1, 2. (1) Kotea ʼae ʼe ʼaoga ke tou maʼu, pea kotea tona tupuʼaga? (2) Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni?

ʼE ʼAOGA ke tou maʼu te fealagia ʼae ke tou vakaʼi lelei te ʼu logo ke tou iloʼi ai te moʼoni. (Taaga Lea 3:21-23; 8:4, 5) He ʼe kapau ʼe mole tou fai te faʼahi ʼaia, ʼe faigafua anai te fakahalaʼi ʼo ʼatatou manatu e Satana mo tona malama. (Efeso 5:6; Kolose 2:8) Koia, ke tou iloʼi te moʼoni, ʼe tonu ke tou mahino ki te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko. Neʼe ui fenei ia Taaga Lea 18:13: “Ko ia ae e tali palalau kae nee mole fakalogo mua e ina fakaha tona vale pea e ina kai tona ufiufi.”

² ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai pe koʼe ʼe faigataʼa ʼi ʼihi temi ke tou iloʼi ia te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko moʼoni. Pea ʼe toe tokoni mai anai te ʼu pelesepeto pea mo te ʼu faʼifaʼitaki Fakatohi-tapu ke tou vakavakaʼi lelei te ʼu logo ʼae ʼe tou maʼu.

3. He koʼe ʼe tonu ke tou maʼuliʼi te pelesepeto ʼae ia Taaga Lea 14:15? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

³ Ia ʼaho nei, kua lahi te ʼu logo ʼe tou maʼu ʼi te Neti, te televisio,  mo ʼihi atu faʼahi. ʼE tou toe maʼu foki mai ʼotatou kaumeʼa te ʼu fakamatala ʼi te telefoni, peʼe ʼi te Neti. Pea ʼi ʼihi temi kua tou maʼu tuʼumaʼu pe te ʼu logo. Koia la ʼae ʼe ʼaoga ai ke tou tokakaga. ʼE moʼoni, ʼe lagi mole kovi te ʼu manatu ʼo ʼotatou kaumeʼa, kae ko ʼihi hahaʼi ʼe natou fakamafola faʼifaʼitaliha he ʼu loi peʼe ko he ʼu aluʼaga neʼe mole hoko moʼoni. Kae ko te pelesepeto fea ʼo te Tohi-Tapu ʼe tokoni mai anai ke tou vakavakaʼi leleiʼi te ʼu faʼahi ʼae ʼe tou logo ki ai? ʼE ui fenei ia Taaga Lea 14:15: “E tui te tagata vale ki te u mea fuli e fakaha kia ia, kae e tokaga te tagata poto ki ona lakaaga.”

4. ʼE tokoni feafeaʼi mai ia Filipe 4:8, 9 ke tou filifili te ʼu meʼa ʼae ʼe tou lau? Pea he koʼe ʼe maʼuhiga ke moʼoni te ʼu logo ʼae ʼe tou maʼu? (Vakaʼi mo te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “ Ko He ʼu Fakatuʼutuʼu ʼe Tokoni Mai Ke Tou Iloʼi Te ʼu Aluʼaga ʼAe Neʼe Hoko Moʼoni.”)

⁴ Ke lelei te ʼu tonu ʼae ʼe tou toʼo, ʼe ʼaoga ke moʼoni te ʼu logo ʼae ʼe tou maʼu. Koia ʼe tonu ai ke tou tokaga ʼo filifili fakalelei te ʼu meʼa ʼae ʼe tou lau. (Lau ia Filipe 4:8, 9.) ʼAua naʼa puli totatou temi ʼi te sioʼi ʼo he ʼu pasina foʼou ʼi te Neti ʼe mole tuha mo te falala peʼe ko te lau ʼo he ʼu logo neʼe momoli mai kae mole tou iloʼi pe ʼe moʼoni. Pea ʼe maʼuhiga tafito age ke mole tou olo ki te ʼu pasina ʼa te kau aposita ʼi te Neti ʼae ʼe natou fakamafola ai ʼanatou manatu. ʼE natou fia fakavaivaiʼi te tui ʼa te hahaʼi ʼa te ʼAtua pea mo faifasituʼu ki te moʼoni. Ko te ʼu logo ʼae ʼe mole moʼoni, ʼe iku ki he ʼu tonu ʼe fakalotomamahi. ʼAua tatatou manatu ʼae ʼe mole anai hona ʼu fua kovi kia tatou.—1 Timoteo 6:20, 21.

