1, 2. (a) Urutinne Naaꞌoomi manddaraabaanne eta kayyuwaabaa qonccissa. (b) Uruti buussay Naaꞌoomiigaappe waani dummatii?

 URUTA keehi carkkiya Mooꞌaaba dembbaa kanttada Naaꞌoomiira manddaraydda deꞌawusu. Eti he aaho dembban banttarkka biiddi deꞌoosona. Uruta saꞌay yuuyidoogaa akeekada, ba bollotiyo xeellaydda, ‘qammi awan aqaneeshsha?’ gaada qoppawusu. A Naaꞌoomo keehi siiqiyo gishshawu, o maaddanawu bawu danddayettida ubbabaa oottanawu koyawusu.

² Eti naaꞌꞌaykka keehi kayyottidosona. Naaꞌooma ba azinay hayqqin daro wodiyawu azzanaasu; haꞌꞌi qassi i naaꞌꞌu naati, Keliwooninne Mahilooni hayqqin kayyottawusu. Urutakka Mahilooni i azinaa gidiyo gishshawu, kayyottawusu. Eti naaꞌꞌaykka Israaꞌeela biittan deꞌiya Beetaliheeme katamaa biiddi deꞌoosona. SHin eta naaꞌꞌawu siyettiyaabay dumma dumma. Naaꞌooma ba biitti bawusu. SHin Uruta ba dabbota, ba biittaa, ba xoossata gujjin ba biittaa wogaa ubbaa aggada, erenna biitti bawusu.—Uruto 1:3-6 nabbaba.

3. Nuuni Urutiigaadan ammananawu maaddiyay woygiya oyshatu zaaruwaa eriyoogee?

³ He yelaga maccaasiyaa he ubbabaa aggada baanaadan oottidabay aybee? Uruta he ooratta duussaa meezetanawunne Naaꞌoomo maaddanawu waana minnanee? Ha oyshatu zaaruwaa eriyoogee, Mooꞌaabee Urutiigaadan ammananawu nuna keehi maaddana. (“ Maalaalissiya Guutta Xuufiyaa” yaagiya saaxiniyaakka xeella.) SHin kasetidi, he naaꞌꞌu maccaasati Beetaliheeme biyoogaa doommidoy aybissakko ane beꞌoos.

4, 5. (a) Naaꞌoomi soo asay Mooꞌaaba biidoy aybissee? (b) Naaꞌoomo Mooꞌaaba biittan gakkida metoy aybee?

⁴ Uruta yelettidoy Maxine Abbaa matan deꞌiya Mooꞌaaba giyo guutta biittaana. Mooꞌaabi dembba gididi yeddi yeddidi mittay deꞌiyoonne adussa wombbay deꞌiyo biitta. ‘Mooꞌaaba biittay’ aradda gidiyo gishshawu, Israaꞌeelan koshay denddido wodekka yan kattay  deꞌees. Uruta Mahiloonaaranne eta soo asaara erettidoy hegaa gaasuwaana.—Uru. 1:1.

⁵ Israaꞌeelan koshay denddido gishshawu, Naaꞌoomi azinay Elimeleeki ba machiyoonne ba naaꞌꞌu attuma naata ekki biidi, Mooꞌaaba biittan betedan deꞌanawu koyiis. Israaꞌeelati Yihooway doorido geeshsha sohuwan awu ubba wode goynnana koshshiyo gishshawu, he soo asay hara biitti biyoogee eta ammanoy paacettanaadan oottiyaaba. (Zaa. 16:16, 17) SHin Naaꞌooma ba ammanuwan genccanawu baaxetaasu. Gidoppe attin, i azinay hayqqido wode a keehi kayyottaasu.—Uru. 1:2, 3.

6, 7. (a) Naaꞌooma ba naati Mooꞌaaba biittaa maccaasaa ekkido wode azzanana danddayiyoy aybissee? (b) Naaꞌooma ba naatu maccaasata kehatettan oyqqidoogee loꞌꞌoba gididoy aybissee?

