Đi đến nội dung

Đi đến mục lục

CÂU HỎI 1

Sự sống bắt đầu thế nào?

Sự sống bắt đầu thế nào?

Khi còn nhỏ, có bao giờ bạn hỏi một câu khiến cha mẹ ngạc nhiên: “Em bé ở đâu ra vậy?”. Khi ấy, cha mẹ bạn trả lời thế nào? Tùy vào cá tính của cha mẹ và tuổi tác của bạn, cha mẹ bạn có lẽ lờ đi câu hỏi ấy hoặc lúng túng trả lời cho qua chuyện. Hoặc có thể họ kể cho bạn nghe các câu chuyện tưởng tượng mà sau này bạn mới biết chúng không có thật. Dĩ nhiên, để chuẩn bị tốt cho một em trẻ bước vào tuổi trưởng thành rồi lập gia đình, em ấy cần được dạy về quá trình kỳ diệu của việc sinh sản.

Như nhiều bậc cha mẹ cảm thấy ngượng khi nói về việc em bé từ đâu mà có, một số nhà khoa học dường như ngại thảo luận về câu hỏi quan trọng hơn: Sự sống bắt nguồn từ đâu? Tìm được lời giải đáp đáng tin cậy cho câu hỏi đó có thể tác động sâu sắc đến cái nhìn của chúng ta về sự sống. Vậy thì sự sống bắt đầu thế nào?

Một tế bào trứng đã thụ tinh, phóng lớn 800 lần so với kích cỡ thật

Các nhà khoa học tin gì? Nhiều người tin thuyết tiến hóa sẽ nói với bạn rằng cách đây hàng tỉ năm, sự sống bắt nguồn ở rìa một hồ nước hoặc dưới đại dương sâu thẳm. Họ nghĩ tại những nơi như thế, các chất hóa học tự động hợp lại thành những cấu trúc hình bong bóng, rồi tạo thành các phân tử phức tạp và bắt đầu phân chia. Họ tin là mọi sự sống trên đất xuất hiện ngẫu nhiên từ một hoặc nhiều tế bào gốc này.

Những nhà khoa học có uy tín khác cũng ủng hộ thuyết tiến hóa nhưng không đồng tình với quan điểm trên. Họ suy đoán các tế bào đầu tiên hay ít nhất là các thành phần chính của chúng có nguồn gốc từ vũ trụ. Tại sao? Vì các nhà khoa học không thể chứng minh sự sống tự nhiên xuất hiện từ các phân tử phi sự sống, dù họ đã nỗ lực hết sức. Vào năm 2008, giáo sư sinh học Alexandre Meinesz cho thấy vấn đề là trong 50 năm qua, “không có cuộc thử nghiệm nào ủng hộ giả thuyết là sự sống trên đất xuất hiện ngẫu nhiên nhờ một khối súp phân tử, và cũng không có kiến thức khoa học tân tiến nào đưa đến kết luận đó”1.

Bằng chứng cho thấy gì? Có nhiều tài liệu giải đáp cho câu hỏi “em bé ở đâu ra?” và được phần đông chấp nhận. Sự sống luôn bắt nguồn từ sự sống trước đó. Tuy nhiên, nếu trở lại thời xa xưa ấy, liệu luật cơ bản này có còn đúng không? Có thể nào sự sống tình cờ xuất hiện từ những chất vô sinh? Điều đó có thể nào xảy ra không?

Các nhà nghiên cứu nhận thấy để một tế bào tồn tại, ít nhất phải có ba loại phân tử phức tạp kết hợp với nhau. Đó là ADN (acid deoxyribonucleic), ARN (acid ribonucleic) và protein. Ngày nay, chỉ có ít nhà khoa học khẳng định rằng một tế bào sống hoàn chỉnh hình thành ngẫu nhiên từ một hỗn hợp các chất vô sinh. Vậy, xác suất để ARN hoặc protein tự nhiên mà có là bao nhiêu? a

Ông Stanley Miller, 1953

Cuộc thử nghiệm tiên phong vào năm 1953 đã khiến nhiều nhà khoa học cho là sự sống có thể xuất hiện do ngẫu nhiên. Năm đó, ông Stanley L. Miller đã tạo ra một số a-xít amin, tức cấu trúc hóa học của protein, bằng cách phóng điện vào hỗn hợp khí mà ông nghĩ rằng giống với bầu khí quyển trái đất lúc ban sơ. Sau này, người ta tìm thấy các a-xít amin trong một mẫu thiên thạch. Phải chăng những khám phá này cũng có nghĩa là mọi đơn vị cơ bản cấu tạo nên sự sống có thể dễ dàng xuất hiện cách ngẫu nhiên?

Ông Robert Shapiro, giáo sư hóa học danh dự của trường Đại học New York, cho biết: “Một số tác giả cho rằng mọi đơn vị cơ bản cấu tạo nên sự sống có thể dễ dàng được hình thành trong các cuộc thử nghiệm tương tự như thí nghiệm của ông Miller, và chúng cũng được tìm thấy trong thiên thạch. Nhưng điều này không đúng”2. b

Hãy xem phân tử ARN. Nó được hình thành từ những phân tử nhỏ hơn gọi là nucleotit. Nucleotit là một loại phân tử khác với a-xít amin và chỉ phức tạp hơn một chút. Ông Shapiro nói: “Trong các cuộc thử nghiệm phóng điện hoặc trong các cuộc nghiên cứu thiên thạch, không thấy có bất cứ loại nucleotit nào”3 c. Ông nói thêm xác suất để một phân tử ARN có khả năng tự tái bản được hình thành cách ngẫu nhiên từ các chất cấu tạo nên sự sống “thì rất thấp. Nếu xảy ra chỉ một lần ở bất cứ nơi nào trong vũ trụ vật chất, thì cũng là sự may mắn lạ thường”4.

