ʼEi, koteʼuhi logo aipe la ko te Tohi-Tapu ʼʼe mole ko he tohi fakasienesia, kae ʼe totonu moka palalau ki te ʼu meʼa fakasienesia. Tou toʼo ni faʼifaʼitaki ʼe ha ai ʼe manatu tahi ia te sienesia mo te Tohi-Tapu. ʼE ke tokagaʼi ai anai ko te ʼu aluʼaga fakasienesia ʼe palalau ki ai ʼi te Tohi-Tapu ʼe kehekehe ia mo te manatu ʼa te tokolahi ʼi te temi neʼe tohi ai te ʼu meʼa ʼaia.

•   ʼE ʼi ai te kamataʼaga ʼo te ʼatulaulau. (Senesi 1:1) ʼE lahi te ʼu fagana ʼi te temi muʼa, ʼe natou lau neʼe mole fakatupu ia te ʼatulaulau, kae neʼe tupu mai he meʼa neʼe pa ʼi te lagi. Neʼe tui te kau Papiloni ko te ʼu ʼatua ʼae neʼe natou fakatupu ia te ʼatulaulau neʼe natou ʼomai mai te ʼu moana ʼe lua. Ko ʼihi fagana ʼe fakamatala ai ko te ʼatulaulau ʼe tupu mai he fuaʼi moa lahi ʼaupito.

•   ʼI te ʼaho fuli, ʼe fakalogo te ʼatulaulau ki te ʼu lao ʼo te natula, kae mole ki te loto ʼo he ʼu ʼatua. (Sopo 38:33; Selemia 33:25) ʼI te malamanei katoa, ʼe fakamatala ʼi ʼihi fagana, ʼe mole feala ke hao ia te tagata mai te ʼu meʼa fakapunamaʼuli ʼe feala ke fakahoko e he ʼu ʼatua tatau aipe pe ʼe kovi.

•   ʼE tautau te kele ʼi te noa. (Sopo 26:7) Tokolahi te hahaʼi ʼi te temi muʼa neʼe natou manatu ko te kele ʼe ko he lauʼi pa, ʼe hili ʼi he tagata lahi ʼaupito peʼe ko he manu ʼo hage ko te pipi peʼe ko he fonu.

•   ʼE huhuʼa te ʼu vai tafe mo te ʼu matapuna vai ʼuhi ko te vai ʼae ʼe mao ake ʼi te ʼu koga tai ʼo toe to ki te kele, ko te ʼua, ko te nive peʼe ko te ʼua maka. (Sopo 36:27, 28; Ekelesiasi 1:7; Esaia 55:10; Amosi 9:6) Neʼe manatu te kau Keleka ʼo te temi muʼa, ko te ʼu vai lalahi mo te ʼu vai tafe ʼe haʼu mai te moana ʼo te lalo kele. Neʼe maʼu te manatu ʼaia ʼo kaku mai ki te ʼu taʼu 1 700.

•   ʼE tupu ʼihi moʼuga kae hifo ʼihi pea neʼe nofo te ʼu moʼuga ʼo te temi nei ʼi te lalo moana ʼi te ʼu temi ki muʼa atu. (Pesalemo 104:6, 8) Ko ʼihi fagana ʼe fakamatala ai, neʼe fakatupu feia pe e he ʼu ʼatua ia te ʼu mʼouga.

•   ʼE puipui e te ʼu lekula ia te malolo fakasino. Neʼe maʼu ʼi te Lao ʼae neʼe foaki ki te puleʼaga ʼo Iselaele ia he ʼu lekula ʼo ʼuhiga mo te fakamaʼa moka fafa he tahi ki he sino mate, mo te nofo punupunu ia ʼaho ʼe 40 moka maʼu he tahi mahaki pea mo te pulihi ʼo te ʼu faifekau ʼo te tagata. (Levitike 11:28; 13:1-5; Tetelonome 23:13) ʼI te temi ʼae neʼe foaki ai te ʼu fakatotonu ʼaia, neʼe fakaʼaogaʼi e te kau Esipito ia te ʼu faifekau ʼo te tagata ko he faitoʼo ʼo fio ʼaki ʼihi meʼa ʼo vali ki he mataʼi lavea.

 Ka tou lau lelei te Tohi-Tapu ʼe tou ui anai kailoa. Koʼeni te manatu hala ʼe maʼu e te tokolahi ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu:

 Te manatu ʼa te tokolahi: ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe fakatupu ia te ʼatulaulau ia ʼaho ʼe ono, ʼo hola 24 te ʼaho.

