Sadang ba Umiskwela an Akon Anak?

NAHAHANDURAW mo ba an imo kalugaringon nga diri nakakabasa han mga nakasurat hini nga pahina? Ano man kon diri ka maaram magyakan han opisyal nga pinulongan han imo nasud? Ano man kon diri ka maaram magbiling han imo natawohan nga nasud ha mapa han kalibotan? Damu hinduro nga kabataan an magtutubo ha sugad gud hito nga kahimtang. Kumusta man an imo anak?

Sadang ba umiskwela an imo anak? Ha damu nga mga nasud, iginpapatuman han gobyerno an primarya ngan sekondarya nga edukasyon ngan agsob nga waray bayad. Gintatagad han Convention on the Rights of the Child nga importante nga katungod an pormal nga pag-eskwela. Sugad man han Universal Declaration of Human Rights. Kondi, ha pipira nga mga nasud, an pag-eskwela bangin diri libre ngan bangin mabug-at ha pinansyal para ha mga kag-anak. Aton tagdon ini pinaagi han panlantaw han Kristiano nga mga kag-anak nga naruruyag nga mahibaro pagbasa ngan pagsurat an ira mga anak, pinaagi man ha pormal nga pag-eskwela o ha iba nga mga paagi.

Mga Ehemplo ha Biblia han Maaram Magbasa Ngan Magsurat

An kadam-an han mga surugoon han Dios nga gin-unabi ha Biblia nakabasa ngan nakasurat. An mga apostol ni Jesus nga hira Pedro ngan Juan, mga Judio nga parapangisda kondi nagsurat hin mga libro ha Biblia ha Griego, diri ha ira yinaknan ha Galilea. a Matin-aw nga ginsiguro han ira mga kag-anak nga magkaada an ira mga anak hin primarya nga edukasyon. An iba nga mga parasurat ha Biblia nga pariho hito an kahimtang nag-uupod han magbarantay hin mga karnero nga hi David, han parauma nga hi Amos, ngan han bugto ha iroy ni Jesus nga hi Judas, nga posible nga usa nga panday.

Hi Job nakabasa ngan nakasurat, ngan an libro ha Biblia nga may-ada han iya ngaran nagpapakita nga may kahibaro hiya ha syensya. Bangin may-ada liwat hiya kahibaro ha pagkomposo, tungod kay ha porma hin siday an iya mga pulong nga ginkotar ha libro nga Job. Ngan maaram kita nga an siyahan nga mga Kristiano maaram magbasa ngan magsurat tungod kay an posible nga ira mga iginsurat ha Kasuratan hin-agian ha mga bahin han buak nga mga garamiton nga hinimo tikang ha lapok.

Importante an Edukasyon ha mga Kristiano

An ngatanan nga mga Kristiano kinahanglan mag-uswag ha kahibaro ha Biblia kon karuyag nira lipayon an Dios. (Filipos 1:9-11; 1 Tesalonika 4:1) An maduruto nga paggamit han Kasuratan ngan basado-ha-Biblia nga mga bulig ha pag-aram makakabulig ha pag-uswag ha espirituwal. Tungod kay iginhatag han Dios an iya sinurat nga Pulong, iya linalaoman nga an iya mga magsiringba maaram magbasa ngan magsurat kon posible. Nagigin mas masayon an pag-aplikar han sagdon han Biblia kon babasahon ito nga may pagsabot. Siyempre, bangin may mga bahin hito nga kinahanglan basahon naton hin sobra usa ka beses basi hisabtan an mga punto ngan makapamalandong hito.—Salmo 119:104; 143:5; Proberbios 4:7.

Kada tuig, an katawohan ni Jehova nakarawat hin ginatos nga pahina han mapulsanon nga sinurat nga mga barasahon nga inandam ilarom han paggiya han “matinumanon ngan maaramon nga uripon.” (Mateo 24:45-47, NW) An sugad nga literatura naghihisgot mahitungod han kinabuhi han pamilya, mga kustomre, relihiyon, syensya, ngan damu nga iba pa nga mga topiko. Labaw nga importante, nagsusulod ito hin Kasuratanhon nga sagdon mahitungod ha espirituwal nga mga butang. Kon an imo  mga anak diri nakakabasa, diri nira mapapahimulosan an damu nga importante nga impormasyon.

