“Ha amon lugar, talagsa la han mga waray pa mag-25 anyos an waray pa makatesting pagsigarilyo o pag-vape.”—Julia.

Hini nga artikulo

•  An dapat mo mahibaroan

•  An puydi mo buhaton

•  Maopay ba an marijuana?

•  An ginsisiring han imo mga igkasi-batan-on

 An dapat mo mahibaroan

•   An sigarilyo nakakamatay. An nicotine—an nangunguna nga sangkap han tabako—nakakahilo ngan nakakaadik gud. Sumala ha U.S. Centers for Disease Control and Prevention, “an paggamit han tabako usa han nangunguna nga hinungdan han temprano nga kamatayon ngan pagkasakit ha bug-os nga kalibotan nga puydi unta malikyan.”

   “Nagtatrabaho ako sugad nga sonographer ngan nakita ko ha mga ultrasound an epekto han pagsigarilyo ha mga pasyente. Nakalasan ako han kadaku han mga bara ha mga ugat han mga nagsisigarilyo hadto. Ginpapabilhan ko gud an akon lawas salit diri ko gintitestingan an pagsigarilyo.”—Theresa.

   Maaram ka ba? An sigarilyo may-ada mga 7,000 nga kemikal, ngan damu hito an nakakahilo. Kada tuig, minilyon nga tawo an namamatay tungod han mga sakit nga resulta han paggamit hin tabako.

•   Kon an tawo nagbi-vape, nakakasulod ha iya lawas an nakakahilo nga mga kemikal. Tungod han pag-vape o paggamit hin mga vape pen o electronic cigarette, nadadaot an bagà han tawo ngan nagriresulta hin kamatayon. Pariho liwat han sigarilyo, damu nga produkto han vape an may-ada nicotine. Tungod kay an nicotine nakakaadik gud, mahimo ito “magresulta nga an mga batan-on maadik ha iba nga droga,” siring han usa nga fact sheet parte ha mga elecronic cigarette.

   “Matam-is an mga produkto han vape nga an flavor sugad han cotton candy ngan cherry bomb, salit naruruyagan ito labi na han kabataan ngan mga tin-edyer. Tungod han rasa hito, diri hira naghuhunahuna nga delikado ito.”—Miranda.

   Maaram ka ba? An vapor tikang ha electronic cigarette diri la basta tubig. May-ada ito nakakadaot nga mga substansya—kasagaran na nga nag-uupod hin nakakahilo gud nga mga kemikal—nga nahingangadto ha bagà.

 An puydi mo buhaton

•   Hibaroi an tinuod. Ayaw pagtuod dayon ha ngatanan nga imo nababatian—pananglitan, nga an pag-vape diri nakakadaot o usa ito nga maopay nga paagi para mawara an istres. Pag-research, ngan dida ibase an imo desisyon.

   Prinsipyo ha Biblia: “An tawo nga waray eksperyensya natoo ha tagsa nga pulong, pero an maaramon nga tawo naghuhunahuna hin maopay han iya tagsa nga pitad.”—Proberbios 14:15.

   “Kon ginhuhunahuna mo an maraot nga mga epekto han pagsigarilyo ngan pag-vape, masasantop mo nga nakakadaot ito nga kaliawan diri sugad han iginpapakita han sikat nga mga tawo o han imo mga igkasi-batan-on nga baga hin diri ito nakakadaot.”—Evan.

   Hunahunaa ini: Mas malipayon gud ba an mga batan-on nga nagsisigarilyo o nagbi-vape? Mas andam ba hira nga atubangon an nakakaistres nga mga sitwasyon—yana ngan ha tiarabot? O nagsasabwag ba hira hin mga liso nga magriresulta hin dugang nga mga problema?

•    Pamiling hin mapulsanon nga mga paagi ha pag-atubang han sobra nga kabaraka. An maopay nga mga paagi para maibanan an sobra nga kabaraka, nag-uupod han mga buruhaton sugad han pag-ehersisyo, pagbasa, o pag-enjoy kaupod an kasangkayan nga nagdadasig ha imo. Tungod kay damu an mag-opay nga butang nga imo ginhuhunahuna, diri ka maabat nga kinahanglan mo magsigarilyo.

   Prinsipyo ha Biblia: “An kabaraka ha kasingkasing han usa nga tawo nakakapabug-at hito, pero an maopay nga pulong nakakapalipay hito.”—Proberbios 12:25.

   “An mga tawo naghuhunahuna nga an pagsigarilyo ngan pag-vape nakakawara han istres. Pero kon may-ada man ito maopay nga mahihimo temporaryo la, ngan an nakakadaot nga mga epekto hito nagpapadayon. May mas maopay nga mga paagi ha pag-atubang han istres.”—Angela.

   Hunahunaa ini: Ano an pipira nga paagi basi epektibo nga maatubang mo an istres? Kon kinahanglan mo hin bulig, kitaa an “Pakiana han mga Batan-on” ha artikulo nga “Paonan-o Ko Aatubangon an Kabaraka?”

•    Magin andam ha pag-atubang ha presyur han mga kaupod. Mahimo ito magtikang ha imo mga kaeskwela o bisan pa ngani ha imo kaliawan. Kasagaran na nga iginpapakita ha mga pelikula, salida ha TV, ngan social media nga an pagsigarilyo ngan pag-vape baga hin maopay ngan makalilipay.

   Prinsipyo ha Biblia: ‘An hamtong nga mga tawo, an ira abilidad ha husto nga pagturotimbang nabansay ha pagkilala han husto ngan sayop.’—Hebreo 5:14.

   “Han naeskwela pa ako, ginrirespeto ako han damu han akon mga kaupod kay diri ako nagsisigarilyo o nagbi-vape. Han nagin marig-on ako hito nga akon desisyon, ira pa ngani ako gindepensahan. Salit bisan kon baga hin urusahon ito, an pagsumat nga diri ka magsisigarilyo o magbi-vape, mahimo magin proteksyon.”—Anna.

   Hunahunaa ini: Makakaya mo ba an presyur han mga kaupod? May nahinunumdoman ka ba nga mga higayon nga nakaya mo ito? Kon kinahanglan mo hin bulig mahitungod hini, kitaa an “Plano Ko Laban sa Panggigipit” ha kapitulo 15 han Ang mga Tanong ng mga Kabataan—Mga Sagot na Lumulutas, Tomo 2.

•   Pilia hin maopay an imo kasangkayan. Mas diri ka masusulay nga magsigarilyo o mag-vape kon an imo kasangkayan nadiri liwat hito.

   Prinsipyo ha Biblia: “An tawo nga naglalakat upod han mga maaramon magigin maaramon, pero an tawo nga nakikig-upod ha mga lurong maghihikaraot.”—Proberbios 13:20.

   “Nakakabulig gud an pakigsangkay ha mga tawo nga may mga kalidad sugad han pagpugong ha kalugaringon ngan integridad. Kon nakikita mo an mag-opay nga resulta hito ha ira kinabuhi, napapagios ka nga subaron hira.”—Calvin.

   Hunahunaa ini: Ginsusuportahan ka ba han imo duok gud nga kasangkayan ha imo determinasyon nga magkinabuhi ha paagi nga limpyo ngan nakakaopay ha kahimsog, o ginpapaluya nira an imo determinasyon?

 Maopay ba an marijuana?

 Damu an nasiring nga an marijuana diri nakakadaot. Pero buwa ito!

•   An mga batan-on nga nagamit hin marijuana posible magin adik hito. Iginpapakita han mga pag-aram nga an paggamit han marijuana posible magresulta hin permanente nga kadaot ha imo utok, nga mahimo mag-upod han paghamubo han imo IQ.

•   Sumala ha U.S. Substance Abuse and Mental Health Services Administration, “iginpapakita han pag-research nga an mga tawo nga nagamit hin marijuana mas daku an posibilidad nga magkaada problema ha ira relasyon ha iba, ha ira pag-eskwela, ha ira karera, ngan magin diri kontento ha kinabuhi.”

   “Nasulay ako nga mag-marijuana tungod la kay karuyag ko nga mawara an akon sobra nga kabaraka. Pero kon ginhuhunahuna ko nga maaadik ako hito, an kwarta nga akon magagasto para hito, ngan an epekto hito ha akon kahimsog, nasantop ko nga kon magma-marijuana ako, maduroy la an akon kabaraka.”—Judah.