⁶ I naati Mooꞌaaba biittaa maccaasaa ekkido wodekka Naaꞌooma azzanennan aggukku. (Uru. 1:4) I mayzza aaway Abrahaami ba naꞌaa Yisaaqassi Yihoowayyo goynniya ba dabbotuppe macho koyanawu baaxetidoogaa Naaꞌooma erawusu. (Doo. 24:3, 4) Muuse Higgeekka Xoossaa asay eeqatuyyo goynnenna mala allaga biittaa asaa ekkennaadan woy gelennaadan diggees.—Zaa. 7:3, 4.

⁷ Gidikkokka, Mahilooninne Keliwooni Mooꞌaaba biittaa maccaasaa ekkidosona. Naaꞌoomo he hanotay geella azzanttidaba gidikkokka, a ba naatu maccaasatuyyo Urutiyyoonne Orppiyyo kehaasunne eta siiqaasu. A etikka iigaadan issi wode Yihoowayyo goynnana gaada hidootennan waaya aggana. Hanotay ayba gidikkokka, Urutanne Orppa o siiqidosona. Eti hegaadan siiqettiyoogee metoy gakkido wode maaddiis. He naaꞌꞌu maccaasatikka naꞌa yelennan eta azinati hayqqidosona.—Uru. 1:5.

8. Uruta Yihoowakko shiiqanaadan oottidabay aybeeshsha?

⁸ Uruta goynniyo goynoy metoy gakkido wode o minttettidee? Minttettana danddayenna. Mooꞌaabati daro eeqatuyyo goynnoosona; hegeetuppe waannay Kamoosha giyo xoossaa. (Qoo. 21:29) Mooꞌaabatu goynuwan naata yarshshiyoogaa gujjin, he wode meeze gidida iitabaynne yashshiyaabay oosettiyoogee qoncce. Uruta Mahiloonappe woy Naaꞌoomippe siyidobay siiqiyaanne maariya Israaꞌeela Xoossaa Yihooway Mooꞌaaba xoossatuppe dumma gidiyoogaa akeekanaadan maaddidoogee erettidaagaa. Yihooway siiquwan haareesippe attin yashissenna. (Zaarettido Wogaa 6:5 nabbaba.) Uruta ba azinay hayqqido gishshawu, kaseegaappe aaruwan ba bolloteera dabbotada, ubbaappe wolqqaama Xoossaa Yihoowabaa, maalaalissiya a oosuwaabaanne i ba asaa siiquwaaninne maarotan oyqqidoogaabaa Naaꞌooma yootiyo wode ufayttada siyennan aggukku.

9-11. (a) Naaꞌooma, Urutanne Orppa waatanawu qofaa qachidonaa? (b) Naaꞌoomo, Urutonne Orppo gakkida metuwaappe ay akeekiyoo?

 ⁹ Naaꞌooma ba biittaabaa eranawu keehi koyaasu. A haꞌꞌi Israaꞌeelan koshay baynnaagaa siyaasu; a hegaa zalꞌꞌanchappe siyennan aggukku. Yihooway ba asaa maariis. “Oyttaa Keettaa” giyo birshshettay deꞌiyo Beetaliheemee daro oyttay deꞌiyoosa gidiis. Yaatin, Naaꞌooma ba biitti simmanawu qofaa qachaasu.—Uru. 1:6.

¹⁰ Urutanne Orppa shin waananee? (Uru. 1:7) Naaꞌoomo gujjin eta ubbaa issi mala metoy gakkido gishshawu, eti Naaꞌoomippe shaahettanawu koyibookkona. Naaꞌoomi kehatettaynne a Yihoowa mintta ammaniyoogee Uruta o keehi siiqanaadan oottennan aggenna. Heezzu amꞌꞌetikka Yihudaa biitti baanawu denddidosona.

¹¹ Uruti taarikee loꞌꞌo asaa bollikka iita asaa bollikka kayyoyiyaabay gakkana danddayiyoogaa bessees. (Era. 9:2, 11) Qassi nuna wolqqaama metoy gakkiyo wode harati, ubba qassi Naaꞌoomi Xoossaa Yihoowa banttawu baqati attiyo soho oottidaageeti, nuna minttettanaadan eta maaduwaa koyiyoogee eratetta gidiyoogaakka he taarikiyaappe akeekoos.—Lee. 17:17.

12, 13. Urutanne Orppa bantta biitti simmanaadan Naaꞌooma koyidoy aybissee, qassi he naaꞌꞌu yelagatuyyo koyro aybi siyettidee?

¹² He heezzu amꞌꞌeti Mooꞌaabappe haakki haakki biyo wode Naaꞌooma hirggiyoogaa doommaasu. A he naaꞌꞌu yelaga maccaasatubaa, qassi eti onne i naata siiqidoogaabaa qoppiyoogaa doommaasu. A eta metuwaa bolli hara metuwaa gujjana koyabeykku. Eti bantta biittaa aggidi iira biikko, a etawu Beetaliheemen ay oottanaee?

¹³ Wurssettan, Naaꞌooma eta hagaadan gaasu: “Simmite; intte ubbaikka intte aayee soo aayee soo biite. Intte haiqqidaageetussinne  taassinne kehidoogaadan, GODAI intteyyo keho.” A Yihooway etawu kehin eti hara azina gelidi loꞌꞌo deꞌuwaa deꞌanaadan amottiyoogaakka yootaasu. Yootada, ‘eta yerin eti bantta qaalaa xoqqu oottidi yeekkidosona.’ Urutanne Orppa kehanne asa siiqiya bantta bollotiyo hegaadan keehi siiqidoy aybissakko akeekana danddayoos. SHin eti naaꞌꞌaykka, “Nuuni nenaara ne asaakko baana” yaagidi mintti yootidosona.—Uru. 1:8-10.

14, 15. (a) Orppa aybaakko simmadee? (b) Naaꞌooma Uruta guyye simmanaadan ammanttanawu waata maladee?

¹⁴ SHin Naaꞌooma eti guyye simmana mala ammanttanawu malaasu. Iyyo koshshiyaabaa kunttiya azini baynna gishshawu, eta ekkiya naati iyyo baynna gishshawu, qassi sinttappekka a hegaa malabaa hidootenna gishshawu, eti iira Israaꞌeela biitti biyoogee eta maaddennaagaa yootada ammanttanawu baaxetaasu. A eta maaddana danddayennaagee o keehi azzanttiyoogaa yootaasu. Orppa Naaꞌoomi qofaa maayaasu. A Mooꞌaaba simmikko, i aayyiyaa o mokka ekkanaageenne iyyo yan keettaykka deꞌanaagee qoncce. Mooꞌaaba simmiyoogee likke milatana danddayees. Hegaa gishshawu, a keehi azzanada yeekkaydda Naaꞌoomo yerada, ba biitti simma aggaasu.—Uru. 1:11-14.

¹⁵ Uruta shin? Naaꞌooma yootidobay Urutiyyookka haniyaaba. “SHin Uruta o baqqa oiqqada ixxaasu.” Naaꞌooma hagaadan gaada o ammanttanawu malaasu: “Be7a, ne keettaawaa ishaa machchiyaa  ba asaakkonne ba xoossatukkonne simmaasu. Neenikka iira simmada ba.” (Uru. 1:15) Naaꞌooma giidobay nuuni akeekana koshshiyaabaa qonccissees. Orppa ba asaakko xalla gidennan, ‘ba xoossatukko’ simmaasu. A Kamooshayyoonne hara eeqatuyyo goynnaydda deꞌanawu koyaasu. Uruti qofay shin hegaa malee?

16-18. (a) Uruta aggenna siiquwaa waata bessadee? (b) Aggenna siiquwaa xeelliyaagan Urutippe ay tamaarana danddayiyoo? (Naaꞌꞌu maccaasatu misiliyaakka xeella.)

¹⁶ Eta naaꞌꞌaa xallay attido he ogiyan Uruta Naaꞌoomo tishshi oottada xeellawusu. A Naaꞌoomonne i Xoossaa keehi siiqaasu. Hegaa gishshawu Uruta hagaadan gaasu: “Taani neeppe shaahettanaadan woikko nena aggada guyye simmanaadan tana waayissoppa. Neeni biyoosaa awanne taani baana; neeni de7iyoosan awaaninne taani de7ana. Ne asai ta asaa gidana; ne Xoossai ta Xoossaa gidana. Neeni haiqqiyoosan taani haiqqana; hegan moogetta aggana. Haiqoppe attin, harabai tana neeppe shaakkikko, GODAI tana woro.”—Uru. 1:16, 17.

¹⁷ Uruta giidobay keehi wolqqaamaba gidiyo gishshawu, a hayqqoosappe 3,000 layttay aadhi simminkka, asay hegaa hassayees. A giidobay keehi loꞌꞌo eeshsha gidida aggenna siiquwaa qonccissees. Uruta bessido aggenna siiqoy keehi wolqqaama gidiyo gishshawu, a Naaꞌooma biyoosaa awanne baanawu o baxuuxa oyqqaasu. Eta shaakkana danddayiyay hayqo xalla. Uruta Mooꞌaaba xoossata gujjin, Mooꞌaaban deꞌiya ubbabaa aggada baanawu giigettido gishshawu, Naaꞌoomi asay i asa gidana. A oottidobay Orppiigaappe dumma gidiyo gishshawu, Naaꞌoomi Xoossay Yihooway issikka Xoossa gidanaadan koyiyoogaa Uruta wozanappe yootaasu.

¹⁸ Haꞌꞌi eta naaꞌꞌaa xallay Beetaliheeme efiya adussaa ogiyaa zaarettidi biyoogaa doommidosona. Issi xinaatee qonccissidoogaadan, hegee issi saaminttaa hemetissiya oge gidennan aggenna. Eti azzanida asa gidikkokka, eta laggetettay issoy issuwaa minttettanawu maaddidoogee qoncce.

19. Uruta bessido aggenna siiquwaa so asaa giddon, laggetettaaninne gubaaꞌiyan waati bessana danddayiyoo?

¹⁹ Ha wodiyan daro asaa azzanttiyaabay gakkees. Geeshsha Maxaafay ‘wayssiya wode’ giyo ha wodiyan, nu ubbaa dumma dumma metoynne azzanttiyaabay gakkees. (2 Xim. 3:1) Uruta bessido eeshshay ha wodiyan awudeegaappenne aaruwan koshshees. Dosiyoobaa keehi dosanaadaaninne appe shaahettennaadan oottiya, siiqo qommo gidida aggenna siiqoy ha iita alamiyan nuuni loꞌꞌobaa oottanaadan denttettiyaaba. Nuuni nu aqo laggeti, nu soo asay, nu laggetinne gubaaꞌiyan deꞌiyaageeti aggenna siiquwaa bessanaadan koyoos. (1 Yohaannisa 4:7, 8, 20 nabbaba.) Nuuni hegaa mala siiquwaa bessiyo wode, Uruti leemisuwaa kaalloos.

20-22. (a) Mooꞌaaba duussay Naaꞌoomo waati qohidee? (b) Naaꞌooma bana gakkida metuwan qoppido balabay aybee? (Yaaqooba 1:13kka xeella.)

²⁰ Aggenna siiquwaa oosuwan bessiyoogee yootiyoogaadan metennaba gidenna. Uruta Naaꞌoomi xallaassi gidennan, baassi Xoossa gidanaadan doorido Yihoowassikka aggenna siiquwaa bessana.