5. Kotea te fakamatala fakatupu lotovaivai ʼae neʼe logo ki ai te kau Iselaele, pea neʼe kotea tona fua kia natou?

⁵ Ko he ʼu fakamatala loi ʼe feala ke iku ki te malaʼia. ʼI te temi ʼo Moisese, neʼe ʼi ai te ʼu tagata ʼe toko 12 neʼe fekauʼi fakafufu ke olo ʼo vakavakaʼi te Kele ʼo Te Fakapapau. Kae neʼe fai leva e te toko 10 ʼi te ʼu tagata ʼaia he ʼu fakamatala fakatupu lotovaivai. (Numelo 13:25-33) Neʼe natou fakalalahiʼi te ʼu meʼa ʼae neʼe natou sisio ki ai, pea neʼe matataku mo lotovaivai ai te hahaʼi ʼa Sehova. (Numelo 14:1-4) He koʼe neʼe matataku te hahaʼi? Koteʼuhi neʼe lagi natou manatu ʼe moʼoni te fakamatala ʼaia he neʼe ko te toko 10 ʼae neʼe natou fai te ʼu fakamatala. Koia neʼe mole natou fia fakalogo ai ki te ʼu logo lelei ʼa Sosue mo Kalepo ʼo ʼuhiga mo te Kele ʼo Te Fakapapau. (Numelo 14:6-10) Neʼe mole natou vakavakaʼi pe ʼe moʼoni te ʼu fakamatala ʼaia, ʼo mole natou falala ai kia Sehova, kae neʼe tui natou ki te fakamatala fakatupu lotovaivai. Neʼe ko he agavale ia.

6. He koʼe ʼe mole tonu ke tou punamaʼuli moka tou logo ki he ʼu laukovi ʼe fai ki te hahaʼi ʼa Sehova?

⁶ ʼE ʼaoga ke tou tokakaga moka tou logo ki he ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi ʼa Sehova.  Tou manatuʼi ko totatou fili ia Satana “ ʼe ina tukugakoviʼi ʼotatou tehina.” (Fakaha 12:10) Neʼe fakatokaga e Sesu ʼe ʼi ai anai te kau fakafeagai ʼe “natou loi mo palalau kovi” ʼo ʼuhiga mo tatou. (Mateo 5:11) Kapau ʼe tou taʼofi te fakatokaga ʼaia, ʼe mole tou punamaʼuli anai moka tou logo ki he ʼu fakamatala ʼe faikehe ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi ʼa Sehova.

7. Ko te ʼu fehuʼi fea ʼae ʼe tonu ke tou fakakaukauʼi ia muʼa ʼo te momoli ʼo he logo ʼi te Neti peʼe ʼi te telefoni?

⁷ ʼE kotou fia faitohi ki ʼokotou kaumeʼa ʼi te Neti peʼe ʼi te telefoni? Ka kotou lau he hisitolia maʼuhiga peʼe kotou logo ki he aluʼaga makehe ʼi te tala logo, ʼe kotou fia fakamatala atu aipe koa te logo ʼaia? Ia muʼa ʼo takotou momoli te logo ʼaia, kotou fai muʼa te ʼu fehuʼi ʼaeni: ‘Ko te fakamatala koa ʼaeni ʼe moʼoni? ʼE au maʼu koa hona ʼu fakamoʼoni?’ Kapau ʼe mole kotou iloʼi papau te moʼoni, ʼe kotou folahi anai he ʼu loi. Koia ʼaua takotou momoli te ʼu logo ʼaia. Kotou molehi.

