1. Kotea ʼae ʼe tou maʼu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua?

ʼE FEALA ke tou lava tauʼi he ʼu faʼahiga fihifihia pe. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ko Sehova ʼe ko totatou Faiako Lahi. (Esa. 30:20, 21) ʼE tou maʼu ʼi tana Folafola ia meʼa fuli ʼae ʼe ʼaoga kia tatou ‘ke tou liliu ai ʼo faiva pea mo tokalelei ki te fai ʼo te ʼu gaue lelei fuli.’ (2 Tim. 3:17) Kapau ʼe tou maʼuliʼi te ʼu tokoni ʼae ʼe akoʼi mai e te Tohi-Tapu, ʼe tou liliu anai ʼo popoto age ia natou ʼae ʼe natou ʼekenaki ʼihi ke natou muliʼi “te poto ʼo te malamanei.”—1 Ko. 3:19; Pes. 119:97-100.

2. Kotea anai ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼaeni?

² ʼE tou vakaʼi anai ko te poto ʼo te malama ʼe ina ʼekenaki tuʼumaʼu te hahaʼi ke natou fakahoko ʼonatou holi. ʼE lagi faigataʼa anai hatatou tauʼi te ʼu manatu pea mo te ʼu faʼahiga agaaga ʼo natou ʼae ʼe kau ki te malama. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Kotou tokakaga, ke ʼaua naʼa fakapopulaʼi koutou e he tahi ʼaki te filosofia pea mo he ʼu manatu kaka mo vaʼiganoa. Ko te ʼu meʼa ʼaia, ʼe fakatafito ki te talatisio ʼa te tagata.” (Kol. 2:8) ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai he ʼu manatu kaka mo vaʼiganoa ʼe lua, ʼae kua tali leleiʼi e te tokolahi. Pea ʼe tou toe vakaʼi anai pe koʼe ʼe vale te poto ʼo te malama, ʼo feia ki te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ina foaki mai. Pea he koʼe ʼe maʼoluga ʼaupito age te poto ʼae ʼe tou maʼu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua.

3-4. Kotea ʼae neʼe fetogi ʼi Amelika ʼi te ʼu taʼu 1900?

³ ʼI Amelika, ʼi te ʼu taʼu 1900, neʼe fetogi te faʼahiga sio ʼa te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga. ʼI muʼa atu, neʼe manatu te hahaʼi ko te ʼu felaveʼi fakasino ʼe fai pe e natou ʼae kua ʼohoana pea neʼe ko he faʼahi neʼe mole tonu ke palalauʼi ʼi te hahaʼi. ʼI te temi nei, kua fetogi te manatu ʼa te hahaʼi, kua natou fai pe te meʼa ʼae ʼe natou leleiʼia.

 ⁴ ʼI te ʼu taʼu 1920 ki te 1929, neʼe tau te hahaʼi mo te ʼu mamahi lolotoga te ʼUluaki Tau Fakamalamanei pea hili pe te aluʼaga ʼaia, neʼe natou manatu ʼateaina pe ki te ʼu fakafiafia mo te paʼaga. Neʼe ui fenei e te fafine poto: “Kua lahi tatatou sio ki te ʼu aga heʼe ʼaoga ʼi te ʼu ʼata, te sinema, te ʼu hiva, te ʼu tohi pea mo te ʼu gaoʼi viteo.” ʼI te ʼu taʼu ʼaia, moka memeʼe te hahaʼi ʼe mole kei natou fakaʼapaʼapa ʼo ha mai ai ʼe natou fai he ʼu aga fakalialia pea ko tanatou faʼahiga teuteu ʼe mole kei fakapoipoi ia kae kua natou fia fakahaha. Ohage ko tona ui ʼi te Tohi-Tapu, ʼi te ʼu ʼaho fakamuli, ko te hahaʼi kua “natou ʼoʼofa [pe] ki te ʼu fakafiafia.”—2 Tim. 3:4.

