Bantayi an Imo Kasingkasing

“Bantayi an imo kasingkasing ha bug-os nga kamaduruto; Kay natikang dida an mga burabod han kinabuhi.”—PROBERBIOS 4:23.

1, 2. Kay ano nga kinahanglan bantayan naton an aton kasingkasing?

 USA nga lagas nga lalaki ha isla han Caribbean an ginawas tikang ha iya sirongan katapos han makusog nga bagyo. Samtang ginkikita niya an nadaot ha iya palibot, nakita niya nga waray na an daku nga kahoy nga natindog hin mga dekada na hirani ha iya atubangan nga ganghaan. ‘Paonan-o ito nahitabo,’ naghunahuna hiya, ‘samtang an mas gudtiay nga mga kahoy ha kahirani waray madaot?’ An pagkita ha tuod han natumba nga kahoy naghatag han baton. Dunot na an sulod han baga in diri-mababantad nga kahoy, ngan an bagyo nagbuhayhag la hiton diri-nakikita nga pagkadunot.

² Makasurubo gud kon an usa ka totoo nga magsiringba nga kon kitaon marig-on nga nakagamot ha Kristiano nga paagi han kinabuhi nanluluya ha usa nga pagsari han pagtoo. An Biblia husto nga nasiring nga “an panhunahuna han kanan tawo kasingkasing maraot tikang ha iya kabata.” (Genesis 8:21) Nangangahulogan ini nga kon diri alerto pirme, bisan an maopay nga mga kasingkasing mahimo masulay ha pagbuhat hin maraot. Tungod kay waray diri-hingpit nga kasingkasing han tawo nga diri naaapektohan han karaotan, kinahanglan sundon naton hin seryoso an sagdon: “Bantayi an imo kasingkasing ha bug-os nga kamaduruto.” (Proberbios 4:23) Salit paonan-o naton mababantayan an aton simboliko nga kasingkasing?

Regular nga Pag-usisa—Kinahanglanon

3, 4. (a) Ano an mahimo igpakiana mahitungod han literal nga kasingkasing? (b) Ano an mabulig ha aton ha pag-usisa han aton simboliko nga kasingkasing?

³ Kon nakadto ka ha usa nga doktor para ha pisikal nga pag-eksamin, posible nga ieksaminon niya an imo kasingkasing. An imo ba kabug-osan nga kahimsog, upod na an imo kasingkasing, nagpapasabot nga nakakarawat mo an igo nga mga sustansya? Kumusta an imo presyon ha dugo? Permanente ba ngan makusog an pitik han imo kasingkasing? May-ada ka ba igo nga ehersisyo? An imo ba kasingkasing madagmit makapoy?

⁴ Kon an literal nga kasingkasing nagkikinahanglan hin regular nga pag-eksamin, kumusta man an imo simboliko nga kasingkasing? Hi Jehova nag-uusisa hito. (1 Kronikas 29:17) Sugad man kita. Paonan-o? Pinaagi han pagpakiana han sugad hini: An akon ba kasingkasing nakarawat hin igo nga espirituwal nga pagkaon pinaagi han regular personal nga pag-aram ngan pagtambong ha katirok? (Salmo 1:1, 2; Hebreo 10:24, 25) Ginpapabilhan ko ba an mensahe ni Jehova sugad hin “naglilinaga nga kalayo nga sinadhan dida ha akon mga tul-an,” nga nagpapagios ha akon nga makigbahin ha pagsangyaw-han-Ginhadian ngan paghimo-hin-disipulo nga buruhaton? (Jeremias 20:9; Mateo 28:19, 20; Roma 1:15, 16) Napapagios ba ako nga mangalimbasog gud, nakikigbahin ha pipira nga bahin han bug-os-panahon nga ministeryo kon posible? (Lukas 13:24) Ha ano nga klase hin palibot ginpapahirani ko an akon simboliko nga kasingkasing? Nakikig-upod ba ako ha iba nga an mga kasingkasing kahiusa ha totoo nga pagsingba? (Proberbios 13:20; 1 Korinto 15:33) Hinaot magin madagmit kita makatigaman han anoman nga problema ngan gumios dayon ha pagtadong hito.

