Itthoko sikina, anamwane annivekeliwa okhaliherya ovara miteko sa vate, nto awo annivara moohiixinliha. Masi itthoko sikina anamuyari khanaavekela anaaya ovara miteko sinceene, nto anamwane awo khankhaliherya vanceene etthoko.

Anamatokosa aaweha wira wAmerica ni ilapo sikina sa wEuropa, anamwane aniphavela ovareliwa miteko ohiya okhaliherya. Paapa mmosa oniitthaniwa Steven ohimmye so: “Olelo-va, anamwane anihiiwa mekhaya eweettaka axooku a nviidiyuni ni onweha televisau. Anamuyari khanaavaha miteko sinceene”.

Nyuwo munoonela sai? Niireke miteko sa vate sookhalana efaita? Aahiiso sinnimukhaliherya mwaana okhomaala?

Anamuyari akina annoovelela waavaha anaaya miteko sa vate, vanceenexa akhala wira aavahiwa miteko sinceene oxikola wira evare esumana yeeyo. Masi muthokorerye mireerelo sinikhumelela.

Miteko sa vate sinnimukhaliherya mwaana okhomaala. Anamwane anivara miteko sa vate, ikwaha sikina annikhumela saana oxikola. Miteko iyo sinnimukhaliherya mwaana okhala oowiiroromela, oowiihiiha, ni okhalana mikhalelo sooloka, seiyo sinimukhaliherya mutthu waakuva wiixutta.

Miteko sa vatthokoni sinniwiixuttiha anamwane waakhaliherya atthu akina. Anamunceene aaweha wira anamwane anikhaliherya miteko sa vate, okathi aninnuwa aya waasivela wiivahererya ovara miteko sa mmuttettheni mwaya. Tthiri eyo enniiraneya, maana miteko sa vate sinniwiixuttiha anamwane ohela nipuro noopacerya soophavela sa atthu akina ohiya sawaya. Steven oromoliwe wanipacerya, onihimya so: “Vaavo anamwane ahinivahiwa aya miteko sa vate, awo annipacerya wuupuwela wira khanitthuneya waarumeela akina, masi awo taniphwanela orumeeliwa”.

Miteko sa vate sinnikhaliherya emusi okhala yowiiraana. Orweela wa wiimananiha waya vatthokoni, anamwane anniweha wira awo khahiyo paahi atthu a etthoko ele, masi-tho aakhalana muritti. Eyo pooti ohiiraneya vaavo anamuyari anitepa aya ovaha efaita miteko sa oxikola, ovikana miteko sa vate. Mwiikoheke so: ‘Efaita xeeni mwanaka enrowa awe  ophwanya, aimananiha vanceene okhumela saana ni axooku masi ohinaphavela wiiraana ni emusi awe?’

Mumpaceryeke okhuma enamwane awe. Aakhala atthu anihimya wira anamuyari ahaana opacerya waavaha anaaya miteko sa vate erina ene iyaakha tthaaru. Akina anitumererya wira sihaana okhala iyaakha piili wala ohiphiya. Vanooneya wira anamwane acikhaani waasivela ovara muteko ni anamuyari aya ni waatakiha yena.​—Malakiheryo a Biibiliya: Miruku 22:6.

Mwaavaheke miteko sinivarihana ni iyaakha saya. Mwa ntakiheryo, mwaana a iyaakha tthaaru onniwerya opweha saana ibrinkedo, okhupa ikokhola ni othanlela ikuwo soonanara. Anamwane oowunnuwa vakhaani, pooti waaruma ovela mpaani, vate, orapiha iparatho ni waapeya. Mmukhaliherye mwaninyu okhalana makhalelo ooloka. Nyuwo munoohakalala oweha moota owo onithokorerya awe khula muteko.

Miteko sa vate sihaana okhala nipuro noopacerya. Woonasa wene pooti okhala voovila opaka eyo akhala wira mwaninyu ookhalana miteko sinceene sa oxikola wira ovare. Eliivuru The Price of Privilege, enihimya wira ohimuruma mwaana miteko sa vate mphavelaka wira okhalane inoota sooloka, onitaphulela “ovaha efaita etthu ehinsuwanyeya”. Sintoko ehimmwale aya wanipacerya, miteko sa vate sinnimukhaliherya mwaana okhumela saana oxikola. Nave itthu oniixutta awe owaani sinoomukhaliherya okathi onirowa awe okhalana etthoko awe.​—Malakiheryo a Biibiliya: aFilipi 1:10.

Mpixeke murima ni nweheke sookhumela saya. Woonasa wene mwaninyu pooti ohiwerya omaliha muteko mwa okathi mwaalipelela anyu. Aahiiso nyuwo pooti woonaka wira owo khoniwerya ovara saana. Vaavo eyo eniiraneya aya, muhimwaakhe muteko owo. Yoolakela anyu khahiyo omulikanyiha ni mutthu oowunnuwa, masi ti omukhaliherya mwaninyu wiixutta okhala mutthu a miruku, ni oweha wira ovara muteko onnihakalaliha.​—Malakiheryo a Biibiliya: Musuweli 3:22.

Muhimulimalelihe Ethiru. Akina anihimya wira omuliva mwaana wira ovare muteko wa vate onnimwiixuttiha osuwela wira ookhalana muritti. Akina anihimya wira eyo ennimwiixuttiha mwaana ophavelaka paahi waakhela etthu ohiya ophavela okhaliherya. Nave awo annilopola ehimyaka wira woonasa wene mwaana pooti okhoottaka ovara miteko sa vate akhala wira ookhalana musurukhu onimphiyera. Eyo enooniherya wira khonivaha efaita miteko sa vate. Exeeni nniixutta ahu? Hiyo pooti onvahaka musurukhu okathi mukina, masi ohiya mwaha wa muteko ovanre awe.