1. Kotea ʼae ʼe feala ke fai e te hahaʼi moka ʼe natou maʼu te manatu fakataupiepie?

ʼI TE malama ʼaeni, tokolahi ʼe natou manatu pe kia natou totonu, pea mo manatu fakataupiepie. Ohage la, ko he tagata ʼe ina maʼu hana matani gaue, pea ʼe ina loto ke haʼele lelei age tana matani gaue ʼi ʼihi atu. ʼE ina fai ai he ʼu meʼa ʼe kovi kia natou ʼaia. Peʼe ka fehokosi he kau faigaoʼi, ʼe lagi fai anai he tahi he meʼa ʼe kovi ke lavea ai he tagata faigaoʼi ke feala ai hana malo. Peʼe ko he tahi ʼe ako ʼe feala ke kakaʼi tana sivi ke feala hana hu ki he univelesite ʼe iloa. Kae ʼe tou mahino tatou kau Kilisitiano, ko te ʼu taʼi aga ʼaia ʼe kovi, ʼe ko “te ʼu gaue ʼa te kakano.” (Kal. 5:19-21) Kae ʼe feala ki ʼihi tehina mo tuagaʼane ke natou faiga ke natou lelei age ʼi ʼihi, kae ʼe mole natou mahino ki tanatou aga ʼaia. ʼE maʼuhiga ke tou tokagaʼi te manatu ʼaia, he kapau ʼe maʼu te fakataupiepie ʼi te kokelekasio, ʼe feala ke maveuveu ai te ʼu tehina mo tuagaʼane.

2. Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni?

² ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai he ʼu aga ʼe mole lelei ʼe lua, pea ʼe feala ke tou fia fakataupiepie ai mo ʼatatou tehina mo tuagaʼane. Pea ʼe tou toe vakaʼi anai te faʼifaʼitaki ʼa he ʼu tagata mo fafine agatonu ʼo te temi muʼa, neʼe mole natou fakataupiepie. Kae tou vakaʼi muʼa pe ʼe kotea ʼae ʼe ina uga tatou ke tou fai he ʼu gaue.

3. Kotea te ʼu fehuʼi ʼae ʼe tonu ke tou fai?

³ ʼE lelei ʼi ʼihi he temi ke tou vakaʼi pe ʼe kotea ʼae ʼe ina uga tatou ke tou fai he ʼu gaue. Koia, ʼe feala ke tou fai te ʼu fehuʼi ʼaeni:  ‘ʼE au manatu koa au ʼe au lelei age ia natou ʼae, he ʼe au fakatatau ʼaku gaue pea mo natou ʼaia? ʼE au gaue kinakina koa ʼi te kokelekasio he ʼe au loto ko au pe ʼae ʼe gaue lelei age ʼi ʼihi? Peʼe au gaue kinakina he ʼe au fia fakafiafiaʼi ia Sehova?’ He koʼe ʼe tonu ke tou fai te ʼu fehuʼi ʼaia? Tou vakaʼi te meʼa ʼae ʼe ui ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua.

4. Ohage ko tona ui ia Kalate 6:3, 4, he koʼe ʼe mole tonu ke tou fakatatau ki ʼihi?

⁴ ʼE ui mai ʼi te Tohi-Tapu ke ʼaua naʼa tou fakatatau ki ʼihi. (Lau ia Kalate 6:3, 4.) Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe tou manatu anai ʼe tou popoto age tatou pea ʼe tou fiameʼalahi anai. Kae, kapau ʼe tou manatu ʼe gaue lelei age ʼihi ia tatou, ʼe feala ke tou lotovaivai ai. Pea ko te ʼu manatu ʼaia ʼe lua ʼe mole fakapotopoto. (Loma 12:3) ʼE ui fenei e te tuagaʼane ʼe higoa ko Katerina, * ʼe maʼuli ʼi Keleka: “Neʼe au fakatatau ki ʼihi neʼe finemui age, neʼe faiva age ʼi te faifakamafola, pea neʼe lahi ʼonatou kaumeʼa. Pea neʼe au manatu ai, ʼe mole hoku ʼaoga.” ʼE tonu ke tou manatuʼi neʼe mole taki mai e Sehova tatou kia te ia, he ʼe tou finemui peʼe talavou, peʼe ʼuhi he ʼe tou poto palalau, peʼe ʼuhi he ʼe ʼofainaʼi tatou. Kae neʼe taki mai tatou e Sehova kia te ia, he ʼe tou ʼoʼofa ia ia, pea ʼe tou fia fakalogo ki tona ʼAlo.—Soa. 6:44; 1 Ko. 1:26-31.

