“An Tawo nga Mainalam-agamon Nagtatan-aw hin Maopay ha Iya Kakadtoan”

AN MAINALAM-AGAMON nga tawo praktikal ngan intelihente, maopay magturutimbang ngan madagmit makasabot, baltok ngan mabinantayon, masinabuton ngan maaramon. Diri hiya malimbungon o nagpaplano hin maraot. “An tagsa nga tawo nga mainalam-agamon nagbubuhat dara an hibaro,” siring han Proberbios 13:16. Oo, an pagkamainalam-agamon, o pagin mabinantayon, usa nga makaruruyag nga kalidad.

Paonan-o naton maipapakita an pagkamainalam-agamon ha aton adlaw-adlaw nga kinabuhi? Paonan-o makikita ini nga kalidad ha aton mga pagpili, ha paagi nga gintatagad naton an iba, ngan ha aton paggios ha magkalainlain nga mga kahimtang? Ano nga mga balos an maaani han mga mabinantayon? Ano nga mga karat-an an ira nalilikyan? Hi Hadi Salomon han kadaan nga Israel naghatag hin praktikal nga mga baton ngada hini nga mga pakiana, sugad han aton mababasa ha Proberbios 14:12-25. a

Magin Maaramon ha Pagpili han Imo Dalan

An paghimo hin maaramon nga mga pagpili ngan pagin malampuson ha kinabuhi nagkikinahanglan gud han abilidad ha pagkilala han husto ngan sayop. Kondi, an Biblia nagpapahamangno: “May-ada dalan nga daw maopay ha tawo; kondi an kataposan hini amo an mga dalan ha kamatayon.” (Proberbios 14:12) Kon sugad, kinahanglan mahibaro kita ha pagkilala kon ano an husto gud ngan kon ano an baga la hin husto. An mga pulong nga “an mga dalan ha kamatayon” nagpapasabot nga may-ada damu han sugad malimbungon nga mga dalan. Tagda an pipira nga mga bahin nga sadang naton hibaroan ngan likyan.

An mga riko ngan mga kilala ha kalibotan ginhuhunahuna han kadam-an sugad nga talahuron nga mga tawo nga angay dayawon. Tungod han ira kalamposan ha sosiedad ngan ha pinansyal, an ira paagi ha pagbuhat mahimo hunahunaon nga husto. Kondi, kumusta man an mga paagi nga ginagamit han damu han sugad nga mga indibiduwal basi magin riko o bantogan? An ira ba mga paagi pirme matadong ngan maopay? May-ada liwat iba nga mga indibiduwal nga nagpapakita hin darayawon nga kadasig para ha ira relihiyoso nga mga gintotoohan. Kondi nagpapamatuod gud ba an ira pagin sinsero nga husto an ira mga gintotoohan?—Roma 10:2, 3.

An usa nga dalan mahimo liwat magin maopay pagkit-on tungod han paglimbong ha kalugaringon. Kon nagdidesisyon kita basado ha aton inaabat nga husto, ha pagkatinuod nadepende kita ha kasingkasing, usa nga malimbungon nga giya. (Jeremias 17:9) An waray kahibaro ngan waray kabansay nga konsensya makakagtugway ha aton ngadto ha paghunahuna nga an sayop nga dalan amo an husto nga dalan. Ano, kon sugad, an makakabulig ha aton ha pagpili hin husto nga dalan?

Kinahanglan an maduruto nga personal nga pag-aram han mas hilarom nga mga kamatuoran han Pulong han Dios basi magkaada kita hin mga abilidad ha pagsabot nga ‘batid ha pagkilala han maopay ngan han maraot.’ Dugang pa, kinahanglan bansayon naton ini nga mga abilidad “pinaagi han paggamit” ha pag-aplikar han mga prinsipyo ha Biblia. (Hebreo 5:14) Kinahanglan magin mabinantayon kita nga diri tugotan an usa nga baga la hin husto nga dalan nga magpasimang ha aton tikang ha “haligot [nga] dalan nga tipakadto ha kinabuhi.”—Mateo 7:13, 14.

Kon “an Kasingkasing Masubo”

Mahimo ba kita magin malipayon kon waray kita kamurayawan ha hunahuna? Maiibanan ba han pagtawa ngan pagkarisyo an nakagamot na hin  hilarom nga kasakit? Pagin mainalam-agamon ba an paggamit hin de-alkohol nga irinmon basi malamposan an depresyon, paggamit hin mga droga, o pagsari ha pagwara hito nga mga pagbati pinaagi ha pagkaada imoral nga pagkinabuhi? Diri an baton. “Ha dida nga nagtitinawa an kasingkasing masubo,” siring han maaramon nga hadi.—Proberbios 14:13a.