8. Kotea ʼae neʼe fai e te kau fakafeagai ʼi ʼihi fenua? Kotea ʼae ʼe mole tonu ke kotou fai ke mole kotou lagolago ai kia natou?

⁸ ʼE ʼi ai te tahi tupuʼaga ʼe fakatupu tuʼutamaki moka tou momoli ni logo ʼi te Neti peʼe ko te telefoni kae neʼe mole tou fakakaukauʼi. ʼI ʼihi fenua, ʼe fakatuʼakoi peʼe tapuʼi ai tatatou gaue. Pea ʼi te ʼu fenua ʼaia, ko te kau fakafeagai ʼe natou folahi he ʼu fakamatala loi moʼo fakamatakuʼi ʼo tatou peʼe ke mole tou fefalalaʼaki. Neʼe hoko te aluʼaga ʼaia ʼi te Union soviétique ʼafeā. Ko te kau polisi fakafufu ʼo te fenua ʼae neʼe higoa ko te KGB, neʼe natou folahi he ʼu fakamatala loi ʼo natou ui ko ʼihi ʼi te ʼu tehina ʼae ʼe takitaki neʼe natou kakaʼi te hahaʼi ʼa Sehova. * (Vakaʼi te kiʼi nota.) Meʼa fakaʼofaʼofa foki, tokolahi neʼe natou tui ki te ʼu fakamatala loi ʼaia ʼo natou mavae ai ʼi te kautahi ʼa Sehova. Pea ko te tokolahi  ia natou ʼaia neʼe toe liliu mai kia Sehova, kae ko ʼihi neʼe talu ai. Neʼe maumauʼi e te ʼu fakamatala loi ʼaia tanatou tui. (1 Timoteo 1:19) ʼE feafeaʼi hotatou puipui mai te ʼu aluʼaga fakatupu tuʼutamaki ʼaia? ʼE tonu ke kotou fakafisi ki te folahi ʼo te ʼu fakamatala fakatupu lotovaivai ʼae ʼe mole he ʼu fakamoʼoni ki ai. ʼAua takotou hoko tui ki te ʼu fakamatala ʼae ʼe kotou logo ki ai. Kae kotou faigaʼi tuʼumaʼu ke kotou maʼu he ʼu fakamoʼoni.

9. He koʼe ʼe faigataʼa tatatou maʼu he ʼu fakamatala ʼe moʼoni?

⁹ ʼI ʼihi temi, ʼe tou logo ki ni fakamatala ʼe ʼi ai tona koga ʼe moʼoni pea mo te tahi koga ʼe mole moʼoni. Pea ko ʼihi fakamatala ʼe mole katoa. Koia la ʼae ʼe faigataʼa ai hatatou iloʼi ia te moʼoni. Ko he fakamatala ʼe mole moʼoni katoa ʼe mole feala ke tou tui ki ai. Kae kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai ke ʼaua naʼa kakaʼi tatou ʼaki te ʼu fakamatala ʼaia?—Efeso 4:14.

10. He koʼe neʼe fia laga tau ʼihi kau Iselaele ki ʼonatou tehina? Pea kotea ʼae neʼe tokoni kia natou ke ʼaua naʼa natou fetauʼaki?