5. Kotea ʼae ʼe tou ako mai te meʼa ʼae neʼe hoko ki te tehina ʼe maʼuli ʼi Kolea Saute?

⁵ Pea ko te tahi fehuʼi ʼaeni ʼe feala ke tou fai: ‘ʼE iloʼi koa au ko he tahi ʼe ina kumi te tokalelei? Peʼe ko he tahi ʼe fihi tuʼumaʼu pe ia mo ʼihi?’ Tou vakaʼi te meʼa ʼae neʼe hoko ki te tagata ʼafeā ʼe maʼuli ʼi Kolea Saute. Neʼe ʼi ai te temi neʼe manatu ai ko te ʼu tagata ʼafeā ʼo tana kokelekasio, neʼe natou faiga ke natou lelei age ia ia. ʼE ina ui fenei: “Neʼe au fatufatuʼi natou, pea mo fakafihiʼi ʼanatou tonu.” Pea neʼe kotea tona fua? ʼE ina hoko atu fenei: “ʼAki taku aga ʼaia, neʼe maveuveu ai te kokelekasio.” Ko te ʼu kaumeʼa ʼo te tehina ʼaia, neʼe natou tokoni age ki ai ke mahino neʼe mole lelei tana aga. Neʼe fetogi leva e totatou tehina ia tana aga, pea ʼi te temi nei, ʼe ko he tagata ʼafeā ʼe ʼofainaʼi. Kapau ʼe tou tokagaʼi ʼe tou maʼu te manatu fakataupiepie, kae ʼe mole tou kumi te tokalelei, ʼe tonu ke tou foimo fai ni fetogi.

6. ʼO mulimuli kia Kalate 5:26, kotea te ʼu aga ʼe ina uga ai tatou ke tou fakataupiepie?

⁶ Lau ia Kalate 5:26. Kotea te ʼu aga ʼae ʼe mole lelei ʼe ina uga ai koe ke ke manatu fakataupiepie? ʼE ko te manatu pe ʼae kia kita. Kapau ʼe manatu pe he tahi kia ia totonu, pea ʼe fia meamea. Pea ko te tahi aga ʼe mole lelei ʼe ko te lotomanumanū. Kapau ʼe lotomanumanū he tahi, ʼe mole maheka pe ki te meʼa ʼae kua maʼu e he tahi, kae ʼe toe faiga ke mole ina maʼu te meʼa ʼaia. Ko tona fakaʼuhiga ʼe fehiʼa ia ki ai. ʼE mahino ia ʼe mole tou fia maʼu te ʼu taʼi aga ʼaia.

7. Kotea te fakata ʼae ʼe feala ke tou fakaʼaogaʼi moʼo fakaha ʼe kovi te manatu ʼae kia kita pea mo te lotomanumanū?

⁷ ʼE feala ke tou fakata te manatu pe ʼae kia kita, pea mo te lotomanumanū ki te ʼu ʼotaʼota ʼae ʼe maʼu ʼi te penisini ʼo he vakalele. ʼE feala pe anai ke malaga te vakalele. Kae ʼi muʼa pe ʼo te to ʼo te vakalele ki te malaʼe, ʼe feala ke mapunusia ai te fealuʼaki ʼo te penisini ʼuhi ko te ʼu kiʼi ʼotaʼota ʼaia. ʼE mole kei malohi ai te vakalele ʼo to pea mo maumau ai. ʼO toe feia pe, ʼe feala ki he tahi ke tauhi kia Sehova lolotoga he temi, kae kapau ʼe manatu pe kia ia totonu, pea mo lotomanumanū, ʼe tuʼutamakiʼia anai. (Taaga Lea 16: 18) ʼE mole kei fia tauhi anai kia Sehova, pea ʼe fua kovi anai kia ia pea mo ʼihi. Kotea ʼae ʼe feala ke tou fai ke mole  tou manatu pe kia tatou totonu, pea mo lotomanumanū?

