1. Ano iton tinago nga mga problema an naeksister ha pipira nga mga pamilya?

 AN DAAN nga sarakyan ginlimpyohan pa la ngan ginpainggat. Ha lumalabay nakikita ito nga mainggat, haros bag-o. Kondi ha ilarom, an nakakaguba nga taoy nagdudunot ha lawas han sarakyan. Pariho ito ha pipira nga mga pamilya. Bisan kon ha gawas nga hitsura an ngatanan nakikita nga maopay, an nahiyom nga mga bayhon nagtatago han kahadlok ngan kasakit. Ha panimalay, nga diri-nakikita han diri mga membro han pamilya, an nakakadaot nga mga elemento nagdudunot han kamurayawan han pamilya. Duha nga problema nga mayada hini nga epekto amo an alkoholismo ngan kamadarahog.

2. (a) Ano an panhunahuna han Biblia ha paggamit han mga irinmon nga may alkohol? (b) Ano an alkoholismo?

² Diri igindidiri han Biblia an kasadangan nga paggamit han mga irinmon nga may alkohol, kondi igindidiri hito an paghubog. (Proberbios 23:20, 21; 1 Korinto 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3) Kondi, an alkoholismo, labaw pa han paghubog; amo an maiha na nga batasan nga pag-inom hin mga irinmon nga may alkohol ngan diri na mapugngan an ira paggamit hito. An mga alkoholiko mahimo nga mga adulto. Makasurubo, mahimo liwat hira nga mga batan-on.

3, 4. Isaysay an mga epekto han alkoholismo ha asawa han alkoholiko ngan ha kabataan.

³ Maiha na nga ipinakita han Biblia nga an sayop nga paggamit han alkohol mahimo makadaot ha kamurayawan han pamilya. (Deuteronomio 21:18-21) An nakakadaot nga mga  epekto han alkoholismo inaabat han bug-os nga pamilya. An asawa bangin magin sibot hinduro ha pangalimbasog ha pagpahunong han pag-inom han alkoholiko o ha paglampos ha iya diri-mahisabtan nga paggawi. a Nangangalimbasog hiya nga itago an alaksiw, iginlalabog ito, igintatago an iya salapi, ngan nakikimalooy ha iya gugma ha pamilya, ha kinabuhi, ha Dios pa ngani—kondi an alkoholiko nainom pa gihapon. Samtang an iya mga pangalimbasog ha pagpugong han iya pag-inom pirme nga napapakyas, naabat hiya nga pakyas ngan waray-mahihimo. Bangin magtikang hiya mag-antos han kahadlok, kasina, sala, nerbiyos, pangarit, ngan kawaray pagtahod-ha-kalugaringon.

⁴ An kabataan diri nakakapalagiw ha mga epekto han pagin alkoholiko han ginikanan. An iba inaatake ha pisikal. An iba inaabuso ha sekso. Bangin basulon pa ngani nira an pagin alkoholiko han ginikanan. Agsob an ira abilidad ha pagsarig ha iba nadadaot han diri-nagkakauruyon nga paggawi han alkoholiko. Tungod kay diri hira makayakan hin maopay kon ano an nahitatabo ha panimalay, an kabataan bangin mahibaro ha pagpugong han ira mga pagbati, agsob nga mayada nakakadaot nga mga resulta ha pisikal. (Proberbios 17:22) Mahimo madara han sugad nga kabataan ini nga kawaray pagsarig-ha-kalugaringon o pagtahod-ha-kalugaringon ngadto ha pagkaadulto.

5. Paonan-o malalamposan an alkoholismo, ngan kay ano nga makuri ini?

⁵ Bisan kon an damu nga mga awtoridad nasiring nga an alkoholismo diri matatambal, kadam-an an nauyon nga posible an usa ka sukol han katambal pinaagi han usa ka programa han bug-os nga paglikay. (Itanding an Mateo 5:29.) Kondi, masurusayon sidngon para ha alkoholiko nga karawaton an bulig kay ha pagbuhat, tungod kay kasagaran nga nagninigar hiya nga mayada hiya problema. Kondi, kon an mga membro han pamilya nagios kontra han alkoholismo nga nakakaapekto ha ira, an alkoholiko bangin makasabot  nga mayada hiya problema. Usa nga doktor nga mayada eksperiensia ha pagbulig ha mga alkoholiko ngan ha ira mga pamilya an nagsiring: “Naghuhunahuna ako nga an pinaka importante nga butang amo nga an pamilya magpadayon la ha ira adlaw-adlaw nga mga buruhaton ha pinaka mapulsanon nga paagi nga ira mahihimo. Labaw nga hibabaroan han alkoholiko nga daku gud an kaibahan butnga niya ngan ha iba dida ha pamilya.”

