Jesu-Kristo—An Ebidensya nga Nabuhi Hiya ha Tuna

NATOO ka ba nga nabuhi an tawo nga hi Albert Einstein? Bangin bumaton ka dayon hin oo, kondi kay ano? Kadam-an han mga tawo an waray makakita ha iya hin personal. Kondi, an masasarigan nga mga report mahitungod han iya mga nahimo nagpapamatuod nga nabuhi gud hiya. An iya impluwensya maaabat pinaagi han syentipiko nga mga aplikasyon han iya mga nadiskobrehan. Pananglitan, damu an nakakapahimulos han koryente nga kinukuha pinaagi han nuklear nga enerhiya, nga an pagpagawas hito duok nga nakakaw-ing ha pag-aplikar han bantogan nga pormula ni Einstein, an E=mc² (an enerhiya katugbang han kabug-at nga iginmultiplikar ha kalaksi han kahayag hin duha ka beses).

An pariho nga pangatadongan naaplikar kan Jesu-Kristo, nga kinikilala  sugad nga an pinakamaimpluwensya nga tawo ha kasaysayan. An iginsurat mahitungod ha iya ngan an nakikita nga ebidensya han iya impluwensya bug-os nga nagpapamatuod nga iniksister gud hiya. Bisan kon makapainteres an bag-o nga nadiskobrehan han arkeolohiya mahitungod han Jakobo nga inskripsyon, nga iginsaysay ha nauna nga artikulo, an pagin totoo ha kasaysayan ni Jesus diri nadepende hini o ha anoman nga iba nga antik nga butang. An totoo, makakakita kita hin ebidensya mahitungod han pag-eksister ni Jesus ha iginsurat han sekular nga mga historyador mahitungod ha iya ngan han iya mga sumurunod.

An mga Asoy han mga Historyador

Pananglitan, tagda an asoy ni Flavius Josephus, usa nga siyahan-siglo nga Judio nga historyador nga Pariseo. Iya gin-unabi hi Jesu-Kristo ha libro nga Jewish Antiquities. Bisan kon nagruruhaduha an iba ha pagkatotoo han siyahan nga pag-unabi diin gin-unabi ni Josephus hi Jesus sugad nga an Mesias, hi Propesor Louis H. Feldman han Yeshiva University nasiring nga an pipira nagruruhaduha han pagin totoo han ikaduha nga pag-unabi. Didto hi Josephus nagsiring: “[Hi Ananus an hitaas nga saserdote] nagtirok han mga hukom han Sanhedrin ngan gindara ha ira atubangan an usa nga lalaki nga ginngaranan hin Jakobo, an bugto ni Jesus nga gintawag nga Kristo.” (Jewish Antiquities, XX, 200) Oo, usa nga Pariseo, nga membro han sekta nga damu han mga kaapi hito an dayag nga nag-angkon nga mga kaaway ni Jesus, nagkarawat han pag-eksister ni “Jakobo, an bugto ni Jesus.”

An impluwensya han pag-eksister ni Jesus nakita ha mga buruhaton han iya mga sumurunod. Han ginpriso hi apostol Pablo ha Roma han mga 59 K.P., an nangunguna nga kalalakin-an han mga Judio nagsumat ha iya: “Nahitutungod hini nga hugpo [“sekta,” NW] amon hinbabaroan nga bisan diin ginyayaknan ini hin kontra.” (Buhat 28:17-22) Gintawag nira an mga disipulo ni Jesus nga “sekta.” Kon an mga tawo ha bisan diin nagyayakan hin kontra ha ira, posible nga an sekular nga mga historyador magrireport mahitungod ha ira, diri ba?

Hi Tacitus nga natawo han mga 55 K.P. ngan ginhunahuna sugad nga usa han pinakabantogan nga mga historyador han kalibotan, nag-unabi han mga Kristiano ha iya Annals. Ha asoy mahitungod han pagbasula ha ira ni Nero tungod han daku nga sunog ha Roma han 64 K.P., hiya nagsurat: “Gin-akusahan ngan ginpadapatan ni Nero han pinakagrabe nga mga pagpasakit an usa nga grupo nga ginkangalasan tungod han ira maraot nga mga buhat, gintawag nga mga Kristiano han katawohan. Hi Christus, nga gintikangan han ngaran hito, nag-antos han kamatayon durante han pagmando ni Tiberius ha panguna han usa han aton mga magmarando, hi Ponsio Pilato.” An mga detalye mahitungod hini nga asoy haom ha impormasyon mahitungod han Jesus han Biblia.

Usa pa nga parasurat nga nagkomento mahitungod han mga sumurunod ni Jesus amo hi Pliny an Barubata, an gobernador han Bitinia. Han mga 111 K.P., hi Pliny nagsurat ngadto kan Emperador Trajan, nagpapakiana kon paonan-o dudumarahon an mga Kristiano. An mga tawo nga sayop nga gin-akusahan han pagin mga Kristiano, nagsurat hi Pliny, mautro hin panginyupo ngadto ha mga dios ngan masingba ha estatwa ni Trajan, basi la mapamatud-an nga diri hira mga Kristiano. Hi Pliny nagpadayon: “Ginsisiring nga waray pamirit nga nahitabo ha totoo nga mga Kristiano nga sumunod ha bisan ano hini.” Nagpapamatuod ito ha pagkatotoo han pag-eksister ni Kristo, nga an mga sumurunod andam ha paghatag han ira mga kinabuhi tungod han ira pagtoo ha iya.

Katapos isumaryo an mga pag-unabi kan Jesu-Kristo ngan ha iya mga sumurunod han mga  historyador han siyahan nga duha nga siglo, an The Encyclopædia Britannica (2002 nga edisyon) nagtapos: “Inin nabubulag nga mga asoy nagpapamatuod nga ha kadaan nga mga panahon bisan an mga nakontra ha Kristianidad waray gud magruhaduha han pagin totoo ha kasaysayan ni Jesus, nga ginninigaran ha siyahan nga panahon ngan ha waray-igo nga basihan ha kataposan han ika-18, durante han ika-19, ngan ha tinikangan han ika-20 ka mga siglo.”

Asoy han mga Sumurunod ni Jesus

“An Bag-o nga Testamento naghahatag han haros ngatanan nga ebidensya para han makasaysayan nga paghan-ay utro han kinabuhi ngan tidaraon ni Jesus ngan para han pinakasiyahan nga Kristiano nga mga interpretasyon mahitungod han iya bili,” siring han The Encyclopedia Americana. Bangin diri karawaton han mga maruhaduhaon an Biblia sugad nga ebidensya han pag-eksister ni Jesus. Kondi, an duha nga argumento nga iginbasar ha Kasuratanhon nga mga asoy labi nga nabulig ha pagpamatuod nga totoo nga nabuhi hi Jesus ha tuna.

Sugad han aton gin-unabi na, an bantogan nga mga teoriya ni Einstein nagpapamatuod han iya pag-eksister. Ha pariho nga paagi, an mga katutdoan ni Jesus nagpapamatuod han pagkatotoo han iya pag-eksister. Tagda pananglitan an Sermon ha Bukid, usa nga bantogan nga pahayag ni Jesus. (Mateo, kapitulo 5-7) An apostol nga hi Mateo nagsurat mahitungod han epekto hito nga sermon: “An mga kadam-an nanhipausa ha iya pagtutdo. Kay hiya nagtututdo ha ira sugad hin may-ada kagamhanan.” (Mateo 7:28, 29) Mahitungod han epekto han sermon ha mga tawo ha paglabay han mga siglo, hi Propesor Hans Dieter Betz nagsiring: “An mga impluwensya nga naihatag han Sermon ha Bukid ha kabug-osan nalabaw gud ha mga limitasyon han Judaismo ngan Kristianidad, o bisan pa han kultura ha Weste.” Hiya nagdugang nga ini nga sermon may-ada “naiiba nga pandani ha bug-os nga uniberso.”

Tagda an masunod nga halipot ngan praktikal nga mga pulong han kinaadman nga aada ha Sermon ha Bukid: “Bisan hin-o an magtampalo han imo too nga bayhon, ibirik an luyo man ha iya.” “Magmatngon kamo ha diri pagbuhat han iyo mga matadong nga buhat ha atubangan han mga tawo.” “Diri kamo mangarit tungod han buwas nga adlaw; kay an buwas nga adlaw may-ada kalugaringon nga pangarit.” “Diri niyo . . . [ipilak an] iyo mga mutya ngadto ha mga baktin.” “Pangaro kamo, ngan ihahatag ha iyo.” “An ngatanan nga mga butang, nga buot niyo ipapagbuhat han mga tawo ha iyo, buhata man niyo ha ira.” “Sulod kamo ha haligotay nga ganghaan.” “Ha ira mga bunga, iyo kikilal-on hira.” “An ngatanan nga mag-opay nga kahoy nabunga hin mag-opay nga bunga.”—Mateo 5:39; 6:1, 34; 7:6, 7, 12, 13, 16, 17.

Waray ruhaduha nga hinbabatian mo an pipira hini nga mga ekspresyon o an importante nga punto hito. Bangin nagin mga darawhanon ito ha imo yinaknan. Ini ngatanan kinuha tikang ha Sermon ha Bukid. An impluwensya hini nga sermon ha damu nga mga tawo ngan mga kultura matin-aw nga nagpapamatuod ha pag-eksister “han bantogan nga magturutdo.”

Aton handurawon nga may-ada usa nga nag-imbento hin usa ka tawo nga gintawag nga Jesu-Kristo. Pananglitan ito nga tawo maaramon gud ha pag-imbento hin mga katutdoan nga iginpahinungod kan Jesus ha Biblia. Diri ba niya paplanuhon nga himoon hi Jesus ngan an iya mga katutdoan nga magin makaruruyag hinduro ha mga tawo ha kabug-osan? Kondi, hi apostol Pablo nakaobserba: “An mga Judio nangangaro hin mga tigaman, ngan an mga Gresyahanon nagpapangita hin kaaram; kondi amon iginwawali hi Kristo nga iginraysang ha krus, nga ha mga Judio hiparakdolan ngan ha mga Hentil waray kahimurulsan.” (1 Korinto 1:22, 23) Waray maruyag ha mensahe han pagraysanga kan Kristo an mga Judio o an mga Hentil. Kondi, ito an Kristo nga iginpasamwak han siyahan-siglo nga mga Kristiano. Kay ano nga iginhulagway an mahitungod han pagraysanga han Kristo? An makapatagbaw la nga pagsaysay amo nga an mga parasurat han Kristiano Griego nga Kasuratan nagrekord han kamatuoran mahitungod han kinabuhi ngan kamatayon ni Jesus.

An usa pa nga pangatadongan nga nasuporta han pagin totoo ha kasaysayan ni Jesus makikita ha waray-pagkakapoy nga pagsangyaw han iya mga sumurunod mahitungod han iya mga katutdoan. Mga 30 ka tuig la katapos gintikangan ni Jesus an iya ministeryo, hi Pablo nakagsiring nga an maopay nga sumat “iginwali ha ngatanan nga mga binuhat ha ilarom han langit.” (Kolosas 1:23) Oo, an mga katutdoan ni Jesus nagsarang ha bug-os nga  kadaan nga kalibotan bisan pa han pagkontra. Hi Pablo, nga gintimaraot mismo sugad nga Kristiano, nagsurat: “Kon hi Kristo waray mabanhaw, niyan an amon panwali waray kapulsanan, ngan an iyo [“amon,” NW] pagtoo waray kapulsanan.” (1 Korinto 15:12-17) Kon an pagsangyaw mahitungod han usa nga Kristo nga waray banhawa waray kapulsanan, an pagsangyaw mahitungod han usa nga Kristo nga waray gud mag-eksister mas waray gud kapulsanan. Sugad han aton nabasa ha report ni Pliny nga Barubata, an siyahan-siglo nga mga Kristiano andam mamatay tungod han ira pagtoo kan Kristo Jesus. Ira iginbutang ha peligro an ira mga kinabuhi para kan Kristo tungod kay totoo hiya; nabuhi hiya ha tuna sumala ha rekord han mga asoy ha Ebanghelyo.