8. Kotea ʼe feala ke tou fai ke tuku tatatou manatu pe kia tatou totonu?

⁸ Kapau ʼe tou mulimuli ki te tokoni ʼa te apositolo ko Paulo ki te kau Filipe, ʼe feala anai ke tuku tatatou manatu pe kia tatou totonu. Neʼe ina ui fenei: “ʼAua naʼa kotou fai he meʼa ʼaki he manatu fakataupiepie peʼe ʼaki he fiaha, kaʼe ʼaki he agavaivai kotou fakaʼuhiga te hahaʼi fuli ʼe maʼoluga age ia koutou.” (Flp. 2:3) Kapau ʼe tou fakaʼuhiga ʼe maʼoluga age ia natou ʼae ia tatou, ʼe mole tou fakataupiepie anai mo natou ʼae ʼe faiva age ia tatou. Kae ʼe tou fiafia he ʼe natou fakaʼaogaʼi ʼonatou faiva ʼaia moʼo vikiʼi ia Sehova. Pea kapau leva ko te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼae ʼe faiva ʼe natou mulimuli ki te ʼu tokoni ʼa Paulo, pea ʼe feala ke natou tokagaʼi ʼatatou kalitate. ʼI tatatou mulimuli fuli ki te ʼu manatu ʼaia, ʼe tokalelei mo logo tahi anai te kokelekasio.

9. Kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai ke mole tou lotomanumanū?

⁹ Ke mole tou lotomanumanū peʼe maheka, ʼe tonu ke tou mahino ʼe ʼi ai te ʼu faʼahi ʼe mole feala ke tou fai. Kapau ʼe tou agavaivai, ʼe mole tou faiga anai ke tou fakaha ʼe tou lelei age tatou ʼi ʼihi. Kae ʼe tou faiga anai ke tou ako he ʼu meʼa mai ia natou ʼae ʼe popoto age. Ohage la, ko he tehina ʼe faiakonaki malie ki te kaugamalie. ʼE feala ke tou fakalavelave age pe ʼe feafeaʼi la tana teuteuʼi tana ʼu akonaki. Kapau ko he kiʼi tuagaʼane ʼe poto lelei ʼi te kuka, ʼe feala ke tou kole age ke tokoni mai ke tou toe popoto mo tatou ʼi te kuka. Peʼe ko he tupulaga ʼi te moʼoni, ʼe mole lahi ʼona kaumeʼa, ʼe feala ke kole tokoni ki he tahi pe kotea la ʼe ina fai ke lahi ai ʼona kaumeʼa. Kapau ʼe tou fai te ʼu faʼahi ʼaia, ʼe mole tou fuaʼa anai, kae ʼe tou toe lelei age anai.

10. Kotea te fihifihia neʼe tau mo Seteone?

¹⁰ ʼE feala ke ke manatuʼi te meʼa ʼae neʼe hoko kia Seteone mai te telepi ʼo Manase. Ko Seteone mo tona toko 300 tagata, neʼe fakaofoofo tanatou malo ʼi te kau Matiane ʼaki pe te tokoni  ʼa Sehova. Pea neʼe feala ke natou fiameʼameʼa ai. Ko te kau Efalaimi neʼe natou olo age kia Seteone, kae neʼe mole olo age ia ʼo fakafiafia mo ia, kae ʼo fakatupu ke kia ia. Neʼe natou iita he neʼe mole pauʼi natou e Seteone ke natou tauʼi te ʼu fili ʼo te ʼAtua. Ko te meʼa ʼae neʼe fakamuʼamuʼa e te kau Efalaimi neʼe ko tanatou telepi. Kae neʼe natou galoʼi te meʼa maʼuhiga ʼaeni: Neʼe fakakololiaʼi e Seteone te huafa ʼo te ʼAtua pea mo ina puipui tana hahaʼi.—Tfm. 8:1.

11. Kotea ʼae neʼe ui e Seteone ki te ʼu tagata ʼo Efalaimi?

¹¹ Neʼe agavaivai ia Seteone ʼi tana ui fenei ki te ʼu tagata ʼo Efalaimi: “Kotea te mea kua au fai o fakatatau ki te mea ae nee kotou fai?” Pea neʼe fakamanatuʼi age e Seteone neʼe toe tokoni pe la e Sehova kia natou, ke natou malo ʼi te tahi age ʼu tau. ʼI tanatou logo ki te ʼu palalau ʼaia ʼa Seteone, neʼe puli ai tonatou iita. (Tfm. 8:2, 3) Koia, neʼe agavaivai ia Seteone ke taupau maʼu ai te tokalelei ʼo te hahaʼi ʼa te ʼAtua.