5. Kotea te manatu ʼa te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga talu mai te ʼu taʼu 1960?

⁵ ʼI te ʼu taʼu 1960, tokolahi kua natou maʼuʼuli fakatahi kae heʼeki ʼohoana pea ko ʼihi leva ʼe natou faitagata peʼe faifafine peʼe natou mavete feia pe mo ʼonatou ʼohoana. Kua lahi te ʼu fakafiafia kua fai ai te ʼu aga heʼe ʼaoga, ʼo lahi ai te ʼu nunuʼa kovi kia natou. Neʼe tohi e te fafine, kua mafola te ʼu aga heʼe ʼaoga, koia kua lahi ai te ʼu famili kua mavete pea kua natou lotomamahi ʼaupito, pea ko ʼihi ʼe natou taupau tokotahi ʼanatou fanau. Pea ko ʼihi leva kua natou fia sioʼi pe tuʼumaʼu te ʼu ʼata kovi. ʼI te lahi fau ʼo tanatou fai te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga, tokolahi neʼe natou maʼu te ʼu mahaki fakalialia ohage la ko te SITA. ʼE fakamoʼoni ai ko te poto ʼo te malama ʼaeni ʼe natou kakaʼi pe tatou.—2 Pet. 2:19.

6. Kotea te manatu ʼa Satana ki te faʼahiga sio ʼa te malama ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga?

⁶ ʼE mole lelei te faʼahiga manatu ʼa te malama ʼo ʼuhiga mo te ʼu aga heʼe ʼaoga. Kae ʼe loto e Satana ke maʼu e te malama te ʼu manatu ʼaia. ʼE mahino ia, ʼe fiafia ia Satana ʼi tana sio ʼae ki te hahaʼi ʼe natou fai te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga, kae ʼe mole leleiʼia e te ʼAtua. ʼE mole natou fakaʼapaʼapa ki te meʼa ʼofa ʼae neʼe foaki e Sehova ki te tagata ʼae ko te nofo ʼohoana. (Efe. 2:2) Neʼe foaki e Sehova ki te tagata te fealagia ʼae ke maʼu he ʼu fanau. Pea ka fai e te hahaʼi te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga ʼe mole natou fakamaʼuhigaʼi te meʼa ʼofa ʼae neʼe foaki age e Sehova, ʼo feala ai ke mole natou maʼu te maʼuli heʼe gata.—1 Ko. 6:9, 10.

7-8. Kotea ʼae ʼe ui mai ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino? Pea he koʼe ʼe lelei age te manatu ʼa te Tohi-Tapu ʼi te manatu ʼa te malama?

⁷ Ko te hahaʼi ʼae ʼe natou muliʼi te poto ʼo te malama; ʼe natou meʼa noaʼi te ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino. Ki tanatou manatu ʼe mole feala ke natou maʼuliʼi te ’u pelesepeto ʼaia. ʼE lagi natou feʼekeʼaki fenei: ‘He koʼe neʼe fakatupu tatou e te ʼAtua mo te ʼu holi ʼo te ʼu felaveʼi fakasino pea ʼe ina toe kole mai  ke ʼaua naʼa tou fakahoko?’ ʼE natou fai te fehuʼi ʼaia koteʼuhi ka natou loto pe ki he meʼa pea ʼe tonu ia ke natou fakahoko. Kae ʼe mole ko te manatu ʼaia ʼa te Tohi-Tapu. ʼE ui mai ʼi te Tohi-Tapu, ʼe mole tonu ke tou fai te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe tou holi ki ai. Kae ʼe tonu ke tou lolomi pea mo tauʼi ʼotatou holi fakavale. (Kol. 3:5) Pea tahi, ʼe fakagafua mai e Sehova ke tou fai he ʼu felaveʼi fakasino kae ʼe tonu ke tou ʼohoana. (1 Ko. 7:8, 9) Ka fai e he taumatuʼa he ʼu felaveʼi fakasino pea ʼe mole nā fakahemala anai peʼe nā tuʼania koteʼuhi kua nā ʼohoana. ʼE kehekehe ia moka fai e he toko lua he ʼu felaveʼi fakasino kae ʼe heʼeki nā ʼohoana.

⁸ Ko te poto ʼo te malama ʼe kehekehe ia mo te poto ʼae ʼe haʼu mai te Tohi-Tapu. ʼE akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu pe ʼe feafeaʼi hatatou fakaʼaogaʼi te ʼu felaveʼi fakasino ke lelei, ʼo feala ai hatatou fiafia. (Taag. 5:18, 19) ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Ke kotou tahi popoto ʼi te puleʼi ʼo tona sino, ke kotou maʼoniʼoni ai pea ke fakaʼapaʼapaʼi ai koutou, pea ke ʼaua naʼa kotou hage ko te hahaʼi ʼae ʼe mole natou iloʼi te ʼAtua pea mo natou holi fakavalevale ki te ʼu felaveʼi fakasino.”—1 Tes. 4:4, 5.