6. Ano an gimaopayi nga surok han sagdon para ha mga pamilya nga mayada membro nga alkoholiko?

⁶ Kon mayada alkoholiko ha iyo pamilya, an inspirado nga sagdon han Biblia makakabulig ha iyo ha pagkinabuhi ha pinaka mapulsanon nga paagi. (Isaias 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Tagda an pipira nga mga prinsipyo nga nakakabulig ha mga pamilya nga malamposan an alkoholismo.

7. Kon an usa nga membro han pamilya alkoholiko, hin-o an responsable?

⁷ Hunong ha pagkarawat han ngatanan nga kabasulan. An Biblia nasiring: “An tagsatagsa magdadara han iya kalugaringon nga pinas-an,” ngan, “an tagsatagsa ha aton makikighusay ha Dios ha iya kalugaringon.” (Galasia 6:5; Roma 14:12) An alkoholiko bangin magsiring nga an mga membro han pamilya an may baratunon. Pananglitan, bangin hiya sumiring: “Kon iyo ako gintrato hin maoroopay, diri unta ako mainom.” Kon an iba nauyon ha iya, ira gindadasig hiya nga magpadayon ha pag-inom. Kondi bisan kon nabiktima kita han mga kahimtang o han iba nga mga tawo, kita ngatanan—upod na an alkoholiko—may baratunon kon ano an aton ginbubuhat.—Itanding an Filipos 2:12.

8. Ano an pipira nga mga paagi nga an alkoholiko mahimo mabuligan ha pag-atubang ha mga resulta han iya problema?

⁸ Ayaw paghunahuna nga kinahanglan panalipdan mo pirme an alkoholiko tikang ha mga resulta han iya pag-inom. An usa nga proberbio ha Biblia mahitungod han usa nga nasisina mahimo iaplikar ha alkoholiko: “Kon imo luwason hiya, imo bubuhaton ito hin paulit-ulit.” (Proberbios 19:19) Pasagdi an alkoholiko nga mag-antos han mga resulta han iya pag-inom. Pasagdi hiya nga limpyohon an mga sighot nga iya ginhimo o tawagan ha telepono an iya amo ha aga katapos han pag-inom.

9, 10. Kay ano nga sadang karawaton han mga pamilya nga mayada mga alkoholiko an bulig, ngan kan kanay bulig an labi na nga sadang nira pamilngon?

 ⁹ Karawata an bulig tikang ha iba. An Proberbios 17:17 nasiring: “An totoo nga kaupod mahigugmaon ha ngatanan nga panahon, ngan usa nga bugto nga natawo kon mayada kasakitan.” Kon mayada alkoholiko ha imo pamilya, mayada kasakitan. Ginkikinahanglan mo an suporta. Ayaw pag-alang ha pagsarig ha ‘totoo nga mga kaupod’ para ha bulig. (Proberbios 18:24) An pakiistorya ha iba nga nasabot ha problema o naatubang ha pariho nga kahimtang mahimo makahatag ha imo hin praktikal nga mga suhestion kon ano an pagbubuhaton ngan kon ano an diri pagbubuhaton. Kondi magin timbang. Pakiistorya hadton imo sinasarigan, hadton magpapanalipod han imo “kompidensiyal nga istorya.”—Proberbios 11:13.

¹⁰ Hibaroi an pagsarig ha Kristiano nga mga tigurang. An mga tigurang ha Kristiano nga kongregasyon mahimo magin daku nga surok han bulig. Inin hamtong nga kalalakin-an may kahibaro ha Pulong han Dios ngan eksperiensiado ha pag-aplikar ha mga prinsipyo hito. Mapapamatud-an nira nga hira “sugad han lugar nga luluk-an tikang ha hangin ngan usa nga sirongan tikang ha bagyo, sugad han nangagawas nga tubig ha lugar nga mamara, sugad han lambong han daku nga bato ha tuna nga guol.” (Isaias 32:2) Diri la ginpapanalipdan han Kristiano nga mga tigurang an kongregasyon sugad nga kabug-osan tikang ha maraot nga mga impluwensia kondi hira liwat nagliliaw, nagpaparepresko, ngan nagpapakita hin personal nga interes ha mga indibiduwal nga mayada mga problema. Pahimulosi hin bug-os an ira bulig.

11, 12. Hin-o an nagtatagana han gidadakui nga bulig para ha mga pamilya han mga alkoholiko, ngan paonan-o iginhahatag iton nga suporta?