An pagtawa mahimo magtago han kasubo, kondi diri ito nakakawara hito. “Ha tagsa nga butang may-ada usa ka panahon,” siring han Biblia. Oo, “may panahon ha pagtangis, ngan may panahon ha pagtawa; may panahon ha pagkabido, ngan may panahon ha pagsayaw.” (Eklesiastes 3:1, 4) Kon nagpapadayon an depresyon, kinahanglan gumios kita basi malamposan ito, nangangaro hin “makinaadmanon nga pagmando” o giya kon kinahanglan. (Proberbios 24:6) b An pagtawa ngan pagkarisyo may-ada bili, kondi gutiay la. Ha pagpahamangno kontra ha diri-husto nga mga klase han karisyohan ngan pagin sobra ha kaliawan, hi Salomon nagsiring: “An kataposan han kalipay amo an kabug-at.”—Proberbios 14:13b.

An Waray Pagtoo Ngan an Maopay—Paonan-o Natatagbaw?

“An usa nga waray pagtoo an kasingkasing matatagbaw ha mga resulta han iya kalugaringon nga mga dalan,” nagpadayon an hadi han Israel, “kondi an maopay nga tawo ha mga resulta han iya mga pakig-upod.” (Proberbios 14:14, NW) Paonan-o an waray pagtoo ngan an maopay natatagbaw ha mga resulta han ira mga pakig-upod?

An tawo nga waray pagtoo diri naghuhunahuna mahitungod han iya baratunon ha Dios. Salit, an pagbuhat han husto ha paniplatan ni Jehova diri importante ha usa ka tawo nga waray pagtoo. (1 Pedro 4:3-5) An sugad nga tawo tagbaw ha mga resulta han iya materyalistiko nga pagkinabuhi. (Salmo 144:11-15a) Ha luyo nga bahin, an maopay nga tawo interesado ha pagbuhat han husto ha paniplatan han Dios. Ha ngatanan niya nga mga buruhaton, nasunod hiya ha matadong nga mga suruklan han Dios. An sugad nga indibiduwal natatagbaw ha mga resulta tungod kay hi Jehova an iya Dios ngan nakakaeksperyensya hiya hin daku nga kalipay ha pag-alagad ha Gihitaasi.—Salmo 144:15b.

Ayaw ‘Tuod ha Tagsa-tagsa nga Pulong’

Ha pagpakita han kaibahan han mga paagi han mga tapang ngan han mga paagi han mga mabinantayon, hi Salomon nagsiring: “An tapang natuod han tagsa-tagsa nga pulong; kondi an tawo nga mainalam-agamon nagtatan-aw hin maopay ha iya kakadtoan.” (Proberbios 14:15) An mainalagam-agamon diri nauuwat. Imbes nga toohan an ngatanan nga iya hinbabatian o karawaton na la an mga opinyon  han iba, maaramon nga ginpapamurubuot niya an iya kakadtoan. Iya gintitirok an ngatanan nga makukuha nga mga impormasyon, katapos nagios hiya nga may kahibaro.

Tagda, pananglitan, an pakiana, “May-ada ba Dios?” An tapang may-ada tendensya ha pagkarawat han gintotoohan han kadam-an o han prominente nga mga tawo. Ha luyo nga bahin, an mainalagam-agamon nagamit hin panahon ha pag-usisa han mga kamatuoran. Iya ginpapamalandong an mga teksto sugad han Roma 1:20 ngan Hebreo 3:4. Ha espirituwal nga mga butang, an mabinantayon nga tawo diri la basta nakarawat han opinyon han mga lider han relihiyon. Iya ‘ginpuproybahan an mga espiritu [“giniyahan nga mga kapahayagan,” NW], kon mga Diosnon ba hira.’—1 Juan 4:1.

Maaramon gud an pagsunod ha sagdon nga diri ‘tumuod ha tagsa-tagsa nga pulong’! Labi nga kinahanglan iaplikar ini hadton gintaporan han responsabilidad ha pagsagdon ha iba ha Kristiano nga kongregasyon. An magsaragdon kinahanglan maaram gud han bug-os nga nahitabo. Kinahanglan mamati hiya hin maopay ngan tirukon an ngatanan nga mga impormasyon tikang ha ngatanan nga anggulo basi an iya sagdon magin husto ngan waray dinadapigan.—Proberbios 18:13; 29:20.

‘An Tawo nga May Abilidad ha Paghunahuna Ginkakangalasan’

Ha paghisgot ha usa pa nga kaibahan han maaramon ngan han lurong, an hadi ha Israel nagsiring: “An tawo nga makinaadmananon nahadlok, ngan nalakat tikang ha karaotan; kondi an lurong nangingiaykiay ha mapahitas-on, ngan may pagsarig. Hiya nga madali masina manunulos ha linurong; ngan an tawo nga may maraot nga mga paagi [“abilidad ha paghunahuna,” NW] ikinangangalas.”—Proberbios 14:16, 17.

