Mga Batan-on—Magpabulig ha Iyo mga Kag-anak nga Bantayan an Iyo Kasingkasing!

HA IMO hunahuna, ano an pinakamakuri nga buruhaton nga inaatubang han usa nga kapitan hin barko? An talwas ba nga pagtabok ha haluag nga kadagatan? Kasagaran nga diri. Haros an kadam-an han mga kalunod nahitatabo hirani ha baybayon, diri ha lawod. Ha pagkamatuod, an pagduong hin barko mas delikado pa ngani kay ha paghugdon hin eruplano. Kay ano?

Antes maiduong hin talwas han kapitan an iya barko, kinahanglan likyan niya an ngatanan nga mga peligro nga bangin aada ha partikular nga pantalan. Kinahanglan maaram hiya mahitungod han sulog han tubig ha ilarom han dagat samtang nagmamaniobra basi diri makabunggo ha iba nga mga barko. Kinahanglan liwat niya likyan an anoman nga nabugdo nga mga baras, dagku nga mga bato, o nalunod nga mga butang. Ngan mas delikado pa gud kon ini an iya siyahan nga pagduong hito nga pantalan.

Basi malamposan ini nga mga problema, an maaramon nga kapitan bangin magpabulig ha usa nga piloto nga may husto nga kahibaro ha pantalan. Natindog an piloto ha sapit han kapitan samtang ginmamaniobra hito an aagian han barko, ngan naghahatag hiya hin maopay hinduro nga giya. Ira nga duha gintatagad an mga peligro ngan ginmamaniobra an barko ha haligot nga mga aragian tipakadto ha pantalan.

An birilhon nga kaabtik han piloto nag-iilustrar han importante nga bulig nga makukuha han Kristiano nga mga batan-on nga kinahanglan magplano hin paagi han pagkinabuhi nga magigin malampuson bisan ha makuri nga mga kahimtang ha kinabuhi. Ano ini nga bulig? Kay ano nga kinahanglan ini han mga tinedyer?

Ipadayon naton an ilustrasyon mahitungod han barko. Kon usa ka nga tinedyer, baga hin pariho ka han kapitan han usa nga barko tungod kay ha urhi kinahanglan mo magin responsable ha imo kinabuhi. Ngan an imo mga kag-anak may-ada bahin nga pariho han kanan piloto han barko samtang nangangalimbasog hira paggiya ha imo durante han pinakamakuri nga mga kahimtang nga kinahanglan mo atubangon ha kinabuhi. Kondi durante han imo pagkatinedyer, bangin makurian ka ha pagkarawat han sagdon nga iginhahatag han imo mga kag-anak ha imo. Kay ano nga sugad hito?

Agsob nga an problema may kalabotan ha kasingkasing. An imo simboliko nga kasingkasing mahimo mag-aghat ha imo ha paghingyap han igindidiri o ha pagkontra han bisan ano nga inaabat mo nga nakakapugong han imo kagawasan. “An panhunahuna han kanan tawo kasingkasing,” siring han Biblia, “maraot tikang ha iya kabata.” (Genesis 8:21) Iginpapatin-aw ni Jehova ha imo nga may-ada ka totoo nga pagsari nga aatubangon. Hiya nagpahamangno: “Malimbungon an kasingkasing labaw ha ngatanan nga mga butang, ngan peligroso an pagin matinalapasnon hito.” (Jeremias 17:9, Rotherham) Dugang pa ha pagtipig hin sayop nga mga hingyap,  mahimo malimbongan han kasingkasing an usa ka batan-on nga maghunahuna nga mas maaram hiya kay han iya mga kag-anak, bisan kon may-ada hira labaw gud nga eksperyensya. Kondi, may-ada husto nga mga hinungdan nga imo hangyoon an bulig han imo mga kag-anak kon nagmamaniobra ka ha makuri nga mga tuig han pagkatinedyer.

Kay Ano nga Sadang Mo Sundon an Imo mga Kag-anak?

