1, 2. Kan kanay sadang mamiling hin bulig an mga ginikanan ha pagmangno ha ira kabataan?

 “AN MGA anak panurundon tikang kan Jehova,” siring han usa ka maapresyaron nga ginikanan mga 3,000 ka tuig na an naglabay. (Salmo 127:3) Tinuod, an kalipay han pagkaginikanan usa ka presyoso nga balos tikang ha Dios, usa nga makakarawat han kadam-an inasaw-an nga mga tawo. Kondi, adton mayada mga anak nakakasabot dayon nga upod han kalipay, an pagkaginikanan mayada mga responsabilidad.

² Labi na yana nga adlaw, an pagmangno ha kabataan usa ka makuri nga buruhaton. Kondi, damu an nakahimo hito nga malampuson, ngan ipinapakita han inspirado nga salmista an paagi, nasiring: “Kon diri hi Jehova mismo an magtukod han balay, waray kapulsanan an pagbuhat hin mauyatom han mga magturukod hito.” (Salmo 127:1) Kon labaw nga ginsusunod mo hin maopay an mga instruksion ni Jehova, magigin maoroopay ka nga ginikanan. An Biblia nasiring: “Sarig kan Jehova ha bug-os mo nga kasingkasing ngan ayaw sandig ha imo kalugaringon nga pagsabot.” (Proberbios 3:5) Disidido ka ba nga mamati ha sagdon ni Jehova samtang nagtitikang ka ha imo 20-ka-tuig nga prohekto han pagmangno-ha-bata?

3. Ano an responsabilidad han mga amay ha pagmangno ha ira kabataan?

³ Ha damu nga mga panimalay ha bug-os nga kalibotan, ginhuhunahuna han mga kalalakin-an an pagbansay ha bata sugad nga buruhaton han kababayin-an gud la. Totoo, ipinapakita han Pulong han Dios an bahin han amay sugad  nga an siyahan nga nagpapakabuhi. Kondi, nasiring liwat ito nga mayada hiya mga responsabilidad ha panimalay. An Biblia nasiring: “Andama an imo buruhaton ha gawas, ngan himoa ito nga andam para ha imo dida ha uma. Ngan katapos hito kinahanglan parig-onon mo liwat an imo panimalay.” (Proberbios 24:27) Ha panhunahuna han Dios, an mga amay ngan mga iroy amo an magpadis ha pagbansay ha bata.—Proberbios 1:8, 9.

4. Kay ano nga diri naton sadang hunahunaon an kabataan nga kalalakin-an nga hitaas ha kababayin-an?

⁴ Mationan-o niyo ginhuhunahuna an iyo kabataan? An mga sumat nasiring nga ha Asia “agsob nga an mga ginikanan diri nalilipay ha katawo han bata nga babaye.” Iginsumat nga naeksister pa gihapon an pagkontra ha kababayin-an ha Latin Amerika, bisan ha “labaw ka nahayagan nga mga pamilya.” Kondi, an kamatuoran, an kabataan nga kababayin-an diri ikaduha nga klase han kabataan. Hi Jakob, usa ka bantugan nga amay ha kadaan nga mga panahon, nagsaysay han ngatanan nga iya mga anak, upod na an bisan hin-o nga mga anak nga kababayin-an nga natawo hiton nga panahon, sugad nga “an kabataan nga iginhatag han Dios ha [akon].” (Genesis 33:1-5; 37:35) Sugad man, ginbendisyonan ni Jesus an ngatanan nga “gudtiay nga kabataan” (kalalakin-an ngan kababayin-an) nga gindara ha iya. (Mateo 19:13-15) Makakasiguro kita nga ipinakita niya an panhunahuna ni Jehova.—Deuteronomio 16:14.