Để tạo ra ARN (1) cần phải có protein (2), mà để có protein thì cần ARN. Làm sao một phân tử như thế có thể xuất hiện ngẫu nhiên, huống chi là cả hai? Ribosom (3) sẽ được thảo luận trong phần 2.

Còn về phân tử protein thì sao? Chúng có thể được hình thành dù chỉ từ 50 hoặc lên đến hàng ngàn a-xít amin, liên kết với nhau theo một thứ tự nhất định. Protein bình thường trong một tế bào chứa 200 a-xít amin. Thậm chí trong những tế bào này cũng có đến hàng ngàn loại protein. Theo ước tính, khả năng để một protein chỉ chứa 100 a-xít amin ngẫu nhiên hình thành trên đất là một phần một triệu tỉ.

Nếu việc tạo ra các phân tử phức tạp trong phòng thí nghiệm cần một nhà khoa học tài giỏi, liệu các phân tử phức tạp hơn nhiều được hình thành trong một tế bào có thể nào xuất hiện ngẫu nhiên chăng?

Nhà nghiên cứu Hubert P. Yockey, người ủng hộ thuyết tiến hóa, cho biết thêm: “Nguồn gốc sự sống không thể nào bắt nguồn từ ‘protein đầu tiên’”5. Để tạo ra ARN cần phải có protein, mà để có protein thì cần ARN. Vậy, nói sao nếu cả phân tử protein và ARN xuất hiện ngẫu nhiên cùng nơi, cùng lúc, cho dù xác suất rất thấp? Liệu chúng có kết hợp với nhau để hình thành sự sống có khả năng tự tái bản, tự duy trì không? Tiến sĩ Carol Cleland d, thành viên của Viện Nghiên cứu Sinh vật học Vũ trụ của NASA, nói: “Xác suất để điều này xảy ra cách tình cờ (với một hỗn hợp ngẫu nhiên của protein và ARN) dường như rất thấp. Tuy nhiên, đa số các nhà nghiên cứu nghĩ rằng nếu họ hiểu được việc protein hoặc ARN tự xuất hiện dưới điều kiện sơ khai, thì họ cũng sẽ hiểu được làm thế nào ARN và protein kết hợp với nhau để tạo ra thêm protein”. Về các học thuyết hiện nay liên quan đến cách mà những đơn vị cấu tạo nên sự sống có thể xuất hiện tình cờ, bà Carol cho biết: “Không có học thuyết nào cho chúng ta lời giải thích thỏa đáng”6.

Nếu cần có một người thông minh chế tạo một rô-bốt không có sự sống và lập trình cho nó, nói sao về việc tạo ra một tế bào sống, chứ chưa kể đến con người?

Tại sao điều này quan trọng? Hãy nghĩ đến những vấn đề mà các nhà nghiên cứu (tin sự sống xuất hiện ngẫu nhiên) đang gặp phải. Họ đã phát hiện một số a-xít amin cũng có trong các tế bào sống. Trong các cuộc thử nghiệm có sự hướng dẫn và được tiến hành cách tỉ mỉ, họ đã tạo ra những phân tử khác phức tạp hơn. Họ mong là sẽ làm ra những phần cần thiết để có được một tế bào. Việc này giống như một nhà khoa học lấy những nguyên tố có sẵn trong thiên nhiên để làm thép, nhựa, silicone và dây kim loại. Sau đó, ông dùng những vật liệu này để chế tạo một rô-bốt, rồi lên chương trình để rô-bốt này có thể tự sao chép. Khi làm thế, ông chứng minh được điều gì? Đó là một thực thể thông minh tạo ra được một cỗ máy tuyệt vời.

Tương tự, nếu làm ra được một tế bào, thì các nhà khoa học đã thực hiện một điều thật tuyệt diệu. Tuy nhiên, họ có chứng minh được tế bào đó xuất hiện ngẫu nhiên không? Chẳng phải họ chỉ chứng minh điều ngược lại sao?

Bạn nghĩ sao? Cho đến nay, tất cả các bằng chứng khoa học cho thấy sự sống chỉ có thể bắt nguồn từ sự sống trước đó. Thế nên, nếu tin một tế bào sống xuất hiện ngẫu nhiên từ các chất vô sinh thì đó là niềm tin vô căn cứ.

Với những điều đề cập ở trên, bạn vẫn muốn tin như thế không? Trước khi trả lời câu hỏi này, hãy xem xét kỹ hơn cấu trúc của một tế bào. Nhờ thế, bạn sẽ biết học thuyết về nguồn gốc sự sống mà các nhà khoa học đưa ra là hợp lý hay chúng không có thật như các câu chuyện tưởng tượng về việc em bé từ đâu ra.

a Khả năng ADN do ngẫu nhiên mà có sẽ được đề cập trong phần 3: Các thông tin đến từ đâu?

b Giáo sư Shapiro không tin sự sống là do sáng tạo. Ông nghĩ sự sống tình cờ xuất hiện theo cách mà vẫn chưa được hiểu rõ.

c Năm 2009, các nhà khoa học tại trường Đại học Manchester, Anh Quốc, báo cáo về việc họ đã tạo ra một số nucleotit trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, ông Shapiro nói phương pháp của họ “hoàn toàn không đáp ứng đủ tiêu chuẩn của tôi để bước vào thế giới ARN”.

d Tiến sĩ Carol Cleland không tin nơi sự sáng tạo. Bà tin sự sống xuất hiện ngẫu nhiên theo một cách nào đó mà chưa ai hiểu rõ.