9. (1) ʼI te kamata ʼo te ʼu taʼu 1900, neʼe fakalotomalohiʼi feafeaʼi te hahaʼi ʼa Sehova ke natou muliʼi te poto ʼae ʼe haʼu mai te Folafola ʼa te ʼAtua? (2) Kotea te tokoni fakapotopoto ʼe tou maʼu ia 1 Soane 2:15, 16? (3) ʼO mulimuli kia Loma 1:24-27, kotea te ʼu aga heʼe ʼaoga ʼae ʼe tonu ke tou liʼaki?

⁹ ʼI te kamata ʼo te ʼu taʼu 1900, neʼe mole tuku e te hahaʼi ʼa Sehova ke fakaneke natou e te hahaʼi ʼae “ ʼe mole kei natou ufiufi” ʼi te fakahoko ʼo te ʼu aga fakalialia. (Efe. 4:19) Neʼe faigaʼi e te hahaʼi ʼa Sehova ke natou pipiki ki ʼana lao. Neʼe ui ʼi Te Tule Leʼo ʼo ʼAukusito 1926 “ko he tagata peʼe ko he fafine ʼe tonu ke maʼa ʼi ʼana manatu pea mo ʼana gaue tafito la moka to toko lua he tagata pea mo he fafine.” Logo la te ʼu meʼa ʼae ʼe hoko ʼi te malama, kae ʼe hoko atu e te hahaʼi ʼa Sehova tanatou muliʼi te poto lahi ʼae ʼe haʼu mai te Folafola ʼa te ʼAtua. (Lau ia 1 Soane 2:15, 16.) ʼE tou lotofakafetaʼi ki te ʼAtua ʼi tana foaki mai tana Folafola. Pea ʼe tou toe lotofakafetaʼi koteʼuhi ʼe foaki mai e Sehova he meʼa kai fakalaumalie ʼi tona temi totonu moʼo tokoni mai ke ʼaua naʼa tou muliʼi te poto ʼo te malama ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino. *—Lau ia Loma 1:24-27.

10-11. Kotea ʼae ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼaho fakamuli?

¹⁰ Neʼe fakatokaga mai e te Tohi-Tapu “ ʼe ʼoʼofa pe anai te hahaʼi kia natou totonu” ʼi te ʼu ʼaho fakamuli. (2 Tim. 3:1, 2) Pea ʼe mole tou punamaʼuli ia ʼaho nei koteʼuhi ko te malama ʼaeni ʼe ina ʼekenaki te hahaʼi ke natou manatu pe kia natou totonu. ʼE ʼi ai te ʼu tohi ʼe maʼu ai e te hahaʼi he ʼu tokoni ke feala ke iku lelei ai tonatou maʼuli. Pea ko ʼihi tohi ʼe ui ai ʼe mole tonu ke fai e te hahaʼi he ʼu fetogi he ʼe ʼi tanatou manatu ʼe lelei pe ʼanatou aga. Tou vakaʼi pe kotea te ʼu manatu ʼe maʼu ʼi te tahi tohi: “ ʼE tonu pe ke ke ʼofa pe kia koe totonu, koteʼuhi ʼe ke tupulaga tokotahi, pea ʼe mole he tahi ʼe tatau mo koe pea ʼe ke lelei tukupau tokotahi.” Pea koʼeni te manatu ʼa te tahi tohi: “ ʼE tonu ke ke ʼofa kia koe totonu, pea ʼe ke puleʼi pe te ʼu tonu ʼae ʼe ke fai, muliʼi tou leʼo ʼo loto ʼo koe totonu pea mo te ʼu lao ʼo te agaʼi fenua ʼae ʼe ke ʼofa ai.”