Importante an paghibaro ha kasaysayan han katawohan tungod kay nakakabulig ito ha aton nga hisabtan kon kay ano nga may-ada panginahanglan hin Ginhadian han Dios. An basihan nga kahibaro ha heograpiya mapulsanon liwat. An Biblia naghihisgot mahitungod hin damu nga mga lugar, sugad han Israel, Ehipto, ngan Gresya. Mabibilngan ba ito han imo anak ha mapa han kalibotan? Mabibilngan ba niya an iya kalugaringon nga nasud? An diri pakabasa hin mapa bangin makapugong pa ngani ha abilidad han tawo ha pagtuman han iya ministeryo ha usa nga igintoka nga lugar.—2 Timoteo 4:5.

Mga Pribilehiyo ha Kongregasyon

An Kristiano nga mga tigurang ngan ministeryal nga mga surugoon may-ada damu nga mga responsabilidad nga nag-uupod hin pagbasa. Pananglitan, may-ada mga bahin nga kinahanglan andamon para ha mga katirok han kongregasyon. May-ada panginahanglan ha pagtipig hin mga rekord han mga suplay han literatura ngan mga donasyon. Kon waray primarya nga edukasyon, makukurian hinduro an usa ka tawo nga buhaton hin epektibo ini nga mga responsabilidad.

May-ada mga boluntaryo nga nagtatrabaho ha mga balay han Bethel ha bug-os nga kalibotan. Basi makagkomunikar hin maopay ini nga mga boluntaryo ngan makagbuhat han ira mga obligasyon, sugad han paghubad hin mga literatura ngan pag-ayad hin mga makina, kinahanglan mahibaro hira pagbasa ngan pagsurat ha opisyal nga yinaknan han nasud nga ira inuukyan. Basi magpahimulos an imo mga anak hin mga pribilehiyo nga pariho hini ha urhi, kasagaran nga ginkikinahanglan an primarya nga edukasyon. Ano an iba pa nga praktikal nga mga hinungdan han pag-eskwela han imo anak?

Kakablas Ngan Patootoo

An mga tawo nga nagkikinabuhi ha kakablas haros waray nahihimo ha pipira nga mga kahimtang. Kondi, ha iba nga mga kahimtang, an igo nga edukasyon bangin makabulig ha aton ngan ha aton mga anak nga malikyan an diri kinahanglanon nga pag-antos. Gutiay la hinduro hadton diri maaram magbasa ngan magsurat an nagkakaada may seguridad nga pag-eksister. Usahay namamatay an mga anak ngan bisan an mga kag-anak kay imposible hira makakuha hin bulig han doktor tungod han gutiay nga kita. An malnutrisyon ngan minos-an-kalidad nga urukyan agsob nga amo an kahimtang han mga tawo nga gutiay la an edukasyon o waray gin-eskwelahan. An edukasyon o bisan la an abilidad ha pagbasa ngan pagsurat mahimo makabulig hini nga mga bahin.

An kahibaro ha pagbasa ngan pagsurat nag-iiban liwat han tendensya nga magin mapatootoohon. Siyempre, an mga patootoo kaylap ha mga edukado ngan ha mga diri-edukado. Kondi adton waray edukasyon mahimo magin mas masayon malimbongan ngan maabuso kay han iba, tungod kay diri hira nakakabasa han mga barasahon nga nagbubuhayhag han sugad nga mga panlimbong. Salit, may tendensya hira nga magin mas mapatootoohon ngan tumoo nga an espiritista nga tambalan milagroso nga nakakatambal.—Deuteronomio 18:10-12; Pahayag 21:8.

An Edukasyon Diri Para La ha Pangimpleyo

Damu an naghuhunahuna nga an siyahan nga hinungdan han edukasyon amo an pakakwarta. Kondi, an iba nga mga edukado waray trabaho o waray igo nga kita basi mataparan an importante nga mga kinahanglanon. Salit mahimo hunahunaon han iba nga mga kag-anak nga diri mapulsanon an pagpaeskwela ha usa nga bata. Kondi daku pa an nahihimo han pag-eskwela kay ha pag-andam la ha usa basi makakwarta; nagsasangkap ito han kabataan para han bug-os nga kinabuhi. (Eklesiastes 7:12) Kon an usa ka tawo nakakayakan, nakakabasa, ngan nakakasurat han opisyal nga yinaknan han nasud nga iya inuukyan, nagigin mas masayon, ordinaryo pa ngani, imbes nga makaharadlok an pakiistorya ha  mga doktor, mga awtoridad han gobyerno, o mga empleyado ha bangko.

