho takala nahone vhanzhi vho lila musi vha tshi wana kopi yavho ntswa ya ṱhalutshedzelo. Musi tshiambi tshi tshi vhala ndimana kha yeneyo Bivhili, zwo vha zwi khagala kha vhoṱhe uri Bivhili yo vusuluswaho yo vha i tshi vhalea na u pfesesea nga hu leluwaho. Kha thero i tevhelaho, ri ḓo guda zwo engedzeaho nga ha yeneyi Bivhili yo vusuluswaho u katela na nḓila ine ya ṱalutshedzelwa ngayo nga dziṅwe nyambo.
^ phar. 5 Esera 4:8; 7:12; Yeremia 10:11; na Daniele 2:4, enea maṅwalo u thomani o vha o ṅwalwa nga Luaramiki.
^ phar. 6 Septuagint zwi amba “Fusumbe(70).” Zwi vhonala u nga ṱhalutshedzelo yo thoma miṅwahani ya 300 yo fhiraho musi Kristo a sa athu u ḓa kha ḽifhasi nahone ya fhedza u ṱalutshedzelwa miṅwahani ya 150 nga murahu. Yeneyi ṱhalutshedzelo i kha ḓi vha ya ndeme na ṋamusi ngauri i thusa vhaḓivhi u pfesesa maipfi a konḓaho a Luheberu kana ndimana dzoṱhe.
^ phar. 8 Vhaṅwe vha vhona u nga Mateo o ṅwala bugu yawe nga Luheberu nahone ya ṱalutshedzelwa nga Lugerika.
^ phar. 13 Sedzani Appendix A3 kha New World Translation yo vusuluswaho; dovhani ni sedze A Book for All People, masiaṱari 7-9, “How Did the Book Survive?”
