Hi Cyril Ngan Methodius—Mga Parahubad han Biblia nga Nag-imbento hin Alpabeto

“Nabunyagan na an amon nasud kondi waray kami magturutdo. Diri kami nakakasabot han Griego bisan han Latin. . . . Diri kami nakakasabot han sinurat nga mga letra bisan han kahulogan hito; salit padad-i kami hin mga magturutdo nga magpapahibaro han mga pulong han Kasuratan ngan han kahulogan hito.”—Rostislav, prinsipe han Moravia, 862 K.P.

YANA nga panahon, an sobra 435 ka milyon nga mga tawo nga nagyayakan han pinulongan han grupo han Slavic makakagamit na han Biblia nga iginhubad ha ira kalugaringon nga pinulongan. a Ha ira, 360 ka milyon an nagamit han Cyrillic nga alpabeto. Kondi, ha naglabay nga 12 ka siglo waray sinurat nga yinaknan bisan alpabeto ha mga pinulongan han ira mga kaapoy-apoyan. An kalalakin-an nga binulig ha pagsulbad hito nga problema amo an magbugto nga hira Cyril ngan Methodius. An mga tawo nga nahigugma ha Pulong han Dios mahibabaro nga an maisugon ngan mataktika nga mga pangalimbasog hinin duha nga magbugto nakahimo hin makapainteres nga bahin ha kasaysayan han pagtipig ngan pagpauswag han Biblia. Hin-o ini nga kalalakin-an, ngan ano nga mga ulang an ira inatubang?

“An Pilosopo” Ngan an Gobernador

Hi Cyril (827-869 K.P., orihinal nga gintawag nga Constantino) ngan hi Methodius (825-885 K.P.) natawo ha dungganon nga pamilya ha Tesalonika, ha Gresya. Hito nga panahon an Tesalonika usa nga siyudad nga duha an yinaknan; an mga umurukoy hito nagyayakan hin Griego ngan usa nga porma hin Slavic. An presensya han damu nga mga Slav ngan an duok nga asosasyon han mga Griego ngan mga Slav ngan han nakapalibot nga mga komunidad han Slav posible nga nakahatag kan Cyril ngan Methodius han higayon nga magkaada hilarom nga kahibaro han yinaknan han mga Slav ha sur. Ngan usa nga biograpo ni Methodius nagsiring pa ngani nga an ira iroy may Slavic nga gintikangan.

Han mamatay an iya amay, binalhin hi Cyril ngadto ha Constantinople, an kapital nga siyudad han Imperyo han Byzantium. Didto nag-eskwela hiya ha unibersidad han emperador ngan nakaupod an dungganon nga mga edukador. Nagin parabantay hiya han librarya han Hagia Sophia, an pinakabantogan nga singbahan ha Este, ngan ha urhi nagin propesor han pilosopiya. Ha pagkamatuod, tungod han iya mga kalamposan ha akademiko, hi Cyril gin-agnayan hin An Pilosopo.

Samtang hito nga panahon, hi Methodius nagpadayon ha karera nga pariho han iya amay—politikal nga administrasyon. Naabot niya an katungdanan han archon (gobernador) ha giutan nga distrito han Byzantium diin damu an nag-uukoy  nga mga Slav. Kondi, pinalagiw hiya ngadto ha monasteryo ha Bitinia, ha Asia Minor. Hi Cyril inupod ha iya didto han 855 K.P.

Han 860 K.P., iginpadara han patriarka han Constantinople an duha nga magbugto para ha usa nga misyon ha langyaw nga nasud. Iginpadara hira ngadto ha Khazar, an mga tawo nga nag-uukoy ha norte-este nga bahin han Itom nga Dagat, nga nag-aalang pa gihapon pagpili butnga han Islam, Judaismo, ngan Kristianidad. Han tikadto hiya, hi Cyril nagpabilin anay ha Chersonese, ha Crimea. An iba nga mga eskolar natoo nga didto nahibaro hiya hin Hebreo ngan Samarianhon ngan iya ginhubad an Hebreo nga gramatika ngadto ha yinaknan han Khazar.