Ha iba nga mga lugar, an waray-makaeskwela nga kabataan mahimo itapod ha usa para hin “pagbansay” ha paghimo hin baldosa, pangisda, pagtahi, o iba pa nga mga trabaho. Mapulsanon an paghibaro hin usa nga trabaho, kondi kon waray gud makaeskwela ini nga kabataan, posible nga diri hira mahibabaro ha pagbasa ngan pagsurat hin husto. Waray ruhaduha nga mas posible nga malilikyan nira an pag-abusoha ngan mas magkakaada hira hin makapatagbaw nga kinabuhi kon nakarawat na nira an primarya nga edukasyon ngan katapos nahibaro hin trabaho.

Hi Jesus han Nasaret usa nga panday ngan matin-aw nga ginbansay han iya pinakaamay, hi Jose. (Mateo 13:55; Markos 6:3) Maaram liwat hi Jesus magbasa ngan magsurat, tungod kay bisan han 12 anyos an iya pangidaron, may kapas hiya ha pakigbahin ha makahuluganon nga mga pakighisgot ha edukado nga kalalakin-an ha templo. (Lukas 2:46, 47) Ha kahimtang ni Jesus, an pag-aram hin usa nga trabaho waray makaulang ha iba nga mga klase hin edukasyon.

Sadang ba Liwat Tagan hin Edukasyon an mga Anak nga Kababayin-an?

Usahay ginpapaeskwela han mga kag-anak an ira mga anak nga kalalakin-an kondi diri an ira mga anak nga kababayin-an. Bangin an iba nga mga kag-anak naghuhunahuna nga magasto hinduro an pagpaeskwela ha ira mga anak nga kababayin-an ngan natoo hira nga mas makakabulig an kababayin-an ha ira mga iroy pinaagi han pagpabilin ha balay ha bug-os nga adlaw. Kondi an pagin diri maaram ha pagbasa ngan pagsurat makakaulang han pag-uswag han anak nga babaye. Usa nga publikasyon han  United Nations Children’s Fund (UNICEF) an nasiring: “Damu nga mga surbey an nagpapakita nga an pagtagana hin edukasyon ha kababayin-an amo an usa han gimaopayi nga mga paagi ha pagbungkag han gapos han kakablas.” (Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries) An edukado nga kababayin-an mas nasasangkapan ha pagsulbad han mga problema ha kinabuhi ngan nakakahimo hin mas maaramon nga mga desisyon, salit nakakapahimulos an ngatanan ha pamilya.

An usa nga surbey may kalabotan ha nagkakamatay nga mga minasus-an ha Benin, Weste nga Aprika, nagpapakita nga an grupo han mga iroy nga diri maaram magbasa ngan magsurat namamatayan hin mga anak nga waray pa magsingko anyos an pangidaron ha kadamu nga 167 ha kada 1,000, samtang an kababayin-an nga nagkaada sekondarya nga edukasyon namatayan la hin 38 ha kada 1,000. An UNICEF nagtapos: “Salit an natapos nga edukasyon usa nga basihan han pagdamu o pag-ubos han kadamu han namamatay nga mga minasus-an ha Benin, sugad man ha bug-os nga kalibotan.” Kon sugad, an pag-edukar han imo mga anak nga kababayin-an may-ada magkalainlain nga mga kapulsanan.

Igo Na ba an Diri-pormal nga mga Klase ha Pagbasa Ngan Pagsurat?

Ha mga lugar diin kinahanglanon, an mga Saksi ni Jehova nagdudumara hin diri-pormal nga mga klase ha pagbasa ngan pagsurat para ha mga membro han kongregasyon nga diri maaram magbasa. b Inin mapulsanon nga tagana nakakabulig ha mga tawo nga mahibaro ha pagbasa, agsob nga ha ira lokal nga yinaknan. Angayan ba ini nga kasaliwan para han pormal nga edukasyon? Sadang ba laoman an  kongregasyon ha pagtagana hin edukasyon para ha imo mga anak bisan kon may-ada regular nga mga eskwelahan?