An maaramon nga tawo nahahadlok ha mga resulta han paglakat ha sayop nga dalan. Salit, mabinantayon hiya ngan ginpapabilhan niya an bisan ano nga sagdon nga nakakabulig ha iya nga malikyan an maraot. An lurong nga tawo waray hito nga kahadlok. Mapahitas-on hiya, salit iya ginbabalewaray an sagdon han iba. Tungod han tendensya han sugad nga tawo nga masina dayon, linurong nga nagios hiya. Kondi kay ano nga an tawo nga may-ada abilidad ha paghunahuna kinangangalasan?

An orihinal nga pulong nga iginhubad nga “abilidad ha paghunahuna” may-ada duha nga kahulogan. Ha positibo nga bahin, mahimo ito mangahulogan hin pagsabot o pagin intelihente. (Proberbios 1:4; 2:11; 3:21) O ha negatibo nga bahin, an mga pulong mahimo magpasabot hin maraot nga mga ideya o panhunahuna.—Salmo 37:7; Proberbios 12:2; 24:8.

Kon an mga pulong nga “an tawo nga may abilidad ha paghunahuna” nagpapasabot ha usa nga mahilig magplano hin maraot, masayon hibaroan kon kay ano nga kinangangalasan an sugad nga tawo. Kondi, diri ba totoo nga an masinabuton nga tawo mahimo liwat kangalasan hadton waray hini nga kalidad? Pananglitan, adton nagamit han ira abilidad ha paghunahuna ngan napili nga magin ‘diri kanan kalibotan’ kinangangalasan han kalibotan. (Juan 15:19) Gintatamay an Kristiano nga mga batan-on nga nagamit han ira mga abilidad ha paghunahuna ngan diri nagpapaimpluwensya ha maraot nga pag-ipit han mga kaupod basi malikyan an diri husto nga pamatasan. Ha pagkamatuod, an totoo nga mga magsiringba kinangangalasan han kalibotan, nga aada ha gahum ni Satanas nga Yawa.—1 Juan 5:19.

‘An Magraot Kinahanglan Yumukbo’

An mga mabinantayon, o mainalagam-agamon, naiiba ha mga tapang ha usa pa nga paagi. “An tapang nanununod han kalurongan; kondi an mainalam-agamon pagpupudong-pudongan hin hibaro.” (Proberbios 14:18) Tungod kay waray hira pagsabot, pinipili han mga tapang an kalurongan. Ini an ira nagigin paagi han pagkinabuhi. Ha luyo nga bahin, ginrarayandayanan han kahibaro an mainalagam-agamon sugad la nga an korona nagpapasidungog ha hadi.

“An magraot naduko [“kinahanglan yumukbo,” NW] ha atubangan han mag-opay,” siring han maaramon nga hadi, “ngan an maraot, dida ha mga ganghaan han matadong.” (Proberbios 14:19) Ha iba nga pagkayakan, ha kataposan an maopay magdadaog kontra ha maraot. Tagda an pagdamu ngan an hitaas nga paagi han pagkinabuhi nga naieksperyensyahan yana han katawohan han Dios. Ha pakakita hini nga mga bendisyon ha mga surugoon ni Jehova, mapipiritan an pipira nga mga parakontra ha ‘pagyukbo’ ha simboliko nga langitnon nga babaye ni Jehova, nga ginrirepresentaran han dinihogan han espiritu nga mga nanhibilin ha tuna. Bisan kon diri nira ito karawaton antes han Armagedon, ito nga mga parakontra mapipiritan ha pagkarawat nga  an tunan-on nga bahin han organisasyon han Dios nagrirepresentar gud ha langitnon nga bahin hito.—Isaias 60:1, 14; Galasia 6:16; Pahayag 16:14, 16.

“May Kalooy ha mga Kablas”

May kalabotan ha obserbasyon ni Salomon ha tawhanon nga kinaiya, hiya nagsiring: “An kablas ikinangangalas bisan han iya kalugaringon nga amyaw: kondi an bahandianon may-ada damu nga kasangkayan.” (Proberbios 14:20) Totoo gud ini ha diri hingpit nga mga tawo! Tungod kay may tendensya hira ha pagin hakog, mas pinapaboran nira an mga riko kay han mga pobre. Bisan kon damu an kasangkayan han riko nga tawo, lumalabay la ito sugad han iya karikohan. Kon sugad, diri ba angay naton likyan an pakisangkay pinaagi han kwarta o pag-ulog-ulog?

Ano man kon an tangkod nga pag-usisa ha kalugaringon nagpapakita nga nangangalimbasog kita nga mapaboran han mga riko ngan ginmiminos naton an mga pobre? Kinahanglan masabtan naton nga an pagpakita han sugad nga paboritismo ginkukondenar han Biblia. Ito nasiring: “Hiya nga nagtatamay han iya igkasitawo nakakasala; kondi hiya nga may kalooy ha mga kablas, malipayon hiya.”—Proberbios 14:21.