5. Ano an mga tatagdon nga sadang makaapekto ha desisyon han mag-asawa may kalabutan ha kadaku han ira pamilya?

⁵ Kustomre ba ha iyo komunidad nga laoman an usa ka babaye nga manganak hin damu nga kabataan? Husto, personal nga desisyon han mag-asawa kon pira kadamu an ira kabataan. Ano man kon an mga ginikanan kulang hin kapas ha pagpakaon, pagpanapton, ngan paghatag hin edukasyon ha damu nga kabataan? Sigurado, sadang paghisgutan ini han mag-asawa kon nagdidesisyon han kadaku han ira pamilya. An iba nga mag-asawa nga diri nakakasuporta ha ngatanan nga ira kabataan ira igintatapod ha mga paryente an responsabilidad ha pagmangno ha iba ha ira. Maopay ba ini nga buhat? Diri gud. Ngan diri ito nagtatalwas  ha mga ginikanan han ira obligasyon ha ira kabataan. An Biblia nasiring: “Kon an bisan hin-o diri magpatigayon para hadton iya kalugaringon, ngan labi na gud para hadton mga membro han iya panimalay, naglilirong na hiya han pagtoo.” (1 Timoteo 5:8) An responsable nga mga mag-asawa nangangalimbasog ha pagplano ha kadaku han ira “panimalay” basi hira ‘makapatigayon para hadton ira kalugaringon.’ Mahimo ba hira magpugong han panganak basi mahimo ini? Iton liwat usa ka personal nga desisyon, ngan kon an mag-asawa nagdesisyon hini, an pagpili han kontraseptibo usa ka personal nga butang liwat. “An tagsatagsa magdadara han iya kalugaringon nga pinas-an.” (Galasia 6:5) Kondi, an pagpugong ha panganak nga nag-uupod han anoman nga porma han aborsion o pagpunit nakontra ha mga prinsipyo han Biblia. Hi Jehova nga Dios amo “an surok han kinabuhi.” (Salmo 36:9) Salit, an pagbungkag han kinabuhi katapos nga iginpanamkon ito magpapakita hin daku nga pagpasipara kan Jehova ngan katugbang ha pagpatay.—Eksodo 21:22, 23; Salmo 139:16; Jeremias 1:5.

6. San-o sadang magtikang an pagbansay ha bata?

⁶ An Proberbios 22:6 nasiring: “Bansaya an bata ha dalan nga iya paglalaktan.” An pagbansay ha kabataan amo an usa pa ka daku nga obligasyon han ginikanan. Kondi, san-o, sadang tikangan an pagbansay? Temprano pa gud. Hi apostol Pablo nakatigaman nga hi Timoteo ginbansay “tikang ha pagkabata.” (2 Timoteo 3:15) An Griego nga pulong nga ginamit dinhi mahimo mag-unabi ha usa ka gutiay nga bata o bisan ha diri pa natatawo nga bata. (Lukas 1:41, 44; Buhat 7:18-20) Salit, nakarawat ni Timoteo an pagbansay tikang han gutiay pa gud hiya—ngan husto gud. An pagkabata amo an maopay nga panahon ha pagtikang ha pagbansay ha bata. Bisan an gutiay nga bata nagugutom ha kahibaro.

7. (a) Kay ano nga importante nga an duha nga ginikanan sadang magpatubo hin duok nga relasyon ha bata? (b) Ano nga relasyon an inmiksister butnga ni Jehova ngan ha iya bugtong nga Anak?

⁷ “Han siyahan nga nakita ko an akon bata,” siring han  usa nga iroy, “nahigugma ako ha iya.” Sugad man an kadam-an nga mga iroy. Iton matahom nga pagkaduok butnga han iroy ngan han bata nagtutubo samtang magkaupod hira katapos han panganak. An pagpasuso nakakadugang hiton nga pagkaduok. (Itanding an 1 Tesalonika 2:7.) An paghapyod han iroy ha iya bata ngan pakiistorya ha iya importante ha paghatag han emosyonal nga mga panginahanglan han bata. (Itanding an Isaias 66:12.) Kondi kumusta man an amay? Hiya liwat sadang magkaada duok nga relasyon ha iya bag-o nga anak. Hi Jehova mismo amo an susbaranan hini. Ha libro han Proberbios, aton hinbaroan an relasyon ni Jehova ha iya bugtong nga Anak, nga nasiring: “Hi Jehova mismo naghimo ha akon sugad nga tinikangan han iya dalan . . . Ako an iya kalipay ha adlaw-adlaw.” (Proberbios 8:22, 30; Juan 1:14) Sugad man, an maopay nga amay makakapatubo han mapaso, mahigugmaon nga relasyon ha iya bata tikang ha tinikangan gud han kinabuhi han bata. “Ipakita an daku nga gugma,” siring han usa nga ginikanan. “Waray bata nga namatay tungod ha mga paghangkop ngan mga harok.”