Bisan kon an diri-pormal nga mga klase ha pagbasa ngan pagsurat usa nga mapinairon nga kahikayan han mga kongregasyon han mga Saksi ni Jehova, ginhihikay ito para ha mga adulto nga waray gud makaeskwela han bata pa hira. Posible nga an ira mga kag-anak diri maaram han bili han pagbasa ngan pagsurat, o waray mga eskwelahan hito nga lugar. Mabubuligan an sugad nga mga indibiduwal pinaagi han pagtambong ha diri-pormal nga mga klase nga gindudumara ha mga kongregasyon. Kondi ini nga mga klase diri kasaliwan ha regular nga pag-eskwela ngan diri igindisenyo ha pagtagana hin primarya nga edukasyon. Diri igintututdo hini an mga subject sugad han syensya, matematika, ngan kasaysayan. Kondi, bangin ginhihisgotan ito ha regular nga klase han eskwelahan.

Ha Aprika, an diri pormal nga mga klase ha pagbasa ngan pagsurat kasagaran nga gindudumara ha mga yinaknan han tribo ngan talagsa la ha opisyal nga yinaknan han nasud. Kondi, kasagaran nga an pormal nga pag-eskwela gindudumara ha opisyal nga yinaknan. Nagtatagana ini hin dugang nga mga kapulsanan para ha kabataan tungod kay an dugang nga mga libro ngan magkalainlain nga mga barasahon nagamit han opisyal nga yinaknan. Bisan kon an diri-pormal nga mga klase han kongregasyon makakadugang ha pormal nga edukasyon han bata, diri ito makakasaliwan ha pormal nga edukasyon. Salit kon praktikal, diri ba sadang tagan an kabataan hin pormal nga edukasyon?

Usa nga Responsabilidad han Kag-anak

An kalalakin-an nga nangunguna ha pagtagana han espirituwal nga mga panginahanglan han kongregasyon kinahanglan magin susbaranan nga mga Kristiano. Kinahanglan dumarahon nira an ira mga panimalay ngan mga anak ha “maopay nga paagi.” (1 Timoteo 3:4, 12, NW) An pagdumara ha “maopay nga paagi” nag-uupod han pagbuhat han ngatanan nga posible basi mabuligan an aton mga anak nga malikayan an mga makakaulang ha pag-uswag ha tidaraon.

An Dios naghahatag hin daku nga responsabilidad ha Kristiano nga mga kag-anak. Sadang nira padakuon an ira mga anak sumala ha iya Pulong ngan buligan hira nga magin ‘mga mahigugmaon ha kahibaro.’ (Proberbios 12:1, NW; 22:6; Efeso 6:4) Hi apostol Pablo nagsurat: “Kon may-ada diri magpatigayon ha iya kalugaringon, labi na gud ha iya panimalay, naglirong na hiya han pagtoo, ngan mamaraot pa ha diri matinoohon.” (1 Timoteo 5:8) An angayan nga edukasyon sadang liwat ihatag ha aton mga anak.

An sistema han edukasyon ha usa nga eskwelahan usahay kulang hin kapasidad ha pagtagbaw han panginahanglan han kabataan ha edukasyon tungod han sobra kadamu nga estudyante, kakulang hin kwarta, o bangin tungod han diri malipayon, kulang-an-suweldo nga mga magturutdo. Salit, importante nga magin interesado gud an mga kag-anak ha kon ano an hinbabaroan han ira mga anak ha eskwelahan. Maaramon nga kilalahon an mga magturutdo, labi na ha tinikangan han tagsa nga tuig han pag-eskwela, ngan mahimo pa ngani pangaroon an ira suhestyon ha kon paonan-o an kabataan magigin mas maopay nga mga estudyante. Hito nga paagi an mga magturutdo mahimo umabat nga inaapresyar hira ngan maaghat nga mangalimbasog pa gud basi maabot an mga panginahanglan ha edukasyon han kabataan.

An edukasyon usa ka importante nga bahin ha pag-uswag han bata. “An mga tawo nga makinaadmananon nagtitipig hin hibaro,” siring han Proberbios 10:14. Labi nga totoo ini may kalabotan ha kahibaro ha Biblia. An katawohan ni Jehova—batan-on ngan lagas—kinahanglan may kahibaro gud kon posible basi makabulig ha iba ha espirituwal nga paagi ngan ‘basi maipresenta nira an ira kalugaringon nga inuuyonan han Dios nga waray sadang ikaawod, nga ginagamit an pulong han kamatuoran ha husto nga paagi.’ (2 Timoteo 2:15, NW; 1 Timoteo 4:15) Salit sadang ba umiskwela an imo mga anak? Waray ruhaduha nga oo an imo baton, bisan kon daku nga bahin an madepende ha kon ano an praktikal ha iyo nasud. Kondi kinahanglan batunon han Kristiano nga mga kag-anak inin mas importante nga pakiana, ‘Sadang ba magin edukado an akon mga anak?’ Diin ka man naukoy, diri ka ba nauyon nga an baton sadang magin marig-on nga oo?

[Mga footnote]

[Kahon/Retrato ha pahina 12, 13]

Kon Imposible An Pag-eskwela

An pag-eskwela imposible ha pipira nga mga kahimtang. Pananglitan, an magasin nga Refugees nagreport nga 1 la ha kada 5 nga kuwalipikado nga bata an makakaeskwela ha mga kampo han mga pinalagiw. Ha iba nga mga kahimtang, an mga pagwelga nagigin hinungdan nga magsara an lokal nga mga eskwelahan ha hilawig nga peryodo hin panahon. An mga eskwelahan bangin hirayo hinduro o bangin waray mga eskwelahan ha usa nga lugar. An pagtimaraot ha mga Kristiano nagriresulta liwat ha pagpaiwasa han kabataan ha eskwelahan.

Paonan-o mo mabubuligan an imo mga anak ha sugad nga mga kahimtang? Ano an mahimo buhaton kon may-ada ka mga anak ngan nag-uukoy ha usa nga lugar diin imposible mag-eskwela hira ngatanan tungod han gasto? Bueno, maaakos mo ba nga paeskwelahon an usa o duha han imo mga anak nga diri iginbubutang ha peligro an ira espirituwalidad? Kon ito an kahimtang, bangin makabulig hira ha pagtutdo ha imo iba nga mga anak han ira hinbabaroan ha eskwelahan.

An iba nga mga nasud may-ada han tinatawag nga home schooling. c Hini nga kahikayan, usa han mga kag-anak an agsob nga nagasto hin pipira ka oras ha pagtutdo ha bata kada adlaw. Ha mga panahon han mga patriarka, baga hin malampuson an mga kag-anak ha pagtutdo ha ira mga anak. Matin-aw nga tungod han maopay nga pagbansay han mga kag-anak, nahimo han anak ni Jakob nga hi Jose nga magdumara ha iba ha batan-on nga pangidaron.

Bangin makuri magkaada hin pormal nga pag-eskwela, o programa para han pagtutdo, ha mga lugar sugad han kampo han mga pinalagiw, kondi mahimo gamiton han mga kag-anak an literatura nga iginpublikar han mga Saksi ni Jehova sugad nga basihan ha pagtutdo. Pananglitan, an My Book of Bible Stories mahimo makabulig ha pagtutdo ha gudtiay nga kabataan. An magasin nga Awake! may-ada mga artikulo mahitungod han damu kalain nga mga topiko. An libro nga Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? mahimo gamiton ha pagtutdo han mga ulohan nga may kalabotan ha syensya. An Yearbook of Jehovah’s Witnesses may-ada gutiay nga mapa han kalibotan ngan nagsusumat mahitungod han kinabuhi ngan pagsangyaw nga mga buruhaton ha magkalainlain nga mga nasud.

Damu nga kaopayan an mahihimo kon igin-andam hin maopay ngan iginpahiuyon an instruksyon ha kapasidad han pagsabot han kabataan. Kon magpadayon hira ha pagbasa ngan paghibaro, mas masayon hira makapahiuyon ha regular nga pag-eskwela kon magkaada na hito ha tidaraon. Pinaagi han abanse nga pagbuhat ngan pangalimbasog, mabubuligan mo an imo mga anak nga magin edukado gud, ngan may-ada gud ito daku nga balos!

[Footnote]

[Retrato]

Ano an mahimo buhaton kon nag-uukoy ka ha lugar diin an imo mga anak diri makakaeskwela ha pormal nga edukasyon?