Labaw ha ngatanan, ginsusugo ka ni Jehova, an Gintikangan han pamilya, nga sadang pamatian mo an giya han imo mga kag-anak. (Efeso 3:15) Tungod kay ginsugo han Dios an imo mga kag-anak nga mag-ataman ha imo, ginsasagdonan ka niya: “Mga anak, magtuman kamo ha iyo mga kag-anak ha Ginoo: kay ini amo an matadong.” (Efeso 6:1-3; Salmo 78:5) Bisan kon bangin tinedyer ka na yana, an imo mga kag-anak may-ada pa gihapon responsabilidad ha paggiya ha imo, ngan may-ada ka obligasyon ha pagpamati. Han isurat ni apostol Pablo nga sadang sugton han mga anak an ira mga kag-anak, ginamit niya an Griego nga pulong nga aplikado ha mga anak ha bisan ano nga edad. Pananglitan, sugad han nakarekord ha Mateo 23:37, gintawag ni Jesus an mga umurukoy ha Jerusalem sugad nga “mga anak” hito, bisan kon an kadam-an mga adulto na.

Damu nga matinumanon nga kalalakin-an han kadaan nga panahon an padayon nga nagsunod ha ira mga kag-anak bisan kon maiha na hira nga adulto. Bisan kon hamtong na hi Jakob, iya hinsabtan nga sadang niya sundon an sugo han iya amay nga diri mag-asawa hin babaye nga diri magsiringba ni Jehova. (Genesis 28:1, 2) Waray ruhaduha, naobserbahan liwat ni Jakob nga an desisyon han iya bugto nga mag-asawa hin pagano nga Kanaanhon nga kababayin-an nakapasubo gud han kasingkasing han iya mga kag-anak.—Genesis 27:46.

Gawas pa han hatag han Dios ha ira nga obligasyon ha paggiya ha imo, an imo Kristiano nga mga kag-anak posible gud nga amo an pinakakwalipikado ha pagin magsaragdon ha imo. Siyahan, tungod kay nakilala gud hira ha imo ngan waray ruhaduha nga nagpapakita han ira diri hakog nga gugma para ha imo ha sulod hin damu na nga katuigan. Pariho han piloto han barko, nagyayakan hira basado ha ira naeksperyensyahan. Hira mismo nakaeksperyensya “han mga hingyap nga kanan batan-on.” Ngan sugad nga totoo nga mga Kristiano, personal nga nakita nira an bili han pagsunod ha mga prinsipyo han Biblia.—2 Timoteo 2:22.

Tungod kay may-ada ka han sugad nga bulig tikang ha eksperyensyado nga tawo nga duok ha imo, nabubuligan ka nga malamposan bisan an pinakamakuri nga mga kahimtang. Pananglitan, ha imo relasyon ha diri-kasekso. Paonan-o ka magigiyahan han Kristiano nga mga kag-anak may kalabotan hinin personal nga mga butang?

Kadani ha Diri-kasekso

Ginsasagdonan han mga piloto an mga kapitan han barko nga humirayo gud ha nabugdo nga mga baras ha ilarom han tubig. Mahumok an nabugdo nga mga baras kondi may nakatago liwat nga peligro dida hito, tungod kay pirme ito nagbabag-o hin lugar. Ha sugad man nga paagi, karuyag han imo mga kag-anak nga humirayo ka tikang ha mga kahimtang nga bangin makalit-ag han imo emosyon. Pananglitan, maaram an mga kag-anak nga an mga pagbati ha diri-kasekso hilarom ngan makuri isaysay. Kondi kon maaghat, ini nga mga pagbati mahimo makadaot ha imo.

An ehemplo ni Dina nag-iilustrar han kadelikadohan han paghirani hinduro ha peligro. Bangin an pagin mausisa ngan hingyap nga maglipay nag-aghat kan Dina nga makig-upod ha Kanaanhon nga kababayin-an, nga waray ruhaduha nga matinuguton an mga moralidad. An karisyohan nga ha siyahan baga hin diri makakadaot waray pag-iha nagresulta ha makasurubo gud nga panhitabo—ginlugos hiya han pinakadungganon nga batan-on nga lalaki ha bungto.—Genesis 34:1, 2, 19.