Sadang kita magpakita hin konsiderasyon ngada hadton aada ha makuri nga mga kahimtang. (Jakobo 1:27) Paonan-o naton mahihimo ini? Pinaagi ha pagtagana han “bahandi nga kalibotanon” ha pagsuporta han kinabuhi, nga mahimo mag-upod han kwarta, pagkaon, urukyan, bado, ngan personal nga atensyon. (1 Juan 3:17) Malipayon adton nabulig ha sugad nga mga tawo, tungod kay “may-ada mas daku nga kalipay ha paghatag kay ha pagkarawat.”—Buhat 20:35, NW.

Ano an Ira Dadangatan?

An prinsipyo nga “kon ano an igpugas han tawo, amo man an iya pag-aanihon” naaplikar ha mainalagam-agamon sugad man ha lurong. (Galasia 6:7) An mainalagam-agamon nagbubuhat han maopay; an lurong nagpaplano hin maraot. “Diri ba hira nga nagmumugna han karaotan nagsasayop [“nahisasalaag,” NW]?” nagpakiana an maaramon nga hadi. Oo an baton; “nahisasalaag” hira. “Kondi an kalooy ngan an kamatuoran mangangada ha ira nga nagmumugna han kaopayan.” (Proberbios 14:22) Adton nagbubuhat hin maopay nakakaeksperyensya hin maopay nga pagtagad han iba ngan han mahigugmaon-nga-pagkabuotan han Dios.

Ha pagpakita han kalabotan han kalamposan ha maduruto nga pagtrabaho ngan han koneksyon han kapakyasan ha duro nga pagyinakan ngan gutiay nga buhat, hi Salomon nasiring: “Ha ngatanan nga buhat aada an abot; kondi an yakan han mga im-im nakakapaturon la ngadto ha kakablasan.” (Proberbios 14:23) Ini nga prinsipyo sigurado nga naaplikar ha aton mga pangalimbasog may kalabotan ha espirituwal nga mga butang. Kon maduruto gud kita ha Kristiano nga ministeryo, aanihon naton an mga balos han pagsumat ha damu nga iba pa han nagluluwas-kinabuhi nga kamatuoran mahitungod han Pulong han Dios. An matinumanon nga pagbuhat han bisan ano nga teokratiko nga toka nga bangin naton makarawat magriresulta ha kalipay ngan katagbaw.

“An pudong-pudong han makinaadmananon amo an ira bahandi; kondi an kalurongan han mga lurong amo la an kalurongan,” siring han Proberbios 14:24. Mahimo ini mangahulogan nga an kinaadman nga ginpapangalimbasogan nga makab-ot han mga maaramon usa nga birilhon nga panag-iya, ngan nagpupudong-pudong, o nagrarayandayan ito, ha ira. Ha luyo nga bahin, kalurongan la an nakakarawat han mga lurong. Sumala ha usa nga reperensya, ini nga proberbio mahimo liwat magpasabot nga an “bahandi usa nga rayandayan ngada hadton nagamit hito ha maopay nga paagi . . . [samtang] an gintatag-iya la han mga lurong amo an ira kalurongan.” Anoman an kahimtang, mas maopay an kahimtang han mga maaramon kay han mga lurong.

“An saksi nga matuod nagluluwas han mga kalag,” siring han hadi han Israel, “kondi hiya nga nagyayakan hin mga buwa nagpapalimbong.” (Proberbios 14:25) Bisan kon totoo gud ini may kalabotan ha hudisyal nga mga butang, tagda an koneksyon hito ha aton ministeryo. An aton buruhaton ha pagsangyaw han Ginhadian ngan paghimo hin disipulo nag-uupod han pagpamatuod han kamatuoran han Pulong han Dios. Ito nga pagpamatuod naghahatag hin kagawasan ha mga indibiduwal nga husto an kasingkasing tikang ha palso nga relihiyon ngan nagluluwas ito hin mga kinabuhi. Pinaagi ha pirme nga pagbantay ha aton kalugaringon ngan ha aton pagtutdo, maluluwas naton an aton kalugaringon ngan adton namamati ha aton. (1 Timoteo 4:16) Samtang padayon nga binubuhat naton ini, magin alerto kita ha pagin mainalagam-agamon ha ngatanan nga bahin han aton kinabuhi.

[Mga footnote]

[Retrato ha pahina 18]

Kinahanglan an maduruto nga pag-aram ha mas hilarom nga mga kamatuoran basi hibaroan naton an husto ngan sayop

[Retrato ha pahina 18]

Makapatagbaw gud ba an materyalistiko nga pagkinabuhi?