Usa nga Diri-Biblikal nga Pag-unabi ha Katawohan nga Gintawag nga Israel

HA Cairo Museum ha Ehipto, usa nga granito nga plake an nagpapasidungog ha mga kadaogan ni Paraon Merneptah. Sumala ha pagbanabana han mga eskolar, inin ika-13 nga anak ni Ramses II naghadi butnga han mga 1212 ngan 1202 A.K.P.—ha ikatarapos han peryodo han mga Hukom ha kadaan nga Israel. Ha ultimo nga duha nga linya han plake, ini mababasa: “An Kanaan gintikasan. An Askelon ginkuha, an Gezer ginsakop, [ngan] an Yano‘am ginbungkag. An Israel ginbayaan, waray na an iya katulinan.”

Ano an kahulogan han pulong nga “Israel” hini nga konteksto? Ha hieroglyphic nga paagi han pagsurat, igindudugang an pipira nga karakter ha pagkasurat basi ipakita kon diin nga kategoriya nahiuupod an mga pulong. An publikasyon nga The Rise of Ancient Israel nagsaysay: “Igindugang ha tulo han upat nga termino—Askelon, Gezer ngan Yanoam—an usa nga karakter nga nagsusumat ha aton nga mga syudad ito. . . . Kondi, an karakter nga igindugang ha Israel amo an kanan para ha usa nga katawohan.”—Kami an nag-italiko.

Ano an bili hini nga sinurat? Hi Hershel Shanks, editor ngan awtor, binaton: “Ipinapakita han Merneptah nga Plake nga an katawohan nga tinatawag nga Israel nag-eksister han 1212 A.K.P. ngan diri la kay maaram mahitungod ha ira an paraon han Ehipto, kondi inabat liwat hiya nga takos ighambog an pakapirde ha ira ha girra.” Hi William G. Dever, propesor han arkeolohiya han Hirani nga Sinirangan, nagsiring: “An Merneptah nga plake matin-aw nga nagsusumat ha aton: Nag-eksister gud ha Kanaan an katawohan nga nagtatawag ha ira kalugaringon nga ‘Israel,’ ngan salit gintawag nga ‘Israel’ han mga Ehiptohanon—nga ha pagkamatuod, waray tendensya nga pamatud-an nga totoo an Biblia, ngan imposible nga nag-imbento la hira hin katawohan nga espisipiko ngan naiiba sugad han ‘Israel’ ha katuyoan nga magin kilala hira.”

Ha Biblia, an Israel siyahan nga gin-unabi sugad nga ngaran nga iginhatag ha patriarka nga hi Jakob. An katulinan han 12 nga anak ni Jakob nagin kilala sugad nga “an mga anak ni Israel.” (Genesis 32:22-28, 32; 35:9, 10) Paglabay hin mga tuig, gin-gamit han propeta nga hi Moises ngan han Paraon han Ehipto an pulong nga “Israel” ha pagtudlok hini nga katulinan ni Jakob. (Eksodo 5:1, 2) An Merneptah nga plake amo an siyahan nga diri-Biblikal nga pag-unabi hin katawohan nga tinawag nga Israel.

[Mga Retrato ha pahina 24]

Merneptah nga plake

An kombinasyon han ultimo nga tulo nga tigaman (tikang ha too tipawala)—usa nga istik ngan nakalingkod nga lalaki ngan babaye—nagpapakilala ha Israel sugad nga langyawanon nga katawohan

[Ginkuhaan han Retrato]

Egyptian National Museum, Cairo, Egypt/Giraudon/The Bridgeman Art Library