5. Ano nga mapulsanon nga katuyoan an mahihimo han mga pagsari ha pagtoo?

⁵ Agsob nga naieksperyensyahan naton an mga pagsari ha aton pagtoo. Naghahatag ini ha aton hin mga higayon nga maobserbahan an kahimtang han aton kasingkasing. Ha mga Israelita nga hirani na sumulod ha Tuna nga Iginsaad, hi Moises nagsiring: “Hinumdoman mo an ngatanan nga dalan diin ka pagmandoi ni Jehova nga imo Dios hinin kap-atan ka tuig ha kamingawan, nga mahimo ka niya nga mapainubsanon, ha pagsari ha imo, ha pagsusi kon ano an aada ha imo kasingkasing, kon imo pagbabantayan an iya mga sugo, o diri.” (Deuteronomio 8:2) Diri ba kita agsob nga nahipapausa ha mga pagbati, mga hingyap, o mga paggios nga nagawas kon  naatubang kita ha diri-ginlalaoman nga mga kahimtang o mga pagsulay? An mga pagsari nga tinutugotan ni Jehova nga mahitabo sigurado nga makakahimo ha aton nga hibaroan an aton mga kaluyahan, naghahatag ha aton hin higayon nga mag-uswag. (Jakobo 1:2-4) Hinaot diri gud kita mapakyas ha pamalandong ngan pag-ampo mahitungod han aton paggios ha mga pagsari!

Ano an Iginpapahayag han Aton mga Pulong?

6. Ano an mahimo igpahayag mahitungod han aton kasingkasing han mga ulohan nga karuyag naton paghisgotan?

⁶ Paonan-o naton masisiguro kon ano an pinabibilhan naton ha aton kasingkasing? Hi Jesus nagsiring: “An maopay nga tawo han maopay nga manggad han iya kasingkasing, napagowa han maopay; ngan an maraot nga tawo ha maraot nga manggad, napagowa han maraot; kay an kahuraan han kasingkasing amo an iginyayakan han baba.” (Lukas 6:45) An aton agsob ig-istorya usa nga maopay nga tigaman kon ano an karuyag han aton kasingkasing nga pagbuhaton. Agsob ba nga nag-iistorya kita mahitungod han materyal nga mga butang ngan sekular nga mga nahimo? O an aton ba mga pakiistorya agsob nga nakasentro ha espirituwal nga mga butang ngan teokratiko nga mga tumong? Imbes nga ipasamwak an mga sayop han iba, mahigugmaon ba nga nahihilig kita ha pagtabon hito? (Proberbios 10:11, 12) Maistoryahon ba kita mahitungod han mga tawo ngan han nahitatabo ha ira kinabuhi kondi gutiay la mahitungod han mga prinsipyo ngan espirituwal nga mga butang? Iginpapasabot ba hini nga naghihilabot kita ha personal nga mga buruhaton han iba nga mga tawo?—1 Pedro 4:15.

7. Ano nga leksyon mahitungod han pagbantay ha aton kasingkasing an mahibabaroan naton tikang ha asoy mahitungod han napulo nga kabugtoan ni Jose?

⁷ Tagda an nahitabo ha usa nga daku nga pamilya. An napulo nga magurang nga mga anak nga kalalakin-an ni Jakob “waray makikighimangraw hin maopay” ha ira manghod nga hi Jose. Kay ano? Nangabugho hira tungod kay hiya an paborito nga anak han ira amay. Ha urhi han ginbendisyonan hi Jose hin mga inop tikang ha Dios, nga nagpapamatuod nga inuyonan hiya ni Jehova, “nagdugang an ira pagdumot ha iya.” (Genesis 37:4, 5, 11) Waray-kalooy nga iginbaligya nira an ira bugto ha pagkauripon. Katapos, basi matago an ira maraot nga buhat, ira ginlimbongan an ira amay basi maghunahuna nga hi Jose ginpatay han ihalas nga hayop. Napulo han kabugtoan ni Jose an napakyas ha pagbantay han ira kasingkasing hito nga okasyon. Kon madagmit kita magpakaraot ha iba, diri ba ito ebidensya han kaawa o pangabugho ha aton kasingkasing? Kinahanglan magin alerto kita ha pag-usisa  han nagawas ha aton baba ngan magin madagmit ha pagsalikway han maraot nga mga hilig.

