An “Nagtatangis” nga Puno han Kahoy Ngan an Damu-an-Gamit nga “mga Luha” Hito

‘Kuha hin balsamo para han maul-ol,’ siring han Jeremias 51:8. An pamiling hin usa han mga surok hinin nakakapakalma gud ngan nakakatambal nga sustansya magdadara ha aton ngadto ha isla han Chios, ha Aegean Sea.

TEMPRANO ha katpaso, an mga parauma ha Chios nag-aandam para ha pag-ani ha naiiba gud nga paagi. Katapos nira hawanan an tuna, naghihimo hira hin patag nga pundasyon nga hinimo ha busag nga lapok ha palibot han mga evergreen nga sugad hin kahuy-kahoy nga tinatawag nga mastic nga mga puno hin kahoy. Katapos ginsasamad han mga parauma an panit han kahoy, nga nagigin hinungdan han “pagtangis” han mga kahoy. An busag nga “mga luha” nga tagok nagtitikang tumuro. Paglabay hin duha o tulo ka semana, an mga turo han tagok nabagtik ngan gintitirok ito han mga parauma, direkta man tikang ha puno o tikang ha igbaw han lapok ha ubos. Ini nga “mga luha,” nga tinatawag nga gum mastic, ginagamit ha paghimo hin balsamo.

Kondi, antes han pagtirok, ginkikinahanglan an duro nga trabaho. An nabirikis, kolor abuhon nga mga puno mahinay hinduro nga natubo. Naabot hin 40 tubtob 50 ka tuig antes an usa ka puno hin kahoy dumangat ha husto nga kadaku—ha kasagaran nga kahitaas nga tikang unom tubtob napulo ka piye.

Gawas han trabaho nga pangutod han mga puno ngan pagtirok han “mga luha,” ginkikinahanglan an dugang nga trabaho ha pagtirok han mastic. Katapos tirukon han mga parauma an mastic nga “mga luha,” ira ginsasarà, ginhuhugasan, ngan gingugrupo ini sumala ha kadaku ngan kalidad. Ha urhi, dugang nga ginlilimpyohan an mastic ngan katapos, mahimo na gamiton ha damu nga paagi.

An Kasaysayan han Birilhon nga Tanom

An Ingles nga pulong nga “mastic” nagtikang ha Griego nga pulong nga nangangahulogan “ha pagkagat han mga ngipon.” (Mateo 8:12; Pahayag 16:10) Ini nga ngaran posible nga nagpapasabot nga tikang ha kadaan nga mga panahon, an tagok nga mastic ginagamit na sugad nga chewing gum basi magin presko an gininhawa.

An gidadaani nga impormasyon mahitungod han mastic nagtitikang kan Herodotus, an Griego nga historyador han ikalima ka siglo A.K.P. An iba pa nga kadaan nga awtor ngan mga doktor—upod na hira Apollodorus, Dioscorides, Theophrastus, ngan Hippocrates—nag-unabi han mga gamit ha mediko han mastic. Bisan kon an mga puno han kahoy nga mastic nagtutubo ha hirani han bug-os nga Baybayon han Mediteranyo, tikang han mga 50 K.P., an paghimo han produkto han mastic haros ha Chios la. Ngan an mastic amo an nangunguna nga hinungdan hadton nagsakop han Chios, tikang ha mga Romano ngadto ha mga taga-Genoa tubtob ha mga Ottoman.

Damu-an-gamit nga Mastic

An mga doktor han kadaan nga Ehipto naggamit hin mastic ha pagtambal han magkalainlain nga mga sakit, upod na an pag-urouro ngan arthritis. Ginamit  liwat nira ito sugad nga insenso ngan ha pagpreserba han patay. An kahoy nga mastic bangin usa han ginkuhaan han ‘balsamo ha Gilead,’ nga gin-unabi ha Biblia tungod han nakakatambal nga mga kalidad hito ngan tungod han paggamit hito ha mga pampahusay ngan ha pagbalsamar. (Jeremias 8:22; 46:11) Ginsisiring pa ngani nga an kahoy nga naghahatag hin estakte, usa han mga iginsasakot ha mahamot nga baraan nga insenso nga para la ha sagrado nga paggamit, bangin kaupod han pamilya han mastic nga mga kahoy.—Eksodo 30:34, 35.

Yana nga panahon, an mastic aada ha mga barnis nga nagpapanalipod ha mga debuho nga ginhimo pinaagi han lana, ha mga garamiton, ngan mga instrumento ha musika. Ginagamit ito ha pagputos ngan basi diri mahulos an butang, ngan gintatagad ito nga usa han gimaopayi nga materyal basi magin permanente an kolor han mga tina han panapton ngan mga pintura han pintor. An mastic ginagamit liwat ha mga papilit ngan ha paghimo han panit han hayop nga magin anit. Tungod han maopay nga hamot hito ngan iba nga mga kalidad, ginagamit an mastic ha mga sabon, mga pampahusay, ngan mga pahamot.

An mastic gin-uunabi ha 25 nga may awtoridad nga mga lista han mga medisina ha bug-os nga kalibotan. Agsob pa gihapon nga ginagamit ito ha tradisyonal nga mga medisina ha Arabo nga mga nasud. Ginagamit liwat an mastic ha pagpasta ha ngipon ngan ha mga putos han mga kapsula han medisina.

Sugad nga surok han balsamo, an damu-an-gamit nga “mga luha” han “nagtatangis” nga puno han kahoy nga mastic nakakapakalma ngan nakakatambal ha damu ka mga siglo na. May husto nga hinungdan, kon sugad, nga an tagna ni Jeremias nasiring: ‘Kuha hin balsamo para han maul-ol.’

[Mga Retrato ha pahina 31]

Chios

Pagtirok han mastic

An “mga luha” han mastic hinay-hinay nga ginkukolektar

[Ginkuhaan han mga Retrato]

Chios and harvest line art: Courtesy of Korais Library; all others: Kostas Stamoulis