Usa nga Panawagan Tikang ha Moravia

Han 862 K.P., nagpadara hi Rostislav, prinsipe han Moravia (este nga Czechia, weste nga Slovakia, ngan weste nga Hungarya yana), ngadto ha Emperador han Byzantium nga hi Michael III han hangyo nga mababasa ha siyahan nga parapo—nga magpadara hiya hin mga magturutdo han Kasuratan. An mga tuminungnong han Moravia nga nagyayakan hin Slavic pamilyar na han mga katutdoan han iglesia pinaagi han mga misyonero tikang ha Frankish nga ginhadian ha Este (yana Alemanya ngan Austria). Kondi, hi Rostislav, nababaraka mahitungod han politikal ngan eklesiastikal nga impluwensya han mga tribo han Alemanya. Naglaom hiya nga an relihiyoso nga mga relasyon ha Constantinople makakabulig ha iya nasud nga magpabilin nga independente ha politika ngan ha relihiyon.

Nagdesisyon an emperador nga ipadara hi Methodius ngan hi Cyril ngadto ha Moravia. Ha akademiko, edukasyon, ngan ha pinulongan, an duha nga magbugto takos gud nga manguna han sugad nga misyon. An ikasiyam ka siglo nga biograpo nagsusumat ha aton nga ha pag-aghat ha ira nga kumadto ha Moravia, an emperador nangatadongan: “Kamo nga duha mga tuminungnong han Tesalonika, ngan ngatanan nga mga taga-Tesalonika nagyayakan hin puraw nga Slav.”

Nagkaada Alpabeto Ngan Hubad han Biblia

Durante han mga bulan antes hira bumaya, nangandam hi Cyril para han misyon pinaagi han paghimo hin alpabeto para han mga Slav. Ginsisiring nga mayada hiya sensitibo nga pandungog ha ponetika (pagluwas han letra). Salit, ginagamit an Griego ngan Hebreo nga mga letra, nangalimbasog hiya pagtagana hin letra nga katugbang ha tagsa nga tunog han pagluwas ha Slavonic. b An iba nga mga parasaliksik natoo nga naggasto na hiya hin mga tuig ha paghimo han pundasyon han sugad nga alpabeto. Ngan mayada pa gihapon pagruhaduha mahitungod han husto nga porma han alpabeto nga ginhimo ni Cyril.—Kitaa an kahon nga “Cyrillic o Glagolitic?”

 Ha pariho nga panahon, gintikangan ni Cyril an madagmit nga programa ha paghubad han Biblia. Sumala ha tradisyon, nagtikang hiya pinaagi ha paghubad tikang ha Griego ngadto ha Slavonic han siyahan nga mga pulong han Ebanghelyo ni Juan, nga ginagamit an bag-o nga alpabeto: “Ha tinikangan an Pulong amo . . . ” Nagpadayon hi Cyril ha paghubad han upat nga Ebanghelyo, han mga surat ni Pablo, ngan han libro han mga Salmos.

Nag-usahan ba hiya ha pagtrabaho? Posible gud nga binulig hi Methodius ha buruhaton. Dugang pa, an libro nga The Cambridge Medieval History nasiring: “Posible gud nga nagpabulig [hi Cyril] ha iba, bangin ha mga tawo nga nitibo nga mga Slav nga mayada Griego nga edukasyon. Kon aton usisahon an gidadaani nga mga hubad, . . . mayada kita gimaopayi nga ebidensya han hitaas an kalidad nga Slavonic nga yinaknan, nga sadang ipasidungog ha mga binulig nga mga Slav mismo.” An iba nga bahin han Biblia natapos ha urhi ni Methodius, sugad han aton makikita.

“Pariho hin mga Uwak nga Nalanat han Banog”

Han 863 K.P., gintikangan ni Cyril ngan ni Methodius an ira misyon ha Moravia, diin mahigugmaon nga ginkarawat hira. An ira buruhaton nag-upod han pagtutdo ha usa ka grupo han mga tawo didto han naimbento pa la nga Slavonic nga alpabeto, gawas han paghubad han mga teksto ha Biblia ngan han ginagamit ha mga seremonya.