 Te moʼoni: ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, neʼe fakatupu e te ʼAtua ia te ʼatulaulau ʼi he vahaʼa temi neʼe mole fakaha mai. (Senesi 1:1) Ko te ʼu ʼaho fakatupu ʼae ʼe talanoa ki ai ia te kapite 1 ʼo Senesi ʼe ko he ʼu vahaʼa temi neʼe mole fakaha mai. Koia, ko te vahaʼa temi ʼae neʼe fakatupu ai te kele mo te lagi ʼe toe fakaʼuhiga ko te “ʼaho.”​—Senesi 2:4.

 Te manatu ʼa te tokolahi: ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe ʼuluʼaki fakatupu ia te vao ʼakau ʼi te laʼa, ko tona fakaʼuhiga ʼi muʼa ʼo te maʼu ʼo te ʼaele mai te vao ʼakau moka laʼaina.​—Senesi 1:11, 16.

 Te moʼoni: ʼE fakaha ʼi te Tohi-Tapu, ko te laʼa ʼae ʼe kau ki te ʼu fetuʼu ʼe ina faʼufaʼu “te lagi,” neʼe ʼuluaki fakatupu ʼi te vao ʼakau. (Senesi 1:1) Ko te malama ʼae ʼe haʼu mai te laʼa neʼe malamagia ai te kele ʼi te ʼuluaki “aho,” peʼe ʼi te vahaʼa temi ʼo te fakatupu. ʼI te tolu “aho” ʼo te fakatupu, ʼi temi ʼae neʼe malagia ai te ʼaofi ʼo te kele, neʼe hoki maʼu feʼauga ai te malama ke ina fakatupu te ʼaele mai te vao ʼakau. (Senesi 1:3-5, 12, 13) Neʼe hoki ha lelei leva ki muli age te laʼa ʼi te fuga ʼo te kele.​—Senesi 1:16.

 Te manatu ʼa te tokolahi: ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, ʼe foli e te laʼa ia te kele.

 Te moʼoni: ʼE tou lau fenei ia Ekelesiasi 1:5, NWT: “ʼE hopo ake te laʼa pea to, pea ʼe toe liliu fakavilivili ki te koga meʼa mahani ʼo toe hopo mai ai.” Kae ʼe talanoa pe te vaega ia ki tatatou sisio mai te kele ki te hopo ake ʼo te laʼa. Maʼia mo te temi nei, ʼe kei tou fakaʼaogaʼi pe te ʼu kupu ohage ko “te hopo ʼo te laʼa” peʼe ko “te to ʼo te laʼa” logo aipe la ʼe tou iloʼi ʼe ko te kele ʼae ʼe ina foli te laʼa.

 Te manatu ʼa te tokolahi: ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, ko te kele ʼe halafalafa peʼe lapa.

 Te moʼoni: ʼE fakaʼaogaʼi ʼi te Tohi-Tapu ia te ʼu kupu ʼaeni “te ʼu potu taupotu ʼo te kele» moʼo palalau ki “te ʼu potu mamaʼo ʼo te kele.” (Gaue 1:8) ʼE mole fakaʼuhiga leva, ko te kele ʼe halafalafa peʼe lapa pea ʼe ʼi ai tona ʼu muliʼi meʼa. ʼO toe feia aipe, ko te ʼu kupu “potu esite mo te potu uesite pea mai te potu noleto mo te potu saute” ʼe fakaʼuhiga pe ia ki te kele katoa. (Esaia 11:12; Luka 13:29) ʼI te temi nei, ʼe kei fakaʼaogaʼi pe te faʼahiga palalau ʼaia ʼo ui ko te ʼu potu ʼe fa ʼo te kele.

 Te manatu ʼa te tokolahi: ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, ko te laulahi ʼo he takafuafua, ʼe ko te tuʼa tolu ʼo tona loa, kae ko tona numelo totonu ʼi te fakafuafua fakanumelo ko te pi (π), ko tona fakaʼuhiga ko te 3 1416.

 Te moʼoni: Ia 1 Hau 7:23 pea mo 2 Koloniko 4:2, ʼko te tai ʼi he sila neʼe hakaʼ ko tona loa ʼe ko fasiga nima ʼe 10 pea neʼe ʼaoga ia fasiga nima ʼe 30 moʼo fua ʼaki tona takai. Neʼe lagi tuku mai te numelo ʼae ʼe katoa ʼe ovi ki te ʼu fakafuafua totonu. Neʼe lagi fua pe te laulahi ki te loto maanuʼaga, kae ko tona loa neʼe toe fua mo tuʼa.