8. Ano nga pagparig-on ha hunahuna an sadang ihatag dayon han mga ginikanan ha gudtiay nga kabataan?

⁸ Kondi an mga bata nagkikinahanglan hin labaw pa. Tikang ha takna han katawo, an ira mga utok andam na ha pagkarawat ngan pagtipig han impormasyon, ngan an mga ginikanan an siyahan nga surok hini. Kuhaa nga ehemplo an yinaknan. An mga mananaliksik nasiring nga an paghibaro hin maopay han usa nga bata ha pagyakan ngan ha pagbasa “ginhuhunahuna nga duok nga may kalabutan ha kinaiya han temprano nga paggios han bata ha iya mga ginikanan.” Pakiistorya ngan pagbasa ha imo bata tikang ha pagkabata padayon. Diri mag-iiha maruruyag hiya ha pagsubad ha imo, ngan ha kadagmitan tututdoan mo na hiya ha pagbasa. Sigurado, makakabasa na hiya antes sumulod ha eskwelahan. Makakabulig iton labi na kon nag-uukoy kamo ha usa nga nasud diin gutiay la an mga magturutdo ngan suruot an mga kuwarto han klase.

9. Ano an pinaka importante nga tumong nga kinahanglan hinumduman han mga ginikanan?

 ⁹ An siyahan nga pagtagad han Kristiano nga mga ginikanan amo an paghatag han espirituwal nga mga panginahanglan ha ira bata. (Kitaa an Deuteronomio 8:3.) Ha ano nga tumong? Ha pagbulig ha ira bata nga mapatubo an sugad-Kristo nga personalidad, nga amo an, pagsul-ot han “bag-o nga personalidad.” (Efeso 4:24) Para hini kinahanglan tagdon nira an husto nga materyales ha pagtukod ngan husto nga mga paagi ha pagtukod.

10. Ano nga mga kalidad an kinahanglan mapatubo han kabataan?

¹⁰ An kalidad han usa nga balay nadepende hin daku ha klase han mataryales nga ginamit ha pagtukod. Hi apostol Pablo nagsiring nga an gimaopayi nga materyales ha pagtukod para ha Kristiano nga mga personalidad amo an “bulawan, salapi, birilhon nga mga bato.” (1 Korinto 3:10-12) Nagrerepresentar ini han mga kalidad sugad han pagtoo, kinaadman, pagsabot, pagkamaunungon, pagtahod, ngan mahigugmaon nga apresasyon kan Jehova ngan ha iya mga balaud. (Salmo 19:7-11; Proberbios 2:1-6; 3:13, 14) Paonan-o mabubuligan han mga ginikanan an ira kabataan tikang ha pagkabata basi mapatubo ini nga mga kalidad? Pinaagi han pagsunod ha paagi nga iginsaysay maiha na nga naglabay.

11. Paonan-o binuligan han Israelita nga mga ginikanan an ira kabataan nga mapatubo an diosnon nga mga personalidad?

¹¹ Antes gud an nasud han Israel sinulod ha Tuna nga Iginsaad, hi Jehova nagsiring ha Israelita nga mga ginikanan: “Ini nga mga pulong nga akon iginsusugo ha imo yana nga adlaw kinahanglan hingada ha imo kasingkasing; ngan kinahanglan ipasilsil ito ha imo anak ngan ipakiistorya ito kon ikaw nalingkod ha imo balay ngan kon ikaw naglalakat ha dalan ngan kon ikaw nahigda ngan kon ikaw nabuhat.” (Deuteronomio 6:6, 7) Oo, an mga ginikanan kinahanglan magin mga susbaranan, mga kaupod, mga nagkokomunikar, ngan mga magturutdo.