8. Ano an mabulig ha aton ha pag-usisa han aton kasingkasing kon nahihilig kita ha pagbuwa?

⁸ Bisan kon ‘imposible nga magbuwa an Dios,’ an diri-hingpit nga mga tawo mahilig magbuwa. (Hebreo 6:18) “An ngatanan nga mga tawo buwaon,” nasusubo nga nagsiring an salmista. (Salmo 116:11) Bisan hi apostol Pedro tulo ka beses nga nagbuwa ha paglirong kan Jesus. (Mateo 26:69-75) Matin-aw, kinahanglan mag-ikmat kita nga likyan an mga buwa, kay hi Jehova napupungot ha “dila nga buwaon.” (Proberbios 6:16-19) Kon nahihilig kita ha pagbuwa, maaramon nga hunahunaon an hinungdan. Tungod ba ito han kahadlok ha tawo? Kahadlok ba ha sirot an hinungdan? Bangin an hingyap nga diri madaot an reputasyon o direkta nga kahakog mismo an hinungdan han problema? Anoman an kahimtang, maopay gud nga hunahunaon naton an sitwasyon, mapainubsanon nga karawaton an aton sayop, ngan makimalooy para han pagpasaylo ni Jehova, namimiling han iya bulig ha paglampos han kaluyahan! ‘An mga tigurang ha kongregasyon’ bangin amo an gimaopayi nga makakabulig.—Jakobo 5:14.

9. Ano an mahimo igpahayag han aton mga pag-ampo mahitungod han aton kasingkasing?

⁹ Ha pagbaton ha hangyo han batan-on nga hi Hadi Salomon para han kinaadman ngan kahibaro, hi Jehova nagsiring: “Tungod nga ini aada ha imo kasingkasing, ngan ikaw waray pangaro hin bahandi, manggad, o dungog . . . , an kinaadman ngan an hibaro ihahatag ha imo; ngan akon ka tatagan hadto nga bahandi, ngan manggad, ngan dungog.” (2 Kronikas 1:11, 12) Tikang ha pinangaro ngan waray pangaroa ni Salomon, maaram hi Jehova kon ano an pinabibilhan han kasingkasing ni Salomon. Ano an iginpapahayag han aton mga pag-ampo ha Dios mahitungod han aton kasingkasing? Iginpapahayag ba han aton mga pag-ampo an aton kauhaw han kahibaro, kinaadman, ngan pagsabot? (Proberbios 2:1-6; Mateo 5:3) Pinabibilhan ba han aton kasingkasing an mga interes han Ginhadian? (Mateo 6:9, 10) Kon nagigin rutina na la an aton mga pag-ampo, mahimo magpasabot ini nga ginkikinahanglan an pagkaada panahon ha pamalandong han mga buhat ni Jehova. (Salmo 103:2) An ngatanan nga Kristiano kinahanglan magin alerto ha pagsabot kon ano an iginpapahayag han ira mga pag-ampo.

Ano an Iginpapasabot han Aton mga Buhat?

10, 11. (a) Diin nagtitikang an pag-adulteryo ngan pornikasyon? (b) Ano an mabulig ha aton nga diri ‘magbuhat hin pag-adulteryo ha kasingkasing’?