¹¹ Labaw ha ngatanan, magkaada kusog tikang kan Jehova. An Biblia mahigugmaon nga nagpapasarig ha aton: “Hi Jehova hirani hadton masurub-on an kasingkasing; ngan adton guba an espiritu iya ginluluwas.” (Salmo 34:18) Kon inaabat mo nga masurub-on an imo kasingkasing o guba an imo espiritu tungod han mga pag-ipit ha pangabuhi upod  han alkoholiko nga membro han pamilya, hibaroi nga “hi Jehova hirani.” Nasabot hiya kon mationan-o kakuri an imo kahimtang ha pamilya.—1 Pedro 5:6, 7.

¹² An pagtoo ha ginsisiring ni Jehova ha iya Pulong makakabulig ha imo nga malamposan an pangarit. (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20) An pag-aram ha Pulong han Dios ngan pagkinabuhi ha mga prinsipyo hito makakahimo ha imo nga makarawat an bulig han baraan nga espiritu han Dios, nga makakagsangkap ha imo han “gahum nga labaw han normal” basi makalampos ha adlaw-adlaw.—2 Korinto 4:7. b

13. Ano an ikaduha nga problema nga nakakadaot ha damu nga mga pamilya?

¹³ An pag-abuso ha alkohol makakagtugway ngadto ha  lain nga problema nga nakakadaot ha damu nga mga pamilya—kamadarahog ha panimalay.

14. San-o nagtitikang an kamadarahog ha panimalay, ngan ano an kahimtang yana nga adlaw?

¹⁴ An siyahan madarahog nga buhat ha kasaysayan han tawo amo an hitabo han kamadarahog ha panimalay nga nag-uupod han duha nga magbugto, hi Kain ngan hi Abel. (Genesis 4:8) Tikang pa hadto, an katawohan ginpepeste han ngatanan nga paagi han kamadarahog ha panimalay. Mayada mga bana nga ginkakastigo an mga asawa, mga asawa nga nag-aatake ha mga bana, mga ginikanan nga mapintas nga ginkakastigo an ira gudtiay nga kabataan, ngan dagku na nga kabataan nga inaabuso an ira lagas nga mga ginikanan.

15. Paonan-o an mga membro han pamilya naaapektohan ha emosyon han kamadarahog ha panimalay?

¹⁵ An pariho nga kadaot nga nahihimo han kamadarahog ha panimalay nalahos pa gud ha pisikal nga mga ulat. Usa nga ginkastigo nga asawa an nagsiring: “Mayada daku nga sala ngan kaawod nga kinahanglan malamposan mo. Kadam-an han mga aga, karuyag mo la magpabilin ha higdaan, naglalaom nga usa la adto nga maraot nga inop.” An kabataan nga nakakakita o nakakaeksperiensia han kamadarahog ha panimalay mahimo magin madarahog mismo kon dagku na hira ngan mayada na han ira kalugaringon nga mga pamilya.

16, 17. Ano an pag-abuso ha emosyon, ngan paonan-o naaapektohan hito an mga membro han pamilya?

¹⁶ An kamadarahog ha panimalay diri la ha pisikal nga pag-abuso. Agsob an pag-atake ha pulong. An Proberbios 12:18 nasiring: “Mayada nagyayakan nga waray-paghunahuna sugad han mga samad han kampilan.” Ini nga “mga samad” nga pangirilal-an han kamadarahog ha panimalay nag-uupod han pagtawag-hin-ngaran ngan pagsinggit, sugad man han padayon nga pagpakaraot, nagtatamay nga mga insulto, ngan mga tarhog ha pisikal nga kamadarahog. An mga samad han emosyonal nga kamadarahog diri-nakikita ngan agsob nga diri-hinbabaroan han iba.

 ¹⁷ Makasurubo labi na an emosyonal nga pagkastigo ha usa nga bata—an padayon nga pagpakaraot ngan pagtamay ha mga abilidad han usa nga bata, intilehensia, o bili sugad nga tawo. An sugad nga pag-abuso ha pulong makakabungkag ha pagsarig-ha-kalugaringon han usa nga bata. Totoo, an ngatanan nga kabataan nagkikinahanglan hin disiplina. Kondi an Biblia nagtututdo ha mga amay: “Diri niyo pag-aringiton an iyo kabataan, basi diri hira magturaw.”—Kolosas 3:21.