Nakakita Ka hin mga Ebidensya

An mga Kristiano kinahanglan tumoo anay ha pagkabanhaw ni Jesu-Kristo antes hira makagsangyaw. Ha mga mata han imo hunahuna, mahahanduraw mo liwat an binanhaw nga hi Jesus pinaagi han pakakita han iya nagigin epekto yana nga panahon.

Antes hi Jesus igraysang, naghatag hiya hin bantogan nga tagna mahitungod han iya tidaraon nga presensya. Iya liwat iginpakita nga babanhawon hiya ngan malingkod ha too nga kamot han Dios nga naghuhulat han panahon ha pag-atubang ha iya mga kaaway. (Salmo 110:1; Juan 6:62; Buhat 2:34, 35; Roma 8:34) Katapos hito, magios hiya ngan papaiwason niya hi Satanas ngan an iya mga demonyo tikang ha kalangitan.—Pahayag 12:7-9.

San-o mahitatabo ito ngatanan? Gintagan ni Jesus an iya mga disipulo han ‘tigaman han iya pagkanhi [“presensya,” NW], ngan han kataposan han kalibotan.’ An tigaman basi makilala an iya diri-nakikita nga presensya nag-uupod han dagku nga mga girra, mga kakulang hin pagkaon, mga linog, an pagbangon han palso nga mga propeta, an pagdamu han mga magraot, ngan duro nga mga peste. Sadang laoman an sugad nga magraot nga mga panhitabo, tungod kay an paglaboga kan Satanas nga Yawa nangangahulogan han pagin “kairo han tuna.” An Yawa linusad ha tuna “nga may daku nga kasina, kay hinbaroan niya nga halipot na la nga oras iton iya pag-ukoy.” Dugang pa, an tigaman nag-uupod han pagsangyaw han maopay nga sumat han Ginhadian “ha bug-os nga kalibotan ha pagpamatuod ha ngatanan nga mga nasud.”—Mateo 24:3-14; Pahayag 12:12; Lukas 21:7-19.

Tikang han pagbuto han Girra ha Kalibotan I han 1914, nakikita naton an damu nga ebidensya han diri-nakikita nga presensya ni Jesu-Kristo. Nagmamando hiya sugad nga Hadi han Ginhadian han Dios ngan may-ada daku nga impluwensya. An kamatuoran nga may-ada ka hini nga magasin usa nga ebidensya nga an buruhaton nga pagsangyaw han Ginhadian gintutuman yana nga panahon.

Basi mas masabtan pa an epekto han pag-eksister ni Jesus, kinahanglan pag-adman mo an Biblia. Kay ano nga diri pakianhan an mga Saksi ni Jehova mahitungod han mga detalye han presensya ni Jesus?

[Mga Retrato ha pahina 5]

Hira Josephus, Tacitus, ngan Pliny nga Barubata nag-unabi kan Jesu-Kristo ngan han iya mga sumurunod

[Ginkuhaan han Retrato]

An tulo nga retrato: © Bettmann/CORBIS

[Retrato ha pahina 7]

An siyahan nga mga Kristiano kombinsido nga totoo hi Jesus