¹⁰ ʼE feala ke tou maʼu he ako mai te kau Iselaele ʼae neʼe nonofo ʼi te potu uesite ʼo te Vai Tafe ʼo Solotane ʼi te temi ʼo Sosue. (Sosue 22:9-34) Neʼe natou logo ko te kau Iselaele ʼo te potu esite ʼo Solotane neʼe natou faʼu te toe ʼaletale ʼe ovi ki te vai tafe. Neʼe moʼoni te fakamatala ʼaia, kae neʼe mole katoa. Koia neʼe manatu ai te kau Iselaele ʼo te potu uesite kua fakafeagai ʼonatou tehina ʼo te potu esite kia Sehova, ʼo natou laga tau ai ki ʼonatou tehina. (Lau ia Sosue 22:9-12.) Kae ia muʼa ʼo tanatou laga tau, neʼe fekauʼi e te kau Iselaele ʼo te potu uesite he ʼu tagata ke olo ʼo vakaʼi pe ʼe moʼoni te fakamatala ʼae neʼe natou logo ki ai. Kotea te ʼu logo ʼae neʼe maʼu e te ʼu tagata ʼaia? Neʼe mole faʼu e te kau Iselaele ʼo te potu esite te ʼaletale moʼo fai he ʼu sakilifisio ki te ʼu ʼatua loi. Kae ko te ʼaletale ʼaia neʼe ko he fakamanatu ke iloʼi e te kau Iselaele fuli ʼo te potu esite ʼe natou atolasio kia Sehova. ʼE mahino papau ia, neʼe lahi te fiafia ʼo te kau Iselaele ʼi tanatou mole laga tau ki ʼonatou tehina, he neʼe natou toʼo he temi moʼo kumi he ʼu fakamoʼoni.

11. (1) Kotea te aga heʼe faitotonu ʼae neʼe hoko kia Mefiposete? (2) Kotea ʼae neʼe tonu muʼa ke fai e Tavite ke ʼaua naʼa hoko te aluʼaga ʼaia?

¹¹ ʼE feala ʼi ʼihi temi ke fai ʼo ʼuhiga mo tatou he ʼu fakamatala ʼe mole katoa tona moʼoni pea ʼe tou mamahi ai. Neʼe hoko te aluʼaga ʼaia kia Mefiposete. Neʼe foaki e te Hau ko Tavite kia Mefiposete te ʼu kele fuli ʼo tana kui ko Saulo. (2 Samuele 9:6, 7) Kae ki muli age neʼe logo ia Tavite ki he ʼu fakamatala loi ʼo ʼuhiga mo Mefiposete. Neʼe ina toe toʼo ai te ʼu kele fuli ʼae neʼe ina foaki kia Mefiposete, kae neʼe mole ina kumi muʼa pe ʼe moʼoni te fakamatala ʼae neʼe logo ki ai. (2 Samuele 16:1-4) Ki muli age, ʼi te felogoi leva ʼae ʼa Tavite mo Mefiposete, neʼe mahino ai kia Tavite neʼe faihala, pea ina toe liufaki ai ʼihi kele kia Mefiposete. (2 Samuele 19:24-29) Ka na pau la neʼe kumi muʼa e Tavite ia te moʼoni, kae mole tui fakavilivili atu aipe ki te ʼu fakamatala ʼae neʼe logo ki ai, neʼe mole mamahi ia Mefiposete ʼi te aluʼaga heʼe faitotonu ʼaia.

12, 13. (1) Kotea neʼe fai e Sesu ʼi te temi ʼae neʼe fai ai e te hahaʼi he ʼu loi ʼo ʼuhiga mo ia? (2) Kotea ʼae ʼe feala ke tou fai moka fai he ʼu loi e he tahi ʼo ʼuhiga mo tatou?

¹² Kotea ʼae ʼe tonu ke kotou fai moka folahi e he tahi he ʼu fakamatala loi ʼo ʼuhiga mo koutou? Neʼe hoko te aluʼaga ʼaia kia Sesu mo Soane Patita. (Lau ia Mateo 11:18, 19.) Kotea ʼae neʼe fai e Sesu? Neʼe mole fakaʼaogaʼi e Sesu tona malohi mo tona temi moʼo fakaha  ki te hahaʼi ko te ʼu fakamatala ʼae neʼe fai ʼo ʼuhiga mo ia ʼe mole moʼoni. Kae neʼe ina ʼekenaki tafito te hahaʼi ke natou tokagaʼi te ʼu gaue mo te ʼu akonaki ʼae neʼe ina fai. Koia neʼe ui fenei ai e Sesu: “ ʼE fakatonuhia te poto ʼaki ʼana gaue.”—Mateo 11:19, nota.

¹³ ʼE feala ke tou maʼu he ako maʼuhiga mai ia Sesu. ʼI ʼihi temi, ʼe fai e te hahaʼi he ʼu fakamatala ʼe fakatupu lotovaivai peʼe mole moʼoni ʼo ʼuhiga mo tatou, pea ʼe lagi tou tuʼania naʼa ʼulihi ai totatou matagafua. Kae ʼe feala ke ha ʼi totatou faʼahiga maʼuli ʼi te ʼaho fuli totatou ʼuhiga moʼoni. ʼO mulimuli pe ki te faʼifaʼitaki ʼa Sesu, ʼe feala ke tou fakaha ʼaki tatatou aga ko te ʼu fakamatala pea mo te ʼu tukugakovi ʼae ʼe fai ʼo ʼuhiga mo tatou ʼe mole moʼoni.

14, 15. He koʼe ʼe mole tonu ke tou falala ki totatou poto?

¹⁴ Neʼe kua tou vakaʼi ʼe faigataʼa ia te maʼu ʼo te moʼoni. Kae ko te tahi fihifihia ʼae ʼe tou maʼu, ko totatou ʼuhiga heʼe haohaoa. ʼE lagi kua tou fualoa ʼi te moʼoni, pea ʼe lagi fakaʼapaʼapa ʼihi kia tatou he ʼe kua tou maʼu te fakapotopoto. Kae ʼe feala pe ke liliu te faʼahi ʼaia ko he hele kia tatou.

¹⁵ ʼE feala pe ke tou kamata falala ki totatou poto. Kua lagi tou mulimuli pe ki ʼatatou manatu pea mo te ʼu meʼa ʼae ʼe tou logoʼi ʼi totatou loto. Peʼe lagi tou ui ʼe feala hatatou mahino ki he aluʼaga, tatau aipe pe ʼe mole tou iloʼi fuli te ʼu faʼahi ʼae neʼe hoko. Kapau ʼe tou manatu feia, ʼe feala ke fakatupu tuʼutamaki. Koia ʼe fakatokaga mai ʼi te Tohi-Tapu ke ʼaua naʼa tou falala ki totatou poto fakatagata.—Taaga Lea 3:5, 6; 28:26.

16. Kotea ʼae neʼe sio ki ai Atelea ʼi te fale kai? Pea kotea tana manatu?

¹⁶ Tou toʼo he faʼifaʼitaki, tou fakakaukauʼi age muʼa ko he tagata ʼafeā kua fakapotopoto ʼe higoa ko Atelea, ʼe alu ʼo fale kai ʼi he afiafi.  ʼE sio ki te tagata ʼafeā ʼe higoa ko Peli, ʼe kakai fakatahi mo te fafine ʼe mole ko tona ʼohoana. ʼE hage ʼe nā fiafia he ʼe nā fefaʼufuaʼaki mo kokolo. ʼE hoha tona loto pea mo feʼekeʼaki fenei: “Kua mavete ʼape ia Peli mo tona ʼohoana? Kae ʼe feafeaʼi ki ʼanā fanau?” Neʼe kua sio ia Atelea ki he aluʼaga feia ʼi muʼa atu. Kapau la neʼe ko koutou ʼae neʼe sio ki te aluʼaga ʼaia, kotea anai ʼe kotou logoʼi?

17. Kotea ʼae neʼe mahino ki ai ia Atelea ki muli age? Pea kotea te ako kia tatou?

¹⁷ ʼE tatau aipe pe neʼe manatu Atelea neʼe mole agatonu ia Peli ki tona ʼohoana, kae neʼe mole hona fakamoʼoni. Ki muli age ʼi te afiafi ʼaia, neʼe telefoni ia Atelea kia Peli. Neʼe mahino ai ko te fafine ʼae neʼe kakai mo Peli, ko tona tokolua neʼe faifolau mai mamaʼo pea neʼe kua fualoa tanā mole kei fesioʼaki. Pea ʼe nofo pe anai ʼi te kolo lolotoga he ʼu kiʼi hola, koia neʼe nā toʼo ai he kiʼi temi ke nā kakai fakatahi. Kae neʼe mole feala ke haʼu te ʼohoana ʼo Peli ke natou kakai. Neʼe fiafia ia Atelea ʼi tana mole fakaha tana manatu ki he tahi. Kotea te ako kia tatou? Tatau aipe pe ʼe kua tou fualoa ʼi te moʼoni, kae ʼe tonu muʼa ke tou faiga ke tou iloʼi katoa te moʼoni ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga ʼae neʼe hoko.

