Naoko we a bulwa theroni yo fhiraho o amba nḓila ye a kunda ngayo u daha musi a tshi ri: “Ndo kona u shandula vhutshilo hanga nga nṱhani ha u guda ngoho nga ha ndivho na pfaneleo dza Mudzimu.” Zwe a zwi guda zwi wanala Bivhilini. Naho Bivhili i sa ambi tshithu nga ha fola, i ri thusa u pfesesa nḓila ine Mudzimu a dzhia ngayo u daha. * Kha vhanzhi, yeneyo nḓivho i vha ṋea ṱhuṱhuwedzo ine vha i ṱoḓa u itela u iledza kana u litsha wonoyo mukhuvha wa u daha. (2 Timotheo 3:16, 17) Kha ri ṱolisise mvelelo tharu dzo ḓoweleaho dzi tshinyaho dza u daha nahone ri vhone uri Bivhili i ri mini nga hadzo.

Fola ḽi na zwidzidzivhadzi zwi bveledzaho dzema zwi ḓivhiwaho sa nicotine. I ita uri ni vhe na maḓipfele a songo ḓoweleaho na u vha na mutsiko. U daha zwi ita uri nicotine i ye vhuluvhini nga u ṱavhanya nahone zwi itea lunzhi. Samusi u hoba luthihi zwi tshi ita tshikalo tshithihi tsha nicotine, nga u tou angaredza muthu ane a daha phakhethe nthihi nga ḓuvha u vha o hoba zwikalo zwa 200 nga ḓuvha, zwenezwo ndi zwikalo zwinzhi u fhira zwa zwidzidzivhadzi zwoṱhe. U daha tshenetsho tshikalo tsha nicotine tshifhinga tshoṱhe zwi ita uri muthu a vhe na dzema. Arali muthu o no vha na ḽeneḽo dzema, u vha na sakha ḽa nicotine.

Bivhili i ri thusa uri ri vhe na mavhone avhuḓi nga ha enea mafhungo musi i tshi ri: “Naa a ni zwi ḓivhi uri ane na ḓikumedza khae sa vhalanda nahone na thoma u mu thetshelesa, ni vha vhalanda vha onoyo ane na mu thetshelesa?” (Vharoma 6:16) Arali mahumbulele a muthu na zwine a zwi ita zwi tshi itiswa nga sakha ḽa fola, nga u ṱavhanya u vha phuli ya nḓowelo i shonisaho. Naho zwo ralo, Mudzimu ane dzina ḽawe ḽa vha Yehova, u ṱoḓa ri tshi vhofholowa, hu si kha zwithu zwine zwa vhaisa mivhili yashu fhedzi, fhedzi na kha zwithu zwine zwa tshinya muya washu, henefho ndi hune mihumbulo yashu ya sendamela hone. (Psalme ya 83:18; 2 Vhakorinta 7:1) Nga zwenezwo, samusi muthu a tshi bvela phanḓa a tshi dzhiela nṱha Yehova na u mu ṱhonifha, u ṱhogomela uri Yehova u ṱoḓa zwa khwine vhukuma na uri a nga si ṋee Mudzimu zwa khwine musi a tshi kha ḓi vha phuli ya dzema ḽi re na khombo. U ṱhogomela honoho hu thusa muthu uri a ṱoḓe u iledza lutamo lu re na khombo.

Olaf ane a dzula Dzheremane o thoma u daha fola e na miṅwaha ya 12 nahone o kunda ḽeneḽo dzema ḽe ḽa fhedza miṅwaha ya 16. Olaf o ri: “Ndi humbula musi ndi tshi thoma u daha fola, zwo vha zwi tshi vhonala u nga a zwi na khombo. Fhedzi musi miṅwaha i tshi khou ḓi ṱanḓulukana, u daha zwo vha dzema ḽi sa langei. Ḽiṅwe ḓuvha musi ndi si na fola, ndo vha ndo hanganea lwe nda kuvhanganya zwiṱombi zwoṱhe zwe zwa vha zwi kha mudzio wa miora, nda kuvhanganya fola fhethu huthihi nahone nda ḽi pommba nga gurannḓa. Musi ndi tshi humbula nga ha zwenezwo, ndi a kona  u vhona uri zwo vha zwi tshi shonisa vhukuma.” O kunda hani dzema ḽi shonisaho ḽa u daha? O ri: “Tshithu tsha ndeme vhukuma ho vha hu u ṱoḓa u takadza Yehova. U funa ha Yehova vhathu na fulufhelo ḽine a ḽi ṋea, zwo nṋea nungo dza u kunda ḽeneḽi dzema lwa tshoṱhe.”

The Tobacco Atlas i ri: “U daha fola. . . zwo khwaṱhisedzwa nga lwa saintsi uri zwi vhaisa muraḓo muṅwe na muṅwe wa muvhili nahone zwi engedza malwadze na tshivhalo tsha lufu.” Zwi a ḓivhea uri u daha zwi bveledza malwadze a sa fholi a ngaho khentsara, vhulwadze ha mbilu na malwadze a mafhafhu. Fhedzi u ya nga dzangano ḽa World Health Organization (WHO), u daha ndi tshone tshiitisi tshihulwane tshi bveledzaho lufu na malwadze ane a pfukela, a ngaho lufhia.

Musi Yehova Mudzimu a tshi shumisa Ipfi ḽawe ḽine ḽa vha Bivhili, o ri gudisa uri ri vhe na mavhonele avhuḓi nga ha vhutshilo hashu, muvhili washu, na vhukoni hashu. Murwa wawe Yesu o amba zwi tevhelaho: “U tea u funa Yehova Mudzimu wau nga mbilu yau yoṱhe na nga zwoṱhe zwine wa vha zwone na nga muhumbulo wau woṱhe.” (Mateo 22:37) Vhukuma, Mudzimu u ṱoḓa ri tshi ṱhonifha na u shumisa muvhili na vhutshilo hashu zwavhuḓi. Samusi ri tshi guda nga ha Yehova na mafulufhedziso awe, zwi ita uri ri mu fune na u dzhiela nṱha zwoṱhe zwe a ri itela zwone. Zwenezwi zwi ri ṱuṱuwedza uri ri sendele kule na zwithu zwine zwa tshinya mivhili yashu.

Jayavanth ane a vha dokotela ngei India, o daha lwa miṅwaha ya 38. O amba uri: “Ndo guda nga ha khombo ya u daha kha bugu dza zwa ngalafho. Ndo vha ndi tshi zwi ḓivha uri zwo khakhea, nahone nda ṱuṱuwedza vhalwadze vhanga uri vha litshe wonoyo mukhuvha. Ndo lingedza luṱanu kana lwa rathi, fhedzi zwa sokou sea zwi tshi ṱanama.” Ndi mini zwe zwa mu thusa uri a litshe? O ri: “Ndo litsha u daha nge nda thoma u guda Bivhili. Lutamo lwa u ṱoḓa u takadza Yehova lwo ita uri ndi litshe ḽeneḽo dzema nga khathihi.”

U fema vhutsi ha fola zwi na khombo. U fema honoho vhutsi zwi bveledza khentsara na maṅwe malwadze nahone ṅwaha muṅwe na muṅwe hu fa vhathu vha 600 000 vha sa dahi, zwihuluhulu vhafumakadzi  na vhana. Muvhigo nga WHO u sevha uri: “A hu na muthu o tsireledzeaho musi a tshi hambela muya wa fola, naho a sa khou ḽi daha.”

U ya nga Yesu, u funa wahashu—miṱa yashu, dzikhonani na vhaṅwe vha re tsini na riṋe—ndi yone ndaela ya vhuvhili i tevhelaho u funa Mudzimu. Yesu o ri: “U tea u funa wahau vhunga u tshi ḓifuna.” (Mateo 22:39) Arali ra bvela phanḓa na mukhuvha une wa vhaisa vha re tsini na riṋe, ri vha ri sa khou sumbedza u funa vhahashu. Lufuno lwa vhukuma lu ri sudzulusela u tevhela ṱhuṱhuwedzo i re Bivhilini: “Muṅwe na muṅwe nga a ṱoḓe zwine zwa vhuyedza muṅwe, hu si zwine zwa vhuyedza ene muṋe fhedzi.”—1 Vhakorinta 10:24.

Armen ane a dzula ngei Armenia o amba uri: “Muṱa wanga wo nnduvheledza uri ndi litshe u daha nga nṱhani ha uri zwo vha zwi tshi u lwadza. Fhedzi ndo vha ndi sa ṱoḓi u tenda uri zwi nga vha na mvelelo dzi si dzavhuḓi khawo.” O ṱalutshedza zwe zwa shandula mavhonele awe musi a tshi ri: “Nḓivho yanga ya Bivhili na u funa Yehova zwo nthusa uri ndi litshe u daha na u tenda uri zwo vha zwi na khombo hu si kha nṋe fhedzi, fhedzi na kha vhane vha vha tsini na nṋe.”

Nḓivho ya Bivhili yo thusa Olaf Jayavanth na Armen u litsha dzema ḽi re na khombo ḽe ḽa vha ḽi tshi khou vha vhaisa na u vhaisa vhaṅwe. A vho ngo bvelela nga u sokou ḓivha uri u daha zwi na khombo, fhedzi vho bvelela nga nṱhani ha uri vha funa Yehova na u ṱoḓa u mu takadza. Ndeme ya u funa yo ombedzelwa kha 1 Yohane 5:3 ine ya ri: “U funa Mudzimu zwi amba uri ri tevhedze ndaela dzawe; nahone ndaela dzawe a dzi konḓi.” Vhukuma u tevhela maitele a Bivhili a zwo ngo leluwa tshifhinga tshoṱhe, fhedzi arali muthu a sudzuluselwa nga lufuno lwo khwaṱhaho lwa u funa Mudzimu, u thetshelesa zwi nga si konḓe.

Kha fulo ḽa shango ḽoṱhe ḽa u gudisa, Yehova Mudzimu u khou thusa vhathu vha dzimilioni u kunda u vha phuli ya fola. (1 Timotheo 2:3, 4) Hu si kale, a tshi shumisa Muvhuso wawe—hulumeni wa ṱaḓulu u re fhasi ha Murwa wawe Yesu Kristo—Yehova u ḓo fhelisa vhu vhambadzi vhune ha khou ita uri vhathu vha dzimilioni vha vhe phuli dza fola. U ḓo fhelisa tshoṱhe khombo dza u daha nahone a ita uri vhathu vha thetshelesaho vha vhe na muvhili na muhumbulo wo fhelelaho.—Yesaya 33:24; Nzumbululo 19:11, 15.

Arali ni tshi khou lwisana na u daha fola, ni songo kulea nungo. Nga u guda nga ha Yehova na u dzhiela nṱha mavhonele awe nga ha u daha, na inwi ni nga wana ṱhuṱhuwedzo ine na i ṱoḓa u itela u bvelela. Ṱhanzi dza Yehova dzi ḓo takalela u ni gudisa na u ni thusa uri ni shumise maitele a Bivhili. Ivhani na khwaṱhisedzo ya uri Yehova u ḓo ni thusa u kunda dzema ḽa fola, u ḓo ni ṋea maanḓa na nungo zwine na zwi ṱoḓa.—Vhafilipi 4:13.