•   Ano an imo inaabat kon nababatian mo an iba nga namumuyayaw?

  •  Diri ko ngani ito napapansin—normal na la ito ha akon.

  •  Medyo diri ako naayon—pero ginkakarawat ko na la.

  •  Nalalainan gud ako hito—diri ko gud ito maopay pamation.

•   Namumuyayaw ka ba?

  •  Diri

  •  Danay

  •  Haros pirme

•   Para ha imo, ano kaseryoso an isyu parte ha pamuyayaw?

  •  Diri seryoso

  •  Seryoso

 Para ha imo, seryoso ba nga butang an pamuyayaw? ‘Diri masyado,’ bangin sumiring ka. ‘May mas dagku nga problema ha kalibotan nga angay kabarak-an. Ngan namumuyayaw an ngatanan!’ Tinuod ba ito?

 Tumuod ka man o diri, damu nga tawo an diri namumuyayaw. Ngan may-ada hira nahibabaroan nga diri nahibabaroan han iba. Pananglitan:

•  An pamuyayaw diri la basta mga pulong. An imo mga pulong nagpapakita han imo tinuod nga pagkatawo. Salit kon namumuyayaw ka, nagpapasabot ito nga waray ka labot ha inaabat han iba. Sugad ka gud ba hito?

   An Biblia nasiring: “An anoman nga nagawas ha baba nagtitikang ha kasingkasing.”—Mateo 15:18.

•  Puydi magin negatibo an pagkita ha imo han iba kon namumuyayaw ka. An libro nga Cuss Control nasiring: “Nakadepende ha aton paagi han pagyakan kon hin-o an aton magigin sangkay, kon irirespeto kita han aton mga kapamilya ngan katrabaho, an kalidad han aton relasyon ha iba, kon magigin ano kita nga klase hin impluwensya ha iba, kon makakarawat ba kita ha trabaho o mapu-promote, ngan kon paonan-o kita tatrataron han mga diri naton kakilala.” Nagsiring liwat ito: “Pakianhi an imo kalugaringon kon posible ba magin mas maopay an imo relasyon ha iba kon diri ka nabuyayaw.”

   An Biblia nasiring: “Bayai niyo an . . . nakakadaot nga panyakan.”—Efeso 4:31.

•  Ha tinuod la, diri naiimpres ha imo an iba kon namumuyayaw ka. Ha iya libro nga How Rude!, hi Dr. Alex Packer nagsiring: “Makauurit pagpinamati ha mga tawo nga pirme namumuyayaw.” Nagsiring pa hiya nga an tawo nga puno hin pamuyayaw an panyakan “diri makakayakan hin damu nga pulong nga maaramon o mahigugmaon. Kon an imo mga pulong puro la pamuyayaw, hamabaw an kahulogan, ngan amo na la pirme an imo ginagamit, diri ito makakabulig ha imo nga mag-uswag an imo utok.”

   An Biblia nasiring: “Diri gumawas ha iyo baba an dunot nga pulong.”—Efeso 4:29.

•  Paghimo hin tumong. Puydi mo testingan nga diri na magyakan hin magraot nga mga pulong ha sulod hin usa ka bulan o minos pa. Mahimo mo imonitor an imo pag-uswag gamit an usa nga tsart o kalendaryo. Pero para maglampos ka ha imo tumong, may mga butang pa nga kinahanglan mo buhaton. Pananglitan:

•  Likayi an kaliawan nga may-ada magraot nga mga pulong. An Biblia nasiring: “An magraot nga mga kaupod nakakadaot han maopay nga moral.” (1 Corinto 15:33, footnote) An “mga kaupod” nagtutudlok diri la ha mga tawo kondi pati liwat ha mga kaliawan—an mga salida nga imo ginkikita, mga video game nga imo gin-uuyag, ngan an musika nga imo ginpapamatian. Hi Kenneth, 17 anyos, nagsiring: “Kon nababatian mo an kanta nga imo naruruyagan, napapakanta ka liwat ngan diri mo na ginpapansin nga may pamuyayaw ha lyrics hito—tungod la kay maopay an tono hito.”

•  Ipakita nga mature ka. An iba namumuyayaw kay naghuhunahuna hira nga magigin adulto an pagkita ha ira han mga tawo kon bubuhaton nira ito. Pero, diri ito tinuod. An Biblia nasiring nga ‘an abilidad ha husto nga pagturotimbang [han hamtong nga mga tawo] nabansay ha pagkilala han husto ngan sayop.’ (Hebreo 5:14) Diri hira nagamit hin magraot nga mga pulong basi la “magpaimpres” ha iba.

 An magraot nga mga pulong maipapariho ha polusyon. Sugad la nga an polusyon nakakahugaw ha hangin, tungod ha magraot nga mga pulong, nakakapanhunahuna ka hin magraot nga mga butang. Damu na an sugad hito ha kalibotan yana! “Ayaw na pagdugangi,” siring han Cuss Control. “Magin determinado nga gumamit hin mag-opay la nga mga pulong ha imo pakiistorya ha iba. Magigin mas malipayon ka ngan maruruyag an iba pakig-upod ha imo.”