¹⁰ Ginsisiring nga an mga buhat nagyayakan hin mas makusog kay han mga pulong. Damu gud an iginpapasabot han aton mga buhat mahitungod han kon ano kita ha sulod. Pananglitan, mahitungod ha moralidad, an pagbantay han kasingkasing nag-uupod hin labaw pa ha paglikay la han pagbuhat hin pornikasyon o pag-adulteryo. Ha iya Sermon ha Bukid, hi Jesus nagsiring: “An ngatanan nga nasiplat ha babaye ha pagkaipa ha iya makakapanlibog na ha iya dida ha iya kasingkasing.” (Mateo 5:28) Paonan-o naton malilikyan an pag-adulteryo bisan ha aton kasingkasing?

¹¹ An matinumanon nga patriarka nga hi Job nagpakita hin susbaranan para ha inasaw-an nga mga Kristiano nga kalalakin-an ngan kababayin-an. Hi Job sigurado nga may-ada ordinaryo nga mga pakig-upod ha mas batan-on nga kababayin-an ngan maloloy-on nga binuligan pa ngani hira kon nagkinahanglan hira hin bulig. Kondi an paghunahuna ha pagkaada hin romantiko nga interes ha ira waray gud buhata hini nga lalaki nga may integridad. Kay ano? Tungod kay nagin determinado gud hiya nga diri magtinutok nga may maraot nga hingyap ha kababayin-an. “Ako naghimo hin kauyonan ha akon mga mata,” siring niya. “Oonan-on ko an pagtan-aw ha usa nga uray?” (Job 31:1) Hinaot maghimo kita hin pariho nga kauyonan ha aton mga mata ngan bantayan an aton kasingkasing.

12. Paonan-o mo iaaplikar an Lukas 16:10 mahitungod ha pagbantay ha imo kasingkasing?

¹² “Adton masinugtanon ha gutiay, masinugtanon man ha damu,” siring han Anak han Dios, “ngan adton diri matadong ha gigutiayi; diri man matadong ha daku.” (Lukas 16:10) Oo, kinahanglan usisahon naton an aton paggawi ha baga in diri importante nga mga butang ha adlaw-adlaw nga kinabuhi, bisan an aton paggawi ha aton kalugaringon nga balay. (Salmo 101:2) Samtang nalingkod ha aton balay, nagkikita ha telebisyon, o nagamit han Internet, ginsisiguro ba naton nga ginsusunod naton an Kasuratanhon nga sagdon: “An pakighilawas, ngan an ngatanan nga mahugaw, o kaawaon, diri ngani unta kahingaranan ha butnga niyo, sugad nga angay ha mga baraan; Bisan maghugaw, bisan tinuyaw nga yakan; bisan entremes, nga diri kaangayan”? (Efeso  5:3, 4) Ngan kumusta an kamadarahog nga bangin nakikita ha telebisyon o ha mga uyag ha video? ‘Hi Jehova mismo nag-uusisa han usa nga matadong ngan han usa nga maraot,’ siring han salmista, ‘ngan an bisan hin-o nga nahigugma ha kamadarahog kinangangalasan han iya kalag.’—Salmo 11:5.

13. Ano nga pag-ikmat an ginkikinahanglan kon ginhuhunahuna an nagawas ha aton kasingkasing?

¹³ “An kasingkasing malimbungon labaw han ngatanan nga butang, ngan labi hin kamahugaw,” nagpahamangno hi Jeremias. (Jeremias 17:9) Inin kamalimbong han kasingkasing mahimo makita mismo kon ginpapakamatadong naton an aton mga sayop, ginbabalewaray an mga sayop, nangangatadongan para han seryoso nga mga kaluyahan han personalidad, o sobra nga pinabubug-atan an mga nahimo. An mahugaw nga kasingkasing nakakahimo liwat ha pagkaada hin duha ka magkaiba nga kahimtang han kasingkasing—an maopay magyakan nga mga im-im nga nasiring hin usa nga butang, samtang iba an iginpapasabot han mga buhat. (Salmo 12:2; Proberbios 23:7) Importante gud nga magin tangkod kita samtang gin-uusisa naton kon ano an nagawas ha kasingkasing!