12. Kay ano nga importante nga an mga ginikanan magin maopay nga mga susbaranan?

¹² Magin usa nga susbaranan. Siyahan, hi Jehova nagsiring:  “Ini nga mga pulong . . . kinahanglan hingada ha imo kasingkasing.” Ngan, hiya nagdugang: “Kinahanglan ipasilsil ito ha imo anak.” Salit an diosnon nga mga kalidad kinahanglan siyahan nga aada ha kasingkasing han ginikanan. Kinahanglan higugmaon han ginikanan an kamatuoran ngan magkinabuhi uyon hito. Hiton la nga paagi mababantad niya an kasingkasing han bata. (Proberbios 20:7) Kay ano? Tungod kay an kabataan labaw nga naiimpluwensiahan han ira nakikita kay han ira hinbabatian.—Lukas 6:40; 1 Korinto 11:1.

13. Ha paghatag hin atension ha ira kabataan, paonan-o masusubad han Kristiano nga mga ginikanan an susbaranan ni Jesus?

¹³ Magin usa nga kaupod. Hi Jehova nagsiring ha mga ginikanan ha Israel: ‘Pakiistorya ha imo kabataan kon ikaw nalingkod ha imo balay ngan kon ikaw naglalakat ha dalan.’ Nagkikinahanglan ini hin paggasto hin panahon upod han kabataan bisan kon sibot hinduro an mga ginikanan. Matin-aw nga inabat ni Jesus nga an kabataan takos han iya panahon. Durante han iya ultimo nga mga adlaw han iya ministeryo, “an mga tawo nagtikang pagdara ha iya han gudtiay nga kabataan basi kamkamon niya hira.” Ano an paggios ni Jesus? “Iya pinangugos an kabataan ha iya mga butkon ngan nagtikang pagbendisyon ha ira.” (Markos 10:13, 16) Hunahunaa la, an ultimo nga mga oras han kinabuhi ni Jesus madagmit nga nagtitiarabot. Ha gihapon, iya iginhatag hini nga kabataan an iya panahon ngan atension. Pagkamaopay nga leksion!

14. Kay ano nga mapulsanon para ha mga ginikanan nga gumasto hin panahon upod an ira bata?

¹⁴ Magin usa nga nagkokomunikar. An paggasto hin panahon ha imo bata mabulig ha imo ha pagkomunikar ha iya. Kon labaw nga nagkokomunikar ka, labaw man nga hisasabtan mo kon paonan-o nagtutubo an iya personalidad. Kondi, hinumdumi, an pagkomunikar labaw pa kay han pagyakan. “Kinahanglan mapatubo ko an arte han pagpamati,” siring han usa nga iroy ha Brazil, “namamati pinaagi han akon kasingkasing.” An iya pagpailob nagbunga han an iya anak nga lalaki nagtikang ipaambit an iya mga pagbati ngada ha iya.

15. Ano nga mga panginahanglan an sadang hinumduman may kalabutan ha kaliawan?

 ¹⁵ An kabataan nagkikinahanglan hin “panahon ha pagtawa . . . ngan panahon ha pagsayaw,” panahon ha kaliawan. (Eklesiastes 3:1, 4; Sakarias 8:5) Mabungahon an kaliawan kon an mga ginikanan ngan kabataan urosa nga nagpapahimulos hito. Makasurubo nga ha damu nga mga panimalay an kaliawan nangangahulogan hin pagkita ha telebisyon. Samtang an iba nga mga programa ha telebisyon bangin nakakaliaw, damu an nagbubungkag han magopay nga mga prinsipyo, ngan an pagkita ha telebisyon nakakapahunong han komunikasyon ha usa nga pamilya. Salit, kay ano nga diri magbuhat hin mapulsanon ha iyo kabataan? Pagkanta,  pag-uyag, pakig-upod ha mga sangkay, pagbisita ha makaruruyag nga mga lugar. An sugad nga mga buruhaton nagdadasig han komunikasyon.

16. Ano an sadang igtutdo han mga ginikanan ha ira kabataan mahitungod kan Jehova, ngan paonan-o sadang buhaton nira ito?