Mas ginpagrabe pa gud an sugad nga mga peligro tungod kay ha panahon diin kita nabubuhi, pirme ginpapabug-atan an sekso. (Hosea 5:4) An kadam-an han mga batan-on bangin maghatag han impresyon nga an pagkalipay upod han diri-kasekso amo an pinakamakalilipay nga hitabo nga posible maeksperyensyahan. Bangin malipay ka ha paghunahuna nga magduhaan la kamo han usa nga naruruyagan mo  ha pisikal. Kondi an mahigugmaon nga mga kag-anak mangangalimbasog ha pagpanalipod ha imo tikang ha pakig-upod ha mga batan-on nga diri nagtatahod ha mga suruklan han Dios.

Kinakarawat ni Laura nga an pagin mausisa mahimo makapugong ha mga tinedyer nga makita an peligro. “Kon nagsusumat ha akon an akon mga kaklase nga kababayin-an nga nagsarayaw hira tubtob ha hilarom na nga kagab-ihon upod han pipira nga gwapo nga kalalakin-an, ira ito gin-iistorya nga sugad hin diri gud ito mahingangalimtan nga eksperyensya. Nasantop ko nga agsob hira mag-istorya hin sobra, kondi karuyag ko pa gihapon mag-usisa ngan maghunahuna nga bangin damu nga karisyohan an nawawara ha akon. Bisan kon maaram ako nga husto an akon mga kag-anak nga diri ako tugotan ha pagkadto ha sugad nga mga lugar, inaabat ko pa gihapon an pagsulay.”

Waray mga preno an barko, salit nagkikinahanglan ito hin maiha nga panahon ha pag-undang. Maaram an mga kag-anak nga nagios an duro nga pagkaruyag ha pariho nga paagi. Iginpariho han libro han Proberbios an lalaki nga naabat hin waray-pugong nga pagkaruyag ha baka nga gintutugwayan tipakadto ha ihawan. (Proberbios 7:21-23) Diri mo karuyag nga mahitabo an sugad hito ha imo, nga magriresulta ha imo kadaot ha emosyon ngan ha espirituwal. Bangin maobserbahan han imo mga kag-anak nga an imo kasingkasing nagtikang na paglimbong ha imo hini nga bahin, ngan bangin sagdonan ka nira may kalabotan hito. Magigin maaramon ka ba ngan mamamati ha ira, ngan tungod hito makalikay ha kalamidad?—Proberbios 1:8; 27:12.

Ginkikinahanglan mo liwat an bulig han imo mga kag-anak kon kinahanglan mo malamposan an pag-ipit han mga kaupod. Paonan-o hira makakabulig ha imo?

An Nakakakombinse nga Impluwensya han Imo mga Kaupod

An makusog nga sulog mahimo makaanod han usa nga barko pahirayo ha destinasyon hito. Basi atohan ini nga pwersa, kinahanglan imaniobra an barko ha iba nga direksyon. Ha pariho nga paagi, an nakakakombinse nga impluwensya han iba nga mga batan-on mahimo makaanod ha imo pahirayo ha espirituwal nga paagi kon diri mo kontrahon ito.

Sugad han gin-iilustrar han eksperyensya ni Dina, “an kaupod-upod han mga lurong mag-aantos tungod hini.” (Proberbios 13:20) Hinumdumi nga ha paggamit han Biblia, an “lurong” amo an usa nga diri nakilala kan Jehova o nagpipili nga diri lumakat ha iya mga dalan.

 Kondi, bangin diri masayon an pagdumiri han mga punto-de-bista o mga binuhatan han imo mga kaklase. Hi María José nagsasaysay: “Karuyag ko nga karawaton ako han iba nga mga batan-on. Tungod kay diri ko karuyag nga hunahunaon nira nga naiiba ako, ginsubad ko gud hira.” Bangin diri mo inaabat, kondi naaapektohan ka na ngay-an han imo mga kasangkayan—ha imo pagpili hin musika, ha imo karuyag isul-ot, o bisan ha paagi han imo pagyakan. Bangin komportable ka ha mga batan-on nga imo kaedad. Natural la ito, kondi masayon ka maapektohan han ira makusog nga impluwensya, nga bangin nakakadaot.—Proberbios 1:10-16.