Kondi, diri masayon an ngatanan. An Frankish nga mga klero ha Moravia mabangis nga nakontra ha paggamit han Slavonic. Natoo hira ha trilinguist theory, nga nasiring nga an Latin, Griego, ngan Hebreo la an kinakarawat nga gamiton ha pagsingba. Tungod kay naglalaom nga susuportahan han papa an ira bag-o nga naimbento sinurat nga yinaknan, an magbugto nagbiyahe ngadto ha Roma han 867 K.P.

Han tikadto, ha Venice, inatubang na liwat hi Cyril ngan Methodius hin usa nga grupo han trilinguist nga mga klero han Latin. Usa nga biograpo ni Cyril han edad medya an nagsusumat ha aton nga gin-insulto hiya han lokal nga mga obispo, mga padi, ngan mga mongha “pariho hin mga uwak nga nalanat han banog.” Sumala hito nga asoy, binaton hi Cyril pinaagi han pag-unabi han 1 Korinto 14:8, 9: “Kay kon an budyong maghatag hin diri malinaw nga tingog, hin-o ba in mag-aandam ha pangubaton? Sugad man kamo, gawas kon kamo magyakan hin masayon hisabotan nga yinaknan, oonan-on ba an pagsabota han yinaknan? Kay sugad kamo hin magyiyinakan ngadto ha hangin.”

Ha kataposan han inabot ha Roma an magbugto, bug-os nga inaprobahan ni Papa Adrian II an ira paggamit han Slavonic. Paglabay hin pipira ka bulan, ngan samtang nakadto pa ha Roma, nagkasakit hin grabe hi Cyril. Haros duha ka bulan la an naglabay, namatay hiya ha edad nga 42.

Gindasig ni Papa Adrian II hi Methodius nga bumalik basi ipadayon an buruhaton ha Moravia ngan ha palibot han bungto han Nitra, nga Slovakia na yana. Tungod kay naglalaom nga mapaparig-on an iya impluwensya hito nga lugar, gintagan han papa hi Methodius hin mga surat nga nagtutugot han paggamit han Slavonic ngan ginpili hiya nga arsobispo. Kondi, han 870 K.P., an Frankish nga obispo hi Hermanrich, pinaagi han bulig ni Prinsipe Svatopluk han Nitra, gindakop hi Methodius. Napriso hiya hin duha ngan tunga ka tuig ha monasteryo ha sur-este nga Alemanya. Ha kataposan, an sumunod kan Adrian II, hi Papa John VIII, nagsugo han pagpagawas kan Methodius, iginbalik hiya ha iya pagkaobispo, ngan ginparig-on-utro an suporta han papa ha paggamit han Slavonic ha pagsingba.

Kondi nagpadayon an pagkontra han Frankish nga mga klero. Malampuson nga gindepensahan ni Methodius an iya kalugaringon kontra han mga akusasyon han pagka-erehis, ngan ha kataposan gintagan hiya ni Papa John VIII hin opisyal nga surat nga naghahatag hin awtorisasyon ha paggamit han Slavonic ha iglesia. Sugad han ginkarawat han papa yana, hi John Paul II, an kinabuhi ni Methodius ginasto ha “mga pagbiyahe, mga kakurian, mga pag-antos, pagkontra ngan pagtimaraot, . . . usa pa ngani nga panahon han mabangis nga pagkapriso.” Kondi diri gud masabtan kay, ginhimo ini han mga obispo ngan han mga prinsipe nga nadapig ha Roma.

Ginhubad an Bug-os nga Biblia

Bisan pa han waray kataposan nga pagkontra, natapos ni Methodius an paghubad han nahibilin nga bahin han Biblia ngadto ha Slavonic, ha bulig han mga estenograpo. Sumala ha tradisyon, natapos niya inin daku nga buruhaton ha sulod hin walo la ka bulan. Kondi, waray niya ihubad an apokripal nga mga libro han mga Makabeo.