¹⁶ Magin usa nga magturutdo. “Kinahanglan ipasilsil mo [ini nga mga pulong] ha imo anak,” siring ni Jehova. An konteksto nagsusumat ha imo kon ano ngan kon paonan-o an pagtutdo. Siyahan, “higugmaon mo hi Jehova nga imo Dios ha bug-os mo nga kasingkasing ngan ha bug-os mo nga kalag ngan ha bug-os mo nga kusog.” (Deuteronomio 6:5) Ngan, “ini nga mga pulong . . . kinahanglan ipasilsil mo.” Ihatag an instruksion nga gintuyo ha pagpatubo han bug-os nga kalag nga gugma kan Jehova ngan ha iya mga balaud. (Itanding an Hebreo 8:10.) An pulong nga “ipasilsil” nangangahulogan hin pagtutdo pinaagi han pag-ulit. Salit hi Jehova, tinuod, nga nagsusumat ha imo nga an siyahan nga paagi ha pagbulig ha imo kabataan basi mapatubo an diosnon nga personalidad amo an pag-istorya mahitungod ha iya ha padayon nga paagi. Nag-uupod ini han pagkaada regular nga pag-aram ha Biblia ha ira.

17. Ano an mahimo pagkinahanglanon han mga ginikanan nga mapatubo ha ira bata? Kay ano?

¹⁷ Maaram an kadam-an nga mga ginikanan nga diri masayon an pagpasilsil han impormasyon ha kasingkasing han bata. Ginsagda ni apostol Pedro an igkasi mga Kristiano: “Sugad han bag-o nga natawo nga kabataan, maghingyap kamo han gatas nga waray limbong nga iya han pulong.” (1 Pedro 2:2) An ekspresyon nga “maghingyap” nagpapasabot nga damu an diri natural nga nagugutom ha espirituwal nga pagkaon. Kinahanglan hiagian han mga ginikanan an mga paagi ha pagpatubo hiton nga hingyap ha ira bata.

18. Ano an pipira nga mga paagi han pagtutdo ni Jesus nga gindadasig an mga ginikanan nga subaron?

¹⁸ Nabantad ni Jesus an mga kasingkasing pinaagi ha paggamit hin mga ilustrasyon. (Markos 13:34; Lukas 10:29-37) Ini nga paagi han pagtutdo epektibo gud labi na ha kabataan. Igtutdo an mga prinsipyo han Biblia pinaagi han paggamit han matahom, makaruruyag nga mga istorya, bangin  adton hiaagian ha publikasyon nga My Book of Bible Stories. a Iapi an kabataan. Tugoti hira nga gamiton an ira abilidad ha pagdebuho ngan ha pag-akto han mga hitabo ha Biblia. Ginamit liwat ni Jesus an mga pakiana. (Mateo 17:24-27) Subara an iya paagi durante han iyo pamilya nga pag-aram. Imbes nga isaysay la an usa nga balaud han Dios, magpakiana sugad han, Kay ano nga iginhatag ni Jehova ha aton ini nga balaud? Ano an mahitatabo kon aton sundon ito? Ano an mahitatabo kon diri naton sundon ito? An sugad nga mga pakiana mabulig ha bata nga mangatadongan ngan makita nga an mga balaud han Dios praktikal ngan maopay.—Deuteronomio 10:13.

19. Kon ginsusunod han mga ginikanan an mga prinsipyo han Biblia ha pakig-upod ha ira kabataan, ano an daku nga bentaha nga mapapahimulsan han kabataan?

¹⁹ Pinaagi han pagin usa nga susbaranan, usa nga kaupod, usa nga nagkokomunikar, ngan usa nga magturutdo, mabubuligan mo an imo bata tikang ha iya siyahan nga mga tuig ha pagkaada duok personal nga relasyon kan Jehova nga Dios. Ini nga relasyon magdadasig ha imo bata nga magin malipayon sugad nga Kristiano. Mangangalimbasog hiya ha pagkinabuhi ha iya pagtoo bisan kon naatubang ha pag-ipit han mga kaedad ngan mga pagsulay. Buligi hiya pirme nga apresyaron inin presyoso nga relasyon.—Proberbios 27:11.