Nahinunumdoman ni Caroline an kakurian nga iya gin-atubang mga pipira pa la ka tuig an naglabay: “Tikang han mag-13 anyos ako, an kadam-an han akon kasangkayan nga kababayin-an may-ada trato, ngan ha sulod hin pipira ka tuig naaaghat gud ako pirme ha pagsubad ha ira. Kondi, gin-giyahan ako ni Nanay durante hinin makuri nga panahon. Naggamit hiya hin mga oras ha pagpamati ha akon, pangatadongan ha akon, ngan pagbulig ha akon nga hisabtan an panginahanglan ha paglangan han sugad nga mga relasyon tubtob nga mas hamtong na ako.”

Pariho han iroy ni Caroline, bangin maobligar an imo mga kag-anak nga pahamangnoan ka mahitungod han pag-ipit han mga kaupod o limitahan ka pa ngani ha pipira nga mga buruhaton o mga pakigsangkay. Nahinunumdoman pa ni Nathan an iya pipira nga mga pakiglantugi ha iya mga kag-anak may kalabotan ha sugad nga mga isyu. “Agsob ako dapiton han akon kasangkayan nga umupod ha ira ha pamasyada,” siring niya, “kondi diri karuyag han akon mga kag-anak nga umistambay ako upod han daku nga mga grupo o tumambong ha daku nga mga panagtawo nga waray nanginginano nga mga adulto. Hito nga panahon, diri ko masabtan kon kay ano nga mas matinuguton an iba nga mga kag-anak kay han akon mga kag-anak.”

Kondi, ha urhi nakasabot hi Nathan. “Maaram ako nga ha akon kahimtang an kalurongan aada ha kasingkasing han usa nga bata,” siring niya. “Ini nga kalurongan baga hin masayon makita kon grupo nga nag-iistambay an mga batan-on nga kalalakin-an. An usa nga batan-on nagtitikang hin maraot nga buhat, an usa pa nagbubuhat hin mas maraot, ngan an ikatulo nagbubuhat hin mas maraot pa gud. Diri nag-iiha an ngatanan gin-aaghat ha pag-api hito. Bisan an mga batan-on nga nag-aangkon ha pag-alagad kan Jehova mahimo mahulog ngada hini nga lit-ag.”—Proberbios 22:15.

Hira Nathan ngan María José nakurian gud han diri hira gintutugotan han ira mga kag-anak ha pagbuhat han mga butang nga iginpapabuhat ha ira han ira mga kaupod. Kondi, sumugot hira, ngan ha urhi nalipay hira nga sumugot hira. An proberbio nasiring: “Ihilig an imo talinga, ngan pamati ha mga pulong han makinaadmananon, ngan ibutang an imo kasingkasing ha akon hibaro.”—Proberbios 22:17.

Takos han Dungog

An barko nga nakiling makuri imaniobra, ngan kon nakiling ito hinduro, masayon ito malunod. Tungod han aton diri hingpit nga kahimtang, kita ngatanan nakahilig ha hakugnon ngan sayop nga mga tendensya. Bisan pa hini nga mga tendensya, an mga batan-on mahimo pa gihapon makaduong ha pantalan, siring pa, kon ira sundon hin maopay an giya han ira mga kag-anak.