Yana nga panahon, diri masayon makita hin  husto an kalidad han paghubad nga ginhimo ni Cyril ngan Methodius. Gutiay na la nga mga kopya han manuskrito an naeksister pa nga may petsa nga hirani ha panahon han siyahan nga paghubad. Pinaagi han pag-usisa hadton talagsahon siyahan nga mga kopya, naoobserbahan han mga maaramon ha pinulongan nga husto an hubad ngan nagpahayag han pagkaorihinal. An sinurat nga Our Slavic Bible nasiring nga an duha nga magbugto “kinahanglan maghimo hin damu bag-o nga mga pulong ngan mga ekspresyon . . . Ngan ginbuhat nira ini ngatanan nga may urusahon nga pagkahusto [ngan] naghatag ha Slavic nga yinaknan hin diri matupngan nga kadamu han bokabularyo.

Nagpapabilin nga Panurundon

Han mamatay hi Methodius han 885 K.P., an iya mga sumurunod ginpaiwas tikang ha Moravia han ira Frankish nga mga kaaway. Pinalagiw hira ngadto ha Bohemia, ha sur nga bahin han Polandia, ngan Bulgaria. Salit an sinurat ni Cyril ngan Methodius nagpadayon ngan ha pagkatinuod nagsarang. An Slavonic nga yinaknan, nga gintagan han duha nga magbugto hin sinurat ngan mas permanente nga porma, nagsarang, nag-uswag, ngan ha urhi nagdamu an klase. Yana nga panahon, an Slavic nga grupo nag-uupod hin 13 kalain nga dagku nga yinaknan ngan damu nga gudti nga mga yinaknan.

Dugang pa, an maisugon nga mga pangalimbasog ni Cyril ngan Methodius ha paghubad han Biblia nagbunga hin magkalainlain nga mga hubad han Kasuratan ha Slavic nga magagamit yana nga panahon. An minilyon nga nagyayakan hini nga mga pinulongan nagpapahimulos pinaagi han pagkaada han Pulong han Dios ha ira kalugaringon nga pinulongan. Bisan pa han mapait nga pagkontra, totoo gud an mga pulong: ‘An pulong han aton Dios magpapadayon tubtob ha waray kataposan’!—Isaias 40:8.

[Mga footnote]

[Kahon ha pahina 29]

Cyrillic o Glagolitic?

An pagkahan-ay han alpabeto ni Cyril nag-aghat hin damu nga paglantugi, tungod kay an mga maaramon han mga pinulongan diri sigurado kon ano nga alpabeto ito. An alpabeto nga gintawag nga Cyrillic iginbasar hin duok ha Griego nga alpabeto, nga may diri maminos dose ka dugang nga mga letra nga gin-imbento ha pagrepresentar han mga tunog han Slavonic nga waray ha Griego. Kondi, an pipira han pinakauna nga Slavonic nga mga manuskrito, nagamit hin naiiba gud nga alpabeto, nga gintawag nga Glagolitic, ngan ini nga sinurat an gintotoohan han damu nga mga eskolar nga gin-imbento ni Cyril. An pipira han mga letra nga Glagolitic matin-aw nga nagtikang ha kinatingkatin nga Griego o Hebreo. An iba bangin ginkuha tikang ha diacritics ha edad medya, kondi kadam-an an orihinal ngan komplikado nga mga hinimo. An Glagolitic baga hin naiiba gud ngan orihinal nga hinimo. Kondi, an Cyrillic amo an nahimo nga presente nga Ruso, Ukrainiano, Serbiano, Bulgariano, ngan Masedoniano nga mga alpabeto, gawas han 22 dugang nga yinaknan, nga an iba hito diri Slavonic.

[Artwork—Cyrillic and Glagolitic characters]

[Mapa ha pahina 31]

(Para ha aktuwal nga format, kita an publikasyon)

Dagat nga Baltic

(Polandia)

Bohemia (Czechia)

Moravia (E. Czechia, W. Slovakia, W. Hungarya)

Nitra

FRANKISH NGA GINHADIAN HA ESTE (Alemanya ngan Austria)

ITALYA

Venice

Roma

Mediteranyo nga Dagat

BULGARIA

GRESYA

Tesalonika

(Crimea)

Itom nga Dagat

Bitinia

Constantinople (Istanbul)

[Retrato ha pahina 31]

Slavonic nga Biblia ha Cyrillic nga alpabeto han 1581

[Ginkuhaan han Retrato]

Biblia: Narodna in univerzitetna knjiz̆nica-Slovenija-Ljubljana