20. Ano an disiplina, ngan paonan-o ito sadang ipadapat?

²⁰ An disiplina amo an pagbansay nga nagtatadong ha hunahuna ngan kasingkasing. Ginkikinahanglan ito pirme han kabataan. Hi Pablo nagsasagdon ha mga amay nga “padayon nga padakuon an [ira kabataan] ha disiplina ngan panhunahuna-nga-pagtadong ni Jehova.” (Efeso 6:4) An mga ginikanan sadang magdisiplina nga may gugma, sugad lan han ginbubuhat ni Jehova. (Hebreo 12:4-11) An disiplina nga iginbasar ha gugma mahimo ihatag pinaagi han  pangatadongan. Salit, ginsusumatan kita nga “mamati ha disiplina.” (Proberbios 8:33) Paonan-o sadang ihatag an disiplina?

21. Ano nga mga prinsipyo an sadang hinumduman han mga ginikanan kon nagdidisiplina ha ira kabataan?

²¹ An iba nga mga ginikanan naghuhunahuna nga an pagdisiplina ha ira kabataan nag-uupod han pagyakan la ha ira ha nagtatarhog nga tono, nag-iisog ha ira, o nag-iinsulto pa ngani ha ira. Kondi, mahitungod han disiplina, hi Pablo nagpapahamangno: “Kamo, mga amay, diri niyo pag-aringiton an iyo mga anak.” (Efeso 6:4) Ginsasagda an ngatanan nga mga Kristiano nga magin “mahumok ha ngatanan . . . nagtututdo ha kaaghop hadton mga nakontra.” (2 Timoteo 2:24, 25) An Kristiano nga mga ginikanan, samtang kinikilala an panginahanglan han karig-on, nangangalimbasog nga hinumduman ini nga mga pulong kon nagdidisiplina ha ira kabataan. Kondi, usahay, diri igo an pangatadongan, ngan bangin ginkikinahanglan an pipira nga klase han sirot.—Proberbios 22:15.

22. Kon kinahanglan sirotan an bata, kinahanglan buligan hiya nga hisabtan an ano?

²² An nagkakaiba nga kabataan nagkikinahanglan hin magkaiba nga mga klase han disiplina. An iba diri “natatadong han mga pulong la.” Para ha ira, usahay an pagpadapat han sirot tungod ha pagtalapas bangin nagluluwas han kinabuhi. (Proberbios 17:10; 23:13, 14; 29:19) Kondi, an bata, sadang makasabot kon kay ano nga ginsirotan hiya. “An pudlos ngan an pagsaway amo an naghahatag hin kinaadman.” (Proberbios 29:15; Job 6:24) Dugang pa, an sirot mayada mga tubtuban. “Akon ka sisirotan ha husto nga paagi,” siring ni Jehova ha iya katawohan. (Jeremias 46:28b) An Biblia diri nagdadasig han nasisina nga paglamba o sobra nga paghampak, nga nakakasamad ngan nakakadaot pa ngani ha usa nga bata.—Proberbios 16:32.

23. Ano an sadang hisabtan han bata kon ginsisirotan hiya han iya mga ginikanan?

²³ Han ginpahamangnoan ni Jehova an iya katawohan nga iya didisiplinahon hira, siyahan hiya nagsiring: “Ayaw kahadlok . . . kay ako upod ha imo.” (Jeremias 46:28a) Sugad  man, an disiplina han ginikanan, ha anoman angayan nga porma, diri gud sadang makahimo han bata nga umabat nga iginsalikway. (Kolosas 3:21) Lugod, sadang hisabtan han bata nga iginhahatag an disiplina tungod kay an ginikanan ‘kaupod niya,’ ha iya kagiliran.

24, 25. Ano an usa maraot nga tarhog nga kinahanglan mapanalipdan an kabataan hini nga mga adlaw?

²⁴ Damu nga mga adulto an nahinunumdom han ira pagkabata sugad nga malipayon nga panahon. Nahinunumduman nira an mapaso nga pagbati han katalwasan, usa nga kasigurohan nga an ira mga ginikanan magmamangno ha ira ha ngatanan nga kahimtang. Karuyag han mga ginikanan nga sugad hito an abaton han ira kabataan, kondi ha maraot nga kalibotan yana nga adlaw, labaw nga makuri an pagtipig ha kabataan nga talwas.

²⁵ Usa ka maraot nga tarhog nga nagtutubo ha bag-o la nga mga tuig amo an seksuwal nga pag-abuso ha kabataan. Ha Malaysia, an mga sumat han seksuwal nga pag-abuso ha kabataan upat ka beses nga nag-uswag ha peryodo han napulo ka tuig. Ha Alemanya mga 300,000 nga kabataan an  seksuwal nga gin-aabuso kada tuig, samtang ha usa nga nasud ha Amerika del Sur, sumala han usa nga pag-aram, an ginbanabana nga kadamu ha usa ka tuig nag-uswag ha 9,000,000! Makasurubo, an kadam-an hini nga kabataan seksuwal nga gin-aabuso ha ira kalugaringon nga panimalay han mga tawo nga kilala ngan sinasarigan nira. Kondi an kabataan sadang magkaada makusog nga depensa tikang ha ira mga ginikanan. Paonan-o makakapanalipod an mga ginikanan?

26. Ano an pipira nga mga paagi nga matitipigan an kabataan nga talwas, ngan paonan-o an kahibaro makakapanalipod ha bata?

²⁶ Tungod kay ipinapakita han eksperiensia nga an kabataan nga gutiay la an hinbabaroan mahitungod han sekso amo an labi nga maluya ha mga nag-aabuso ha kabataan, an daku nga nagpapanalipod nga pitad amo an pagtutdo ha bata, bisan kon gutiay pa hiya. An kahibaro makakapanalipod “tikang ha maraot nga dalan, tikang ha tawo nga nagyayakan hin maraot nga mga butang.” (Proberbios 2:10-12) Ano nga kahibaro? Kahibaro ha mga prinsipyo han Biblia, han husto ngan sayop ha moral. Kahibaro liwat nga an iba nga mga adulto nagbubuhat hin maraot nga mga butang ngan an mga batan-on diri kinahanglan sumugot kon an mga tawo nag-aaghat ha maraot nga mga buhat. (Itanding an Daniel 1:4, 8; 3:16-18.) Ayaw limitahi an sugad nga instruksion ha usa nga pakiistorya. Kadam-an han gudtiay nga kabataan nagkikinahanglan nga ulit-uliton an usa nga leksion antes nira hinumduman ito hin maopay. Samtang nagtutubo an kabataan, mahigugmaon nga tatahuron han amay an katungod han anak nga babaye ha pagkapribado, ngan han iroy an iya anak nga lalaki—ha sugad nga paagi ginpaparig-on ha bata kon ano an husto. Ngan, siyempre, usa han gimaopayi nga mga bantay kontra han pag-abuso amo an iyo duok nga pagmangno sugad nga mga ginikanan.

27, 28. Hin-o an gidadakui nga Surok han bulig han mga ginikanan kon naatubang hira ha ayat ha pagmangno ha bata?

²⁷ Tinuod, usa nga ayat an pagbansay ha usa nga bata tikang  ha pagkabata, kondi an magtinoohon nga mga ginikanan diri nag-uusahan ha pag-atubang ha ayat. Han naglabay nga mga adlaw han mga Hukom, han hinbaroan han tawo nga hi Manoa nga magigin usa nga amay hiya, naghangyo hiya kan Jehova para han giya ha pagpatubo ha iya bata. Ginbaton ni Jehova an iya mga pag-ampo.—Hukom 13:8, 12, 24.

²⁸ Ha pariho nga paagi yana nga adlaw, samtang ginmamangnoan han magtinoohon nga mga ginikanan an ira kabataan, mahimo makiistorya liwat hira kan Jehova ha pag-ampo. Makuri nga buruhaton an pagin usa nga ginikanan, kondi mayada daku nga mga balos. Usa nga Kristiano nga mag-asawa ha Hawaii an nasiring: “Kinahanglan mo an 12 ka tuig ha pagbansay ha imo bata antes hiton makuri nga mga tuig han pagin tinedyer. Kondi kon nagbubuhat ka hin mauyatom ha pag-aplikar han mga prinsipyo han Biblia, panahon ito ha pag-ani hin kalipayan ngan kamurayawan kon nagdesisyon hira nga karuyag nira mag-alagad kan Jehova tikang ha kasingkasing.” (Proberbios 23:15, 16) Kon himoon han imo bata iton nga desisyon, ikaw liwat mapapagios ha pagsiring: “An mga anak nga kalalakin-an [ngan mga anak nga kababayin-an] panurundon tikang kan Jehova.”