¹¹ Neʼe kua kotou logo koa ki te ʼu manatu ʼaia? Neʼe ʼekenaki e Satana ia Eva ke manatu pe kia ia totonu. Neʼe ui e Satana kia Eva ‘ ʼe ke tatau anai mo te Atua, pea ʼe ke iloʼi anai te lelei mo te kovi.’ (Sen. 3:5) Ia ʼaho nei, tokolahi te hahaʼi kua natou manatu pe kia natou totonu. Pea maʼa natou, ʼe mole tonu ia ke ui age e he tahi kia natou te ʼu meʼa ʼae ʼe tonu ke natou fai, pe ʼe lelei peʼe kovi, ʼo toe feia ki te ʼu tokoni ʼae ʼe foaki age e te ʼAtua. Pea ʼe natou fakaha lelei ai ʼi ʼanatou aga tanatou mole kei fakaʼapaʼapa ki te nofo ʼohoana.

12. Kotea te manatu ʼo te hahaʼi ʼo te malama ʼo ʼuhiga mo te nofo ʼohoana?

¹² ʼE akoʼi e te Tohi-Tapu ki te tagata pea mo tona ʼohoana ke nā fefakaʼapaʼapaʼaki pea mo taupau ʼana fakapapau ʼae neʼe nā fai ʼi tona ʼaho fakatapu. ʼE fakalotomalohiʼi ʼi te Tohi-Tapu te ʼu taumatuʼa  ke natou faiga malohi ke hoko atu tanatou maʼuli fakatahi. ʼE ui fenei i te Tohi-Tapu: “E tonu ai ke mavae leva te tagata i tana tamai mo tana fae, pea ke pipiki leva ia ia ki tona ohoana, pea e na liliu anai ko he sino e tahi.” (Sen. 2:24) Kae ko natou ʼae ʼe natou muliʼi te poto ʼo te malama ʼe mole natou manatu tahi mo te Tohi-Tapu. ʼI tanatou manatu, ʼe tonu ki te tagata peʼe ki te fafine ʼohoana ke tahi manatu pe ki te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia ia totonu. Koʼeni te ʼu manatu neʼe maʼu ʼi te tohi ʼo ʼuhiga mo te mavete ʼohoana: “ ʼI ʼihi fenua, ka ʼohoana te hahaʼi ʼe natou fai he fakapapau ia muʼa ʼo te kaugā malie, ʼe natou nonofo anai mo ʼonatou ʼohoana ʼi tonatou maʼuli katoa. Kae tokolahi te hahaʼi kua natou fetogi te fakapapau ʼaia, ʼo natou ui ʼe natou fakapapau ʼe natou nonofo anai mo ʼonatou ʼohoana ʼo kaku pe ki te temi ʼae kua ʼosi ai tonatou ʼoʼofa kia natou.” Kua iloʼi leva e te hahaʼi ʼe feala pe ke mavete te taumatuʼa. Ko te tupuʼaga la ʼaia, tokolahi te ʼu famili ʼe mavete pea mo natou lotomamahi. ʼE tou mahino ai, ko te manatu ʼa te malama ʼo ʼuhiga mo te nofo ʼohoana ʼe hala pea mo kaka.

13. He koʼe ʼe fehiʼa ia Sehova ki te hahaʼi ʼae ʼe fiameʼalahi?

¹³ ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “’E fehiʼa ia Sehova ia natou fuli ʼae ʼe fiameʼalahi.” (Taag. 16:5, MN) He koʼe ʼe fehiʼa ia Sehova ki te hahaʼi fiameʼalahi? Koteʼuhi ʼe natou fiatuʼu pe ʼo hage ko Satana. Kotou fakakaukauʼi age muʼa, neʼe manatu Satana ʼe tuʼutuli anai ia Sesu ʼo atolasio age kia ia, ia Sesu ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova moʼo fakatupu ia meʼa fuli. (Mat. 4:8, 9; Kol. 1:15, 16) ʼE ha lelei ia natou ʼae ʼe fiameʼalahi, ko te poto ʼo te malama ʼe ko he vale ia ia muʼa ʼo te ʼAtua.

14. ʼE tokoni feafeaʼi mai ia Loma 12:3 ke tou maʼu he manatu ʼe fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo tatou totonu?

¹⁴ ʼE tokoni mai ʼi te Tohi-Tapu ke tou maʼu he manatu ʼe fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo tatou totonu. ʼE ui mai ʼi te Tohi-tapu ʼe mole kovi hakita ʼofa kia kita totonu. Ohage la, ʼe ui fenei e Sesu: “ ʼOfa ki tou tatau ohage pe ko koe totonu.” ʼE ha mai ai, ʼe tonu ke tou fakapotopoto ʼo mole tou tokakaga fau ki te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou. (Mat. 19:19) Pea ʼe akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu, ʼe mole tonu ke tou manatu ʼe tou maʼuhiga age ʼi ʼihi. Koia, ʼe ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “ ʼAua naʼa kotou fai he meʼa ʼaki he manatu fakataupiepie peʼe ʼaki he fiaha,  kae ʼaki he agavaivai kotou fakaʼuhiga te hahaʼi fuli ʼe maʼoluga age ia koutou.”—Flp. 2:3; lau ia Loma 12:3.

15. Kotea ʼae ʼe ha ai ʼe lelei age te poto ʼae ʼe haʼu mai te Tohi-Tapu?

¹⁵ Tokolahi te hahaʼi ʼe natou manatu ko te ʼu tokoni ʼo te Tohi-Tapu ʼe mole fakapotopoto. Pea ʼe toe feia pe mo natou ʼae ʼe ui ʼe natou ʼatamai peʼe neʼe natou fai he ʼu ako maʼoluga. ʼE natou ui kapau ʼe natou fia fakamaʼoluga age ʼihi ia natou, maʼa natou ʼe ko he fia fakamalaloʼi pea mo fakagalivaleʼi ʼo natou. Kae ko natou ʼae ʼe natou maʼu te faʼahiga manatu ʼaia ʼae ʼe haʼu mai te malama ʼa Satana, ʼe natou tau anai mo te ʼu nunuʼa kovi. Pea ko te hahaʼi ʼae ʼe natou manatu pe kia natou totonu ʼe mole natou fiafia ʼo toe feia ki ʼonatou famili. ʼE mole ʼi ai honatou ʼu kaumeʼa moʼoni. Pea ʼe mole natou maʼu he ʼu felogoi lelei mo te ʼAtua. Ka tou fakakaukauʼi te ʼu manatu ʼaeni neʼe tou vakaʼi, kotea ʼae ʼe tou tokagaʼi? ʼE lelei age te poto ʼae ʼe tou maʼu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua ʼi te poto ʼo te malama.

16-17. He koʼe ʼe tou lotofakafetaʼi?

¹⁶ ʼE ʼi ai ʼihi ʼe natou kumi tokoni ki te ʼu hahaʼi ʼe lau ʼe ko he ʼu hahaʼi popoto ʼi te malama. ’E hage pe ko he ’u haha’i mamata ’i he fenua matapule kua natou hehe. Pea ’e toe olo pe natou ’o kumi tokoni ki te tahi pe ’u haha’i matapule ’ohage pe ko natou. Neʼe hage pe ko te ui ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te kau “poto” ʼo tona temi: “Ko natou ʼe ko he kau takitaki kivi. Pea kapau ʼe takitaki e he kivi he tahi age kivi pea ʼe nā fetoki anai ki he luo.” (Mat. 15:14) ʼE tou mahino lelei ai, ko te poto ʼo te malama ʼe ko he agavale ia kia mata ʼo te ʼAtua.

¹⁷ Ko te ʼu tokoni poto ʼae ʼe haʼu mai te Tohi-Tapu ʼe kei “ ʼaoga moʼo akoʼi te hahaʼi, moʼo fakatonutonu te hala, moʼo fakatokatoka te ʼu aluʼaga kehekehe, moʼo akonakiʼi ʼo mulimuli ki te faitotonu.” (2 Tim. 3:16) ʼE tou lotofakafetaʼi kia Sehova ʼi tana fakaʼaogaʼi tana kautahi moʼo puipui ai ʼo tatou ke ʼaua naʼa tou muliʼi te poto ʼo te malama ʼaeni. (Efe. 4:14) Ko te meʼa kai fakalaumalie ʼae ʼe foaki mai e te kautahi ʼe tou maʼu ai te malohi ʼae ke tou muliʼi te ʼu pelesepeto ʼae ʼe haʼu mai tana Folafola. ʼE tou fiafia lahi koteʼuhi ʼe takitaki tatou e Sehova ʼaki tana foaki mai he ʼu tokoni poto ʼi te Tohi-Tapu.