Simple ba an Aton Mata?

14, 15. (a) Ano an ‘simple’ nga mata? (b) Paonan-o an pagtipig han mata nga simple nabulig ha aton nga mabantayan an kasingkasing?

¹⁴ “An suga han lawas amo an mata,” siring ni Jesus. Hiya nagdugang: “Busa, kon an imo mata [simple], an imo bug-os nga lawas malamrag.” (Mateo 6:22) An mata nga simple nakasentro ha usa nga tumong, o katuyoan, diri nauulang o nahisisimang tikang hito. Oo, an aton mata sadang isentro ha ‘pamiling siyahan han ginhadian ngan han katadongan han Dios.’ (Mateo 6:33) Ano an mahimo mahitabo ha aton simboliko nga kasingkasing kon diri gintitipigan an aton mata nga simple?

¹⁵ Tagda an mahitungod han pangabuhi. Kinahanglanon ha Kristiano an pagtagana han mga panginahanglan han aton pamilya. (1 Timoteo 5:8) Kondi kumusta man kon ginsusulay kita han hingyap ha pagkaada han gibabag-ohi, gimaopayi, ngan pinakahiringyapon nga mga butang may kalabotan ha pagkaon, panapton, balay, ngan iba nga mga butang? Diri ba ito tinuod nga mag-uuripon han kasingkasing ngan hunahuna, hinihimo kita nga magin diri-bug-os an kasingkasing ha aton pagsingba? (Salmo 119:113; Roma 16:18) Kay ano nga sadang magin okupado gud kita ha pagmangno han pisikal nga mga panginahanglan salit an aton kinabuhi nakasentro dida la ha pamilya, negosyo, ngan materyal nga mga butang? Hinumdumi an inspirado nga sagdon: “Pagmatngon kamo ha iyo kalugaringon, bangin an iyo mga kasingkasing mabug-atan han kahakog, ngan kaparahubog, ngan mga pangarit hini nga kinabuhi; ngan hito nga adlaw ha kadagmitan maabot ha iyo sugad hin lit-ag.  Kay ito maabot ha ngatanan nga naukoy ha bayhon han bug-os nga tuna.”—Lukas 21:34, 35.

16. Ano nga sagdon an iginhatag ni Jesus mahitungod han mata, ngan kay ano?

¹⁶ An mata importante nga agianan han komunikasyon ngadto ha hunahuna ngan kasingkasing. Kon ano an ginkikita hito mahimo makaimpluwensya gud ha aton mga hunahuna, mga pagbati, ngan mga buhat. Pinaagi han ilustrasyon, gin-unabi ni Jesus an gahum han nakakasulay ha mata ngan nagsiring: “Kon an imo too nga mata makakagpatigayon han imo paghipakdol kuhaa, ngan ipilak tikang ha imo; kay may pulos pa ha imo nga an usa ka bahin nimo mawara, nga an imo bug-os nga lawas diri unta mahulog ngadto ha [Gehenna].” (Mateo 5:29) Kinahanglan pugngan an mata ha pagkinita ha diri-maopay nga mga kiritaon. Pananglitan, kinahanglan diri ito tugotan nga magkinita ha materyal nga gindisenyo ha pagpukaw o pag-aghat han maraot nga mga pagbati ngan mga hingyap.

17. Paonan-o an pag-aplikar han Kolosas 3:5 nabulig ha aton nga mabantayan an kasingkasing?

¹⁷ An pagkita, siyempre, diri amo la an aton sentido han pagkomunikar ha gawas nga kalibotan. An iba nga mga sentido, sugad han pag-abat ngan pamati, nagbubuhat han ira bahin, ngan kinahanglan mag-ikmat liwat kita ha mga bahin han lawas nga may kalabotan hito. Hi apostol Pablo nagsagdon: “Busa pakamatya niyo an iyo mga bahin nga mga tungod ha tuna: pakighilawas, pagkamahugaw, pag-abat nga mapaso, maraot nga tinguha, ngan pagkaipa, nga amo an pagsingba ha mga diosdios.”—Kolosas 3:5.