18. Kotea ʼae ʼe feala ai ʼi ʼihi temi ke tou tui ki he ʼu palalau ʼe mole lelei ʼo ʼuhiga mo he tehina?

¹⁸ ʼE toe feala foki ke faigataʼa te fakafuafua lelei ʼo he aluʼaga, tafito la mo kapau ʼe ko he tehina ʼe mole tou iloʼi lelei. Kapau ʼe tou tokagaʼi tuʼumaʼu te ʼu faʼahi ʼae ʼe tou kehekehe ai, ʼe feala pe ke tou mahalohalo ʼo ʼuhiga mo totatou tehina. Pea ka tou logo leva ki he ʼu palalau ʼe fai ʼo ʼuhiga mo ia, ʼe lagi tou fia tui anai ki ai, logo la ʼe mole he ʼu fakamoʼoni ki ai. Kotea te ako ʼe tou taʼofi? Kapau ʼe tou taupau he ʼu manatu ʼe mole lelei ʼo ʼuhiga mo ʼotatou tehina, ʼe feala anai ke tou tui ki he ʼu fakamatala ʼe mole moʼoni. (1 Timoteo 6:4, 5) ʼAua naʼa tou taupau he ʼu manatu ʼe mole lelei ʼi ʼotatou loto ohage ko te manumanū mo te maheka. Tou manatuʼi ʼe loto e Sehova ke tou ʼoʼofa mo tou fakamolemole ki ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼaki totatou loto katoa.—Lau ia Kolose 3:12-14.

19, 20. (1) Ko te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu fea ʼe lava tokoni mai ke tou popoto ʼi te vakavakaʼi fakalelei ʼo te ʼu logo? (2) Kotea ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ka hoa mai?

¹⁹ Ia ʼaho nei, kua faigataʼa te maʼu ʼo he ʼu fakamoʼoni pea mo hona vakavakaʼi lelei. Kotea tona tupuʼaga? ʼE lahi te ʼu logo ʼe mole katoa, peʼe mole moʼoni pea ʼe mole tou haohaoa. Kotea ʼae ʼe feala ke tokoni mai kia tatou? Ko te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu. Ohage la, ko te pelesepeto ʼaeni: “Ko ia ae e tali palalau kae nee mole fakalogo mua e ina fakaha tona vale.” (Taaga Lea 18:13) Ko te tahi pelesepeto ʼe tokoni mai anai ke ʼaua naʼa tou tui ki he meʼa ʼe tou logo ki ai kae heʼeki tou vakaʼi pe ʼe moʼoni. (Taaga Lea 14:15) Tatau aipe pe ʼe kua tou fualoa ʼi te moʼoni, kae ʼe mole feala ke tou falala ki totatou poto fakatagata. (Taaga Lea 3:5, 6) ʼE tokoni mai te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu ke tou maʼu he ʼu logo ʼe totonu, ke tou iloʼi ai te moʼoni pea mo tou toʼo ai he ʼu tonu ʼe fakapotopoto.

²⁰ Kae ʼe ʼi ai te tahi tupuʼaga ʼe faigataʼa ai te maʼu ʼo te moʼoni ʼo he aluʼaga. ʼI totatou ʼuhigaʼi tagata, ʼe tou fakamauʼi fakavilivili he aluʼaga ʼo mulimuli pe ki te ʼu meʼa ʼae ʼe tou sisio ki ai. ʼI te alatike ka hoa mai, ʼe tou talanoa anai ki he ʼu aluʼaga ʼe feala ke tou faihala ai. Pea ʼe tou vakaʼi anai pe ʼe feafeaʼi hatatou hao mai te ʼu aluʼaga ʼaia.