Arali ni mubebi wa ṅwana a re miṅwahani ya vhufumi, khuḓano ndi yone ine ya vha khaedu i konḓaho vhukuma ine na sedzana nayo sa mubebi, nahone zwi ṱoḓa uri ni si fhele mbilu. Maria ane a vha mme a ṅwana a re na miṅwaha ya 14 wa ngei Brazil o ri: “Musi ṅwananyana wanga a sa thetshelesi zwine nda amba, zwi ita uri ndi sinyuwe vhukuma. Ri a sinyutshelana vhukuma lune ra zhambelana.” Carmela wa ngei Italy, o sedzana na khaedu i fanaho. O amba uri: “Nṋe na murwa wanga ri a pikisana vhukuma, nahone zwenezwo zwi ita uri a ḓivalele kamarani yawe.”

Ndi ngani vhaṅwe vhaswa vha re miṅwahani ya vhufumi vha tshi funa u pikisana nga u rali? Naa ri fanela u vhona mulandu thangana dzavho? Zwi nga kha ḓi vha zwo ralo. Bivhili i ri muthu ane wa konana nae a nga vha na ṱhuṱhuwedzo khulwane vhukuma; yavhuḓi kana i si yavhuḓi. (Mirero 13:20; 1 Vhakorinta 15:33) Zwiṅwe hafhu, vhuḓimvumvusi vhunzhi vhu kungaho vhaswa ṋamusi vhu sumbedza vhushandukwa na u nyadza sa zwithu zwi ṱanganedzeaho.

Fhedzi hu na zwiṅwe zwithu zwine ra fanela u zwi ṱolisisa—zwithu zwine zwa si konḓe u sedzana nazwo musi u tshi vho pfesesa nḓila ine zwa nga kwama ngayo ṅwana waṋu a re miṅwahani ya vhufumi. Ṱolisisani dziṅwe tsumbo.

Muapostola Paulo o ṅwala uri: “Musi ndi tshi kha ḓi vha ṅwana, ndo vha ndi tshi amba sa ṅwana; ndi tshi humbula sa ṅwana, ndi tshi ṱolisisa zwine zwithu zwa amba zwone sa ṅwana; fhedzi zwino ndo no vha munna,  ndo laṱa zwiito zwa hana.” (1 Vhakorinta 13:11) Samusi Paulo o zwi sumbedza, vhana na vhaaluwa vha humbula nga nḓila i sa fani. Nga nḓila-ḓe?

Kanzhi vhana vha humbula uri zwithu zwoṱhe zwo luga kana zwo khakhea. Zwo fhambanaho na zwenezwo, kanzhi vhaaluwa vha pfesesa khwine zwithu zwi songo bvelaho khagala, nahone vha humbula nga ho dzikaho musi vha tshi dzhia phetho. Sa tsumbo, vhaaluwa vha kona u vhona vhuḓifari havhuḓi na vhu si havhuḓi nahone vha humbula nḓila ine zwine vha zwi ita zwa kwama vhaṅwe ngayo. Vha nga vha vho ḓowela u humbula nga yeneyo nḓila. Fhedzi vhaswa vha re miṅwahani ya vhufumi a vho ngo ḓowela u humbula nga yeneyo nḓila.

Bivhili i ṱuṱuwedza vhaswa uri vha ṱahulele “maanḓa avho a u elekanya.” (Mirero 1:4, NW) Zwi re zwone ndi uri Bivhili i ṱuṱuwedza Vhakriste vhoṱhe uri vha shumise ‘maanḓa avho a u humbula.’ (Vharoma 12:1, 2; Vhaheberu 5:14) Nga zwiṅwe zwifhinga, nḓila ine muswa waṋu a humbula ngayo i nga mu ita uri a semane na inwi, na nga zwithu zwiṱuku-ṱuku. Kana a nga amba zwithu zwine zwa sumbedza uri u na mavhonele o khakheaho. (Mirero 14:12) Kha vhuimo ho raloho, ni nga ambedzana hani nae ni sa semani?

Ṱhogomelani hezwi: Musi ni tshi amba na muswa waṋu, ni songo ṱoḓa u ḓisumbedza uri mahumbulele aṋu ndi one o teaho. Naho zwi tshi vhonala u nga muswa waṋu ha tendelani na zwine na khou amba, khamusi a nga tendelana na zwiṅwe zwe na haseledza nga hazwo u fhira nga nḓila ye na lavhelela ngayo—naho a nga si tende. Ni songo mangala arali nga murahu ha maḓuvha a si gathi muswa waṋu a tshi vho ṱanganedza mavhonele aṋu—khamusi a tshi vho amba na uri ndi awe.

“Nga zwiṅwe zwifhinga nṋe na murwa wanga ri semana nga zwithu zwiṱuku—zwi ngaho sa, u sa tambisa zwiḽiwa kana u levhela khaladzi awe. Fhedzi zwifhinga zwinzhi u vhonala u nga o vha a tshi ṱoḓa ndi tshi mu vhudzisa zwe a vha a tshi khou zwi humbula na u sumbedza uri ndi a pfesesa nahone nda ri, ‘Matsiko zwo tou ralo?’ kana ‘Matsiko ni zwi humbula nga yeneyo nḓila?’ Musi ndi tshi sedza murahu, ndi a zwi vhona uri arali ndi vhe ndo sokou amba zwi fanaho na zwenezwo, ro vha ri tshi ḓo vha ro iledza tsemano nnzhi.”—Kenji, Dzhapani.

Tshipiḓa tsha ndeme vhukuma tsha u hulisa muswa a re miṅwahani ya vhufumi ndi tsha u mu lugiselela ḓuvha ḽine a ḓo ṱuwa ngaḽo hayani na uri a tshile sa mualuwa a re na vhuḓifhinduleli. (Genesi 2:24) Zwenezwo zwi katela u ḓiḓivha zwavhuḓi—mikhwa, zwine a ḓo tenda khazwo, na zwilinganyo zwine a ḓo tshila ngazwo. Musi a tshi sedzana na mutsiko wa u ita zwithu zwo khakheaho, muswa ane a ḓiḓivha u ḓo thoma nga u humbula nga masiandoitwa a zwenezwo zwithu. U ḓo dovha a ḓivhudzisa uri: ‘Ndi muthu-ḓe? Zwilinganyo zwanga ndi zwifhio? Muthu ane a tshila nga zwenezwo zwilinganyo o vha a tshi ḓo ita mini kha honovhu vhuimo?’—2 Petro 3:11.

Bivhili i ri vhudza nga ha Yosefa, muṱhannga we a vha a tshi ḓiḓivha vhukuma. Sa tsumbo, musi mufumakadzi wa Potifaro a tshi mu kombetshedza uri a ite nae zwa vhudzekani, Yosefa o fhindula a ri: “Ndi nga ita hani tshivhi tshingafha, nda tshinya phanḓa ha Mudzimu!” (Genesi 39:9) Naho Vhaisiraele vho vha vha sa athu u ṋewa mulayo u dzivhisaho vhuṱonḓolo, Yosefa o vha a tshi pfesesa mavhonele a Mudzimu kha enea mafhungo. Zwiṅwe hafhu, maipfi ane a ri, “ndi nga ita hani” a sumbedza uri o vha e na mavhonele a fanaho na a Mudzimu—zwine zwa sumbedza zwine a vha zwone.—Vhaefesa 5:1.

Muswa waṋu na ene u kha ḓi ṱoḓa u ḓiḓivha. Zwenezwi ndi zwavhuḓi ngauri zwithu zwine a zwi tenda zwi ḓo mu thusa u sedzana na mutsiko wa thangana dza murole na u kona u ḓiambela. (Mirero 1:10-15) Kha ḽiṅwe sia, u ḓiḓivha zwi nga kha ḓi ita uri a thome u semana na inwi. Arali zwenezwo zwa itea, ni nga ita mini?

Zwo ḓowelea nahone zwi a vhuyedza uri ṅwana waṋu a ḓiḓivhe zwavhuḓi, nahone a vhe na khwaṱhisedzo kha zwine a zwi tenda. Naho zwo ralo, Bivhili i ri Vhakriste a vho ngo fanela u fana na vhana vhaṱuku “vhane vha iswa ngeno na ngei sa magabelo nga muya wa pfunzo iṅwe na iṅwe.” (Vhaefesa 4:14) Nga zwenezwo, tendelani na u ṱuṱuwedza muswa waṋu uri a ḓiḓivhe zwavhuḓi nahone a ime o khwaṱha kha zwine a zwi tenda.

“Musi ndi tshi sumbedza vhananyana vhanga uri ndo ḓiimisela u vha thetshelesa, vha a dzhiela nṱha mavhonele anga, naho o fhambana na avho. Ndi a lingedza u sa vha kombetshedza u tevhela mavhonele anga, fhedzi ndi vha tendela uri vha vhe na avho.”—Ivana, Czech Republic.

U fana na vhana vhaṱuku, vhaṅwe vhaswa vha na mukhwa wa u sokou amba nga tshithu tshithihi u itela u netisa vhabebi vhavho. Arali zwenezwi zwi tshi anzela u itea muṱani waṋu, ni fanela u ṱhogomela. Naho u tendelana na zwiṅwe zwithu zwi tshi nga ita uri hu vhe na mulalo lwa tshifhinganyana, zwi gudisa muswa waṋu uri tsemano ndi nḓila ya u wana zwine a ṱoḓa. Ndi mini zwine zwa nga thusa? Tevhelani nyeletshedzo ya Yesu ine ya ri: “Itani uri ‘ee’ yaṋu i vhe ee, ‘hai’ yaṋu i vhe hai.” (Mateo 5:37) A si kanzhi vhaswa vha tshi nga pikisana na inwi arali vha tshi ḓivha uri ni ima no khwaṱha kha zwine na zwi amba.

Naho zwo ralo, ivhani a humbulelaho. Sa tsumbo, tendelani muswa waṋu a tshi ṱalutshedza uri ndi ngani a tshi vhona uri tshifhinga tsha u vhuya hayani tshi fanela u shandulwa. Kha vhuimo ho raloho, ni vha ni sa khou tendela u tsikeledzwa, fhedzi ni vha ni tshi khou tevhela nyeletshedzo ya Bivhili ine ya ri: “Itani uri u humbulela haṋu hu ḓivhiwe.”—Vhafilipi 4:5.

Vhukuma, a hu na mubebi o fhelelaho. Bivhili i ri: “Roṱhe ri a khakha lunzhi.” (Yakobo 3:2) Arali ni tshi vhona uri na inwi no shela mulenzhe kha uri hu vhe na tsemano, ni songo timatima u humbela ṅwana waṋu pfarelo. U tenda vhukhakhi haṋu zwi sumbedza ṅwana waṋu tsumbo yavhuḓi ya u ḓiṱukufhadza nahone zwi ḓo ita uri a i tevhele.

“Nga murahu ha tsemano, musi ndo no dzika, ndo humbela murwa wanga pfarelo nga nḓila ye nda mu halifhela ngayo. Zwenezwo zwi mu thusa uri na ene a dzike nahone zwi ita uri zwi mu lelutshele uri a nthetshelese.”—Kenji, Dzhapani.