 Pananglitan, mabubuligan ka han imo mga kag-anak nga isalikway an ideya nga may-ada dalan ha butnga han haligot nga dalan ngadto ha kinabuhi ngan han haluag nga dalan nga ngadto ha kabungkagan. (Mateo 7:13, 14) Diri reyalistiko an paghunahuna nga mahimo ka magpahimulos hin gutiay han sayop kondi ayaw la buhata ito hin bug-os, nga mahimo ka “tumilaw” kondi ayaw la tunla. Adton nangangalimbasog ha pagkinabuhi ha sugad hito nga paagi ‘naghihilig-hilig ha butnga hinin duduha nga hunahuna’—nag-aalagad kan Jehova ha usa nga sukol kondi nahigugma liwat ha kalibotan ngan ha mga butang ha kalibotan—ngan masayon malunod ha espirituwal. (1 Hadi 18:21; 1 Juan 2:15) Kay ano nga masayon kita madaot ha espirituwal? Tungod han aton makasasala nga mga hilig.

Nagigin mas makusog an aton diri hingpit nga mga hingyap kon nagpapadara kita hito. An aton ‘malimbungon nga kasingkasing’ diri matatagbaw ha pagtilaw la. Mangangaro ito hin dugang pa. (Jeremias 17:9) Kon magtikang kita mahianod ha espirituwal, an kalibotan magkakaada nagtitikadaku nga impluwensya ha aton. (Hebreo 2:1) Bangin diri mo maobserbahan nga nakiling ka na ha espirituwal, kondi posible nga maoobserbahan ito han imo Kristiano nga mga kag-anak. Oo, bangin diri hira pariho kadagmit ha imo ha paghibaro hin programa ha kompyuter, kondi mas damu gud an ira hinbabaroan mahitungod han rebelyoso nga kasingkasing kay ha imo. Ngan karuyag nira nga buligan ka ha ‘pagmando han imo kasingkasing dida ha dalan’ nga mahimo magresulta hin kinabuhi.—Proberbios 23:19.

Syempre, ayaw laomi nga an imo mga kag-anak magdidesisyon ha hingpit nga paagi kon kinahanglan nira maghatag ha imo hin mga giya ha makuri nga mga bahin, sugad han musika, kaliawan, ngan pag-ayos. An imo mga kag-anak bangin waray han kinaadman ni Salomon o han pag-ilob ni Job. Pariho han piloto han barko, bangin sumobra an ira pagpanalipod ha imo basi malikyan an mga peligro. Bisan pa hito, magigin presyoso an ira giya kon mamati ka ha ‘pagtutdo han imo amay, ngan kon diri mo bayaan an balaud han imo iroy.’—Proberbios 1:8, 9.

Bangin ginpapakaminos han iba nga mga batan-on an ira mga kag-anak. Kondi, kon an imo mga kag-anak nangangalimbasog ha pagsunod ha Kasuratan, pariho han piloto natindog hira ha imo sapit, ha ngatanan nga klase hin klima, ha ngatanan nga panahon, kon naatubang ka han ngatanan nga mga kakurian. Pariho han kapitan han barko nga ginsasagdonan han eksperyensyado nga piloto, ginkikinahanglan mo an imo mga kag-anak ha paggiya ha imo, ha pagtugway ha imo ha dalan han kinaadman. Diri maiihap an mga balos.

Kon “an kinaadman masulod ha imo kasingkasing, ngan an hibaro magmamakalilipay ha imo kalag; an katakos ha pagtirotimbang magbabantay ha imo; an sarabotan magmamangno ha imo: ha pagluwas ha imo tikang ha dalan han karaotan, tikang ha mga tawo nga nagyayakan han magraot nga mga butang; nga nabaya han mga agianan han pagkamatadong, ha paglakat ha mga dalan han kangitngitan . . . Kay an matadong maukoy dida ha tuna, ngan an hingpit mapabilin dida hini.”—Proberbios 2:10-13, 21.

[Retrato ha pahina 22]

An impluwensya han iba nga mga batan-on makakapasimang ha imo tikang ha espirituwal nga dalan

[Retrato ha pahina 23]

Hinumdumi an nahitabo kan Dina

[Retrato ha pahina 24]

Sugad la nga an kapitan han barko nangangaro hin sagdon ha usa nga eksperyensyado nga piloto, sadang hangyoon han mga batan-on an giya han ira mga kag-anak

[Retrato ha pahina 24]

Retrato: www.comstock.com