²¹ Wurssettan, he naaꞌꞌu maccaasati Yerusalaameppe 10 kilo meetire gidiyaagaa haakkiya Beetaliheeme gakkidosona. Naaꞌoomi yuussaabaa yan deꞌiya asa ubbay haasayidoy anne eta soo asay kase erettida asa gidiyo gishshataassa gidana. Maccaasay o xeelliiddi, “Hanna Naa7oomii?” yaagiis. Mooꞌaaban o duussay keehi qohido gishshawu, i meray kaseegaappe laamettennan aggenna; beꞌiya asay daro layttawu o metoynne kayyoyiyaabay gakkidoogaa akeekana danddayees.—Uru. 1:19.

²² Naaꞌooma daro layttappe guyyiyan ba dabbotuuranne ba beni shoorotuura gayttada bana gakkida wolqqaama metuwaabaa yootaasu. Asay o Naaꞌoomo (hegaa birshshettay “Ufayssee” giyoogaa) giidi xeegiyoogaappe Maaro (hegaa birshshettay “Camettidaaree” giyoogaa) giidi xeeganaadan koyaasu. Naaꞌooma tumukka azzanaasu! Ippe kase deꞌida Iyyoobaagaadan, ba metuwawu gaasoy Xoossaa Yihoowa gaada qoppaasu.—Uru. 1:20, 21; Iyy. 2:10; 13:24-26.

23. Uruta ay qoppiyoogaa doommadee, qassi Muuse Higgee asay hiyyeesawu qarettanaadan woygi azazii? (Tohossa qofaakka xeella.)

²³ He naaꞌꞌu maccaasati Beetaliheemen deꞌiyoogaa doommin, Uruta baayyoonne Naaꞌoomiyyo koshshiyaabaa waata kunttanaakko qoppiyoogaa doommaasu. Yihooway Israaꞌeelan deꞌiya ba asawu immido Higgiyan asay hiyyeesawu qarettanaadan azazidoogaa a akeekaasu. Kattaa cakkiyo wodiyan, hiyyeesati gadiyaa gaxan deꞌiya kattaa ekkananne cakkiya asaa geeduwaa kaallidi poshiluwaa qorana danddayoosona. a—Wog. 19:9, 10; Zaa. 24:19-21.

24, 25. Uruta qaadadan Booꞌeeza gade baada waatadee, qassi poshiluwaa qoriyoogee ay keena deexxiya oosoo?

 ²⁴ Eti yaa gakkidoy banggaa cahay doomettiyo, nu wodiyaa qoodan Hosppuniyaa heeraana gidiyo gishshawu, Uruta bana poshiluwaa qorissanay oonakko eranawu cakkiyoosaa baasu. Qaadadan a poshiluwaa qoranawu biido gadee, hayqqida Naaꞌoomi azinaa Elimeleeka dabbuwaa Booꞌeeza giyo dure bitaniyaagaa. Higgee a poshiluwaa qoriyoogaa diggennaba gidikkokka, a coo qoriyoogaa doommabeykku; a cakkiya asatu halaqaa poshiluwaa qoranawu oychaasu. I eeno gin, a sohuwaara qoriyoogaa doommaasu.—Uru. 1:22–2:3, 7.

²⁵ Uruta cakkiya asatu geeduwaa kaalliyoogaa qoppa. Eti baacan banggaa cakkiyo wode, a eti olidobaa woy aggi aadhidobaa hokkada qorawusu, mirqqiyan mirqqiyan qachawusu, yaatada wurssettan qoxxanawu issisaa efawusu. Hegee elle wurenna daafurssiya ooso; qassi guuttaa takkiyo wode ubba keehi daafurssees. SHin Uruta cawaa qucciyo wodenne laaxaa miyo wode xallan shemppaasu.

26, 27. Booꞌeezi ay mala asee, i Urutiyyo qarettiyoogaa waati bessidee?

²⁶ Uruta ba hanotaa akeekiya uri deꞌana gaada qoppabeykku; shin hegaa issi asi akeekiis. Booꞌeezi o beꞌidi, a oonakko cakkiyaageetu halaqaa oychiis. Mino ammanoy deꞌiyo Booꞌeezi ba oosanchata, “GODAI intteyyo wolqqaa immo” yaagiis; he asatuppe issoti issoti qaxarettidi oottiyaageeta woy kare biittaa asata gidennan aggokkona. Etikka ayyo hegaadan zaaridosona. Yihoowa siiqiya ha cima bitanee Booꞌeezi Urutiyyo qarettiis.—Uru. 2:4-7.

²⁷ Booꞌeezi o, “Ta na7ee” gi xeegidi, Uruta ubba wode a gadeppe poshiluwaa qoranaadaaninne attuma ashkkarati o bochennaadan  macca ashkkaratuura peꞌanaadan yootiis. Qassi laaxa saatiyan a maana qumaakka immiis. (Uruto 2:8, 9, 14 nabbaba.) Hegaa bollikka, i o minttettanawu koyiis. Waatidi?

28, 29. (a) Uruta ay mala asee? (b) Neenikka Urutiigaadan Yihoowa qefiyaa garssan attanawu ay oottana danddayay?

²⁸ A kare biittaa asa gididaashin i hegaadan iyyo qarettidoy aybissakko Uruta Booꞌeeza oychin, a ba bollotee Naaꞌoomiyyo oottido ubbabaa siyidoogaa iyyo yootiis. Naaꞌooma Beetaliheeme maccaasaassi ba siiqiyo Urutibaa yootennan aggukku; Booꞌeezi qassi he woriyaa siyiis. Uruta Yihoowayyo goynniyoogaa doommidoogaakka i siyiis; ayssi giikko i, “Neeni hanidoogaa kushiyaa GODAI neeyyo zaaro. Neeni a qefiyaa garssan attanau yiido GODAI, Israa7eela Xoossai neeyyo kumettabaa immo” yaagiis.—Uru. 2:12.

²⁹ Booꞌeezi giidobay Uruto ayba minttettideeshsha! Kafo maray bana iitabaappe ashshiya aayee qefiyaa garssi gelidi woppu giidi uttiyoogaadan, Urutakka Yihoowakko shiiqada a qefiyaa garssan deꞌanawu koyaasu. Booꞌeezi kehabaa haasayidi o minttettido gishshawu, Uruta a galataasu. Yaatada, omarssa gakkanaassi oottaydda takkaasu.—Uru. 2:13, 17.

30, 31. Oosuwaa, aggenna siiquwaa bessiyoogaanne nashshiyoogaa xeelliyaagan Urutippe ay tamaarana danddayiyoo?

³⁰ Ha wodiyan miishshay keehi metin baaxetiya ubbawu Uruta loꞌꞌo leemiso gidiyaabaa oottaasu. A amꞌꞌe gidiyo gishshawu harati o issi issibaa maaddana gaada qoppabeenna gishshawu, asi iyyo oottiyo ubbabaa nashshaasu. A siiqiyo ba bolloteessi koshshiyaabaa kunttanawu asay ziqqi oottidi xeelliyo oosuwaa daro saatiyawu minnada oottanawu yeellatabeykku. A waata oottana koshshiyaakko, qassi asaara waana maayettada oottanaakko odettida zoriyaa ufayttada siyaasunne oosuwan peeshshaasu. Ubbaappe aaruwan, iitabaappe baqati attiyo sohoy i Aawaa, Xoossaa Yihoowa gidiyoogaakka dogabeykku.

³¹ Urutiigaadan aggenna siiquwaa bessiyaaba, nu huuphiyaa kawushshiyaaba, minnidi oottiyaabanne nashshiyaaba gidikko, nu ammanuwan harati keehi minettana. SHin Yihooway Urutissinne Naaꞌoomissi koshshiyaabaa waati kunttidee? Kaalliya huuphe yohuwan hegaa beꞌana.