18. Ano nga mga paagi an sadang buhaton naton may kalabotan han diri-maopay nga mga panhunahuna?

¹⁸ An diri-maopay nga hingyap mahimo magtikang ha tago nga mga bahin han aton hunahuna. An paghinunahuna hito kasagaran nga nagpapatubo han maraot nga hingyap, nga nakakaimpluwensya ha kasingkasing. “Niyan an kairiphon, han human na mag-anak, nabunga hin sala.” (Jakobo 1:14, 15) Damu an nakarawat nga ini an paagi nga agsob mahitabo an pag-abuso ha kalugaringon. Importante gud nga pun-on naton pirme an aton hunahuna hin espirituwal nga mga butang! (Filipos 4:8) Ngan kon nahuhunahuna an diri-maopay nga butang, sadang mangalimbasog kita nga isalikway ito.

‘Mag-alagad kan Jehova ha Bug-os nga Kasingkasing’

19, 20. Paonan-o kita maglalampos ha pag-alagad kan Jehova ha bug-os nga kasingkasing?

¹⁹ Ha iya kalagas, hi Hadi David nagsiring ha iya anak: “Salomon nga akon anak, kilalahon mo an Dios han imo amay, ngan pag-alagara hiya ha hingpit nga kasingkasing ngan ha matininguhaon nga hunahuna; kay hi Jehova nagsususi han ngatanan nga kasingkasing, ngan nasabot han ngatanan nga painoino han mga hunahuna.” (1 Kronikas 28:9) Hi Salomon mismo nag-ampo para han ‘masinugtanon nga kasingkasing.’ (1 Hadi 3:9) Kondi, inatubang niya an ayat ha pagtipig han sugad nga kasingkasing ha iya bug-os nga kinabuhi.

²⁰ Kon karuyag naton maglampos hito nga bahin, diri la kay kinahanglan magkaada kita hin kasingkasing nga makalilipay kan Jehova kondi bantayan liwat ito. Basi matuman ini, kinahanglan pabilhan naton an mga pahinumdom han Pulong han Dios ha aton kasingkasing—‘ha butnga hito.’ (Proberbios 4:20-22) Sadang magin batasan liwat naton an pag-usisa ha aton kasingkasing, ginhuhunahuna pinaagi han aton pag-ampo kon ano an iginpapahayag han aton mga pulong ngan mga buhat. Ano an kapulsanan han sugad nga pamalandong kon diri sinsero nga ginhahangyo naton an bulig ni Jehova ha pagtadong han bisan ano nga kaluyahan nga aton naoobserbahan? Ngan importante gud nga mag-ikmat kita ha kinakarawat naton pinaagi han aton mga sentido! Ha pagbuhat hini, may-ada kita han pasarig nga “an kamurayawan han Dios, nga labaw ha ngatanan nga hibabroan, magbabantay ha [aton] mga kasingkasing ngan ha [aton] mga hunahuna [pinaagi] kan Kristo Jesus.” (Filipos 4:6, 7) Oo, magin determinado kita nga bantayan an aton kasingkasing labaw kay ha ngatanan iba nga angay pagbantayan ngan mag-alagad kan Jehova ha bug-os nga kasingkasing.

Nahinunumdoman Mo Ba?

• Kay ano nga importante nga bantayan an kasingkasing?

• Paonan-o an paghunahuna ha aton ginsisiring nabulig ha aton nga mabantayan an aton kasingkasing?

• Kay ano nga sadang tipigan naton an aton mata nga ‘simple’?

[Mga Pakiana]

[Mga Retrato ha pahina 23]

Ano an kasagaran nga gin-iistorya naton ha pag-alagad ha kanataran, ha mga katirok, ngan ha balay?

[Mga Retrato ha pahina 25]

An mata nga simple diri nauulang