18. Diin nagtitikang an kamadarahog ha panimalay, ngan ano an ipinapakita han Biblia nga paagi ha pagpahunong hito?

¹⁸ An kamadarahog ha panimalay nagtitikang ha kasingkasing ngan hunahuna; an paagi han aton paggios nagtitikang kon paonan-o kita naghuhunahuna. (Jakobo 1:14, 15) Basi humunong an kamadarahog, an abusado kinahanglan magbag-o ha iya paagi ha paghunahuna. (Roma 12:2) Posible ba ito? Oo. An Pulong han Dios mayada gahum basi bag-ohon an mga tawo. Magagabot hito bisan an “marig-on an pagkatukod” nga makabungkag nga mga panhunahuna. (2 Korinto 10:4; Hebreo 4:12) An husto nga kahibaro han Biblia makakabulig ha bug-os nga pagbag-o ha mga tawo nga ginsisidngan hira nga isul-ot an bag-o nga personalidad.—Efeso 4:22-24; Kolosas 3:8-10.

19. Mationan-o sadang hunahunaon ngan tratohon han usa nga Kristiano an padis ha pag-asawa?

¹⁹ Pagtagad ha pinakasalan nga padis. An Pulong han Dios nasiring: “Sadang higugmaon han mga bana an ira mga asawa sugad han ira kalugaringon nga mga lawas. Hiya nga nahigugma ha iya asawa nahigugma ha iya kalugaringon.” (Efeso 5:28) An Biblia nasiring liwat nga sadang pakitaan han bana an iya asawa “hin dungog sugad ha muluruluya nga surudlan.” (1 Pedro 3:7) An mga asawa ginsasagdonan nga “higugmaon an ira mga bana” ngan magkaada “hilarom nga pagtahod” ha ira. (Tito 2:4; Efeso 5:33) Sigurado waray mahadlukon-ha-Dios nga bana an makakasiring nga tinuod nga ginpapasidunggan niya an iya asawa kon iya inaatake hiya ha pisikal o ha pulong. Ngan waray asawa nga nagsisinggit  ha iya bana o nagtatawag ha iya hin maraot an makakasiring nga tinuod nga nahigugma ngan natahod hiya ha iya.

20. Kan kanay baratunon han mga ginikanan an ira kabataan, ngan kay ano nga an mga ginikanan diri sadang magkaada hin diri-totoo nga mga linalaoman ha ira kabataan?

²⁰ Husto nga pagtagad ha kabataan. An kabataan takos, oo, nagkikinahanglan han gugma ngan atension tikang ha ira mga ginikanan. Tinatawag han Pulong han Dios an kabataan nga “panurundon tikang kan Jehova” ngan “usa nga balos.” (Salmo 127:3) An mga ginikanan an may baratunon ha atubangan ni Jehova ha pagmangno hito nga panurundon. An Biblia nagsasaysay han “mga kinaiya han usa nga bata” ngan han “kalurongan” han pagkabatan-on. (1 Korinto 13:11; Proberbios 22:15) Diri sadang mahipausa an mga ginikanan kon nakikita nira an kalurongan ha ira kabataan. An mga batan-on diri mga adulto. An mga ginikanan diri sadang magkinahanglan hin labaw kay han angayan ha edad han bata, gintikangan han pamilya, ngan abilidad.—Kitaa an Genesis 33:12-14.

21. Ano an diosnon nga paagi ha pagtagad ha lagas nga mga ginikanan ngan pakig-upod ha ira?

²¹ Pagtagad ha lagas nga mga ginikanan. An Lebitiko 19:32 nasiring: “Tumindog ka ha atubangan han ubanon, ngan kinahanglan ipakita mo an konsiderasyon ha lagas nga tawo.” Igin-aaghat kon sugad han Balaud han Dios an pagtahod ngan hitaas nga pagtagad ha lagas. Bangin usa ka ayat ini kon an lagas nga ginikanan baga in sobra nga mapagkinahanglan o masakit ngan bangin diri nagios o naghuhunahuna hin madagmit. Ha gihapon, ginpapahinumdom an mga anak nga “magpadayon ha pagbalos ha ira mga ginikanan.” (1 Timoteo 5:4) Mangangahulogan ini hin pagtrato ha ira nga may dignidad ngan pagtahod, bangin nagtatagana pa ngani ha ira ha pinansiyal. An pagtrato hin maraot ha lagas nga mga ginikanan ha pisikal o ha iba nga paagi nakontra gud ha paagi han iginsusumat ha aton han Biblia nga pagbuhaton.

22. Ano an importante nga kalidad ha paglampos han kamadarahog ha panimalay, ngan paonan-o bubuhaton ito?

²² Patuboa an pagpugong-ha-kalugaringon. An Proberbios 29:11 nasiring: “An lurong nagyayakan han bug-os niya nga  kasina, kondi hiya nga makinaadmananon nagpupugong hito nga kalmado tubtob ha kataposan.” Paonan-o mo mapupugngan an imo kasina? Imbes nga tugotan an kapakyasan nga magdaku ha sulod, gios dayon ha pagsulbad han mga problema nga nabangon. (Efeso 4:26, 27) Bayai an lugar kon naabat ka nga nawawad-an ka hin pagpugong. Pag-ampo para ha baraan nga espiritu han Dios nga magbunga ha imo hin pagpugong-ha-kalugaringon. (Galasia 5:22, 23) An paglakat o pagbuhat hin pipira pisikal nga ehersisyo bangin makabulig ha imo nga mapugngan an imo mga emosyon. (Proberbios 17:14, 27) Pangalimbasog nga magin “mahinay ha kasina.”—Proberbios 14:29.

23. Ano an mahimo mahitabo kon an usa nga membro han Kristiano nga kongregasyon pirme ngan diri-mabinasulon nga nasunod ha madarahog daku nga kasina, bangin upod na an pisikal nga pag-abuso ha iya pamilya?

²³ Igin-uupod han Biblia ha mga buhat nga ginhuhukman han Dios an “mga araway, kasamok, . . . daku nga kasina” ngan nasiring nga “adton nagbubuhat han sugad nga mga butang diri makakapanunod han ginhadian han Dios.” (Galasia 5:19-21) Salit, bisan hin-o nga nag-aangkon nga usa nga Kristiano nga pirme ngan diri-mabinasulon nga nasunod ha madarahog daku nga kasina, bangin upod na an pisikal nga pag-abuso ha asawa o kabataan, mahimo paiwason tikang ha Kristiano nga kongregasyon. (Itanding an 2 Juan 9, 10.) Hini nga paagi an kongregasyon natitipigan nga limpyo tikang ha abusado nga mga tawo.—1 Korinto 5:6, 7; Galasia 5:9.

24. (a) Paonan-o mahimo gumios an inaabuso nga mga asawa? (b) Paonan-o an nagtatagad nga mga kasangkayan ngan mga tigurang nasuporta ha inaabuso nga asawa, kondi ano an diri nira sadang pagbuhaton?

²⁴ Kumusta man an mga Kristiano nga ginkakastigo yana han abusado nga bana nga diri nagpapakita hin tigaman han pagbag-o? Pinipili han iba nga magpabilin upod han abusado nga bana tungod ha usa o iba nga hinungdan. An iba nagpili nga bumaya, tungod kay naabat nga an ira pisikal, mental, ngan espirituwal nga kahimsog—bangin an ira kinabuhi pa ngani—namimiligro. An pagbubuhaton han  biktima han kamadarahog ha panimalay hini nga mga kahimtang usa ka personal nga desisyon ha atubangan ni Jehova. (1 Korinto 7:10, 11) An maopay nga mga kasangkayan, mga paryente, o Kristiano nga mga tigurang bangin karuyag maghatag hin bulig ngan sagdon, kondi diri nira sadang ipiton an biktima nga magbuhat hin anoman partikular nga buhat. Iya ito kalugaringon nga desisyon nga paghihimoon.—Roma 14:4; Galasia 6:5.

25. Ano an katuyoan ni Jehova para ha pamilya?

²⁵ Han gintampo ni Jehova hi Adan ngan Eva ha pag-asawa, diri gud niya katuyoan nga an mga pamilya sadang madaot  han mga problema sugad han alkoholismo o kamadarahog. (Efeso 3:14, 15) An pamilya usa ka lugar diin an gugma ngan kamurayawan mag-uuswag ngan an tagsa nga membro mamangnoan ha iya mental, emosyonal, ngan espirituwal nga mga panginahanglan. Kondi, tungod han pagsulod han sala, an kinabuhi han pamilya madagmit nga naguguba.—Itanding an Eklesiastes 8:9.

26. Ano nga tidaraon an naghuhulat hadton nangangalimbasog ha pagkinabuhi uyon ha mga kinahanglanon ni Jehova?

²⁶ Makalilipay, waray isalikway ni Jehova an iya katuyoan para ha pamilya. Nagsasaad hiya nga dadad-on an usa ka mamurayawon bag-o nga kalibotan diin an mga tawo “tinuod nga mag-uukoy ha kasigurohan, nga waray usa nga maghahadlok ha ira.” (Esekiel 34:28) Hiton nga panahon, an alkoholismo, kamadarahog ha panimalay, ngan an ngatanan iba nga mga problema nga nakakadaot ha mga pamilya yana nga adlaw magigin mga butang han naglabay. An mga tawo mahiyom, diri ha pagtago han kahadlok ngan kasakit, kondi tungod kay nakakaagi hira hin “daku nga kalipay ha kahuraan han kamurayawan.”—Salmo 37:11.