12. Kotea ʼae ʼe tou ako mai te aga ʼa te kau Efalaimi pea mo te faʼifaʼitaki ʼa Seteone?

¹² Kotea te ako ʼe feala ke tou maʼu mai te fakamatala ʼaia? ʼE fakaha mai ʼi te aga ʼo te kau Efalaimi, ʼe mole tonu ke tou kumi ke fakakololiaʼi tatou, kae ke fakakololiaʼi ia Sehova. Pea ko te ʼu pule famili mo te kau tagata ʼafeā, ʼe feala ke natou ako mai te faʼifaʼitaki ʼa Seteone. Kapau ʼe ita he tahi kia natou, ʼe natou faiga anai ke natou iloʼi tona tupuʼaga. Pea ʼe toe feala ke natou fakamalo age ki te meʼa lelei ʼe ina fai. Koia ʼe tonu ai ke tou agavaivai, tafito la moka ʼe hala ia ia ʼae ʼe ita mai. Kae ʼe maʼuhiga age ke tou tokalelei mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼi hatatou faiga ke tuʼu tatatou tonu.

13. Kotea te ʼu faigataʼaʼia neʼe tau mo Ana? Pea kotea ʼae neʼe ina fai?

¹³ Ke ke manatuʼi te faʼifaʼitaki ʼa Ana. Neʼe ʼohoana mo te tagata Levite neʼe higoa ko Elekana, pea neʼe ʼofa mamahi ia ia. Pea neʼe toe ʼohoana ia Elekana mo te tahi fafine neʼe higoa ko Penina. Neʼe ʼofa lahi age Elekana ia Ana. Kae “nee i ai ni fanau a Penina, kae nee hala fanau ia Ana.” Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te vaʼi e Penina ia Ana. Neʼe malave feafeaʼi kia Ana? Neʼe lotomamahi, neʼe ‘tagi pea neʼe mole toe kai.’ (1 Sam. 1:2, 6, 7) Kae ʼe mole ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe faiga ia Ana ke ina liufaki age kia Penina tana aga ʼaia neʼe kovi. Neʼe ina fakaha ia kia Sehova te ʼu meʼa ʼae ʼi tona loto, pea neʼe falala kia te ia. Neʼe fetogi koa te aga ʼa Penina? ʼE mole tou iloʼi. Kae ʼe tou iloʼi neʼe mole toe matamamahi ia Ana, he neʼe ina toe maʼu he lotofimalie.—1 Sam. 1:10, 18.

14. Kotea ʼae ʼe tou ako mai te faʼifaʼitaki ʼa Ana?

¹⁴ Kotea te ako ʼe tou toʼo mai te faʼifaʼitaki ʼa Ana? Kapau ʼe fia fakataupiepie he tahi mo koe, ʼe ʼa koe te filifili pe ʼe ke tali peʼe kailoa. Faiga ke ke kumi te tokalelei mo ia ʼaia. Kae  ʼaua naʼa ke liufaki age te kovi ʼaki te kovi. (Loma 12:17-21) Pea kapau ʼe mole fia fetogi ia, ʼe ke maʼu pe koe te fimalie mo te fiafia.

15. Kotea ʼae neʼe tatau ai ia Apolose pea mo Paulo?

¹⁵ Pea tou vakaʼi leva pe kotea ʼe feala ke tou ako mai te faʼifaʼitaki ʼa te tisipulo ko Apolose pea mo te apositolo ko Paulo. Ko te ʼu tagata ʼaia ʼe lua neʼe nā iloʼi lelei te ʼu Tohi Taputapu. Neʼe ko te ʼu tagata faiako lelei ia naua pea mo iloa. Pea neʼe lahi te ʼu tisipulo ʼae neʼe nā fai. Kae neʼe mole nā femahekaʼaki ia naua.

16. Neʼe ko te faʼahiga tagata feafeaʼi ia Apolose?

¹⁶ Ko Apolose “neʼe tupu ʼi Alesatelia” pea tokolahi ʼi te temi ʼaia, neʼe olo ʼo ako ʼi te kolo iloa ʼaia. Neʼe poto palalau pea “neʼe ina iloʼi lelei te ʼu Tohi Taputapu.” (Gaue 18:24) ʼI te temi ʼae neʼe tokaga ai ia Apolose ki te kokelekasio ʼo Kolonito, tokolahi te ʼu tehina neʼe natou leleiʼia age ia ia ʼi te tahi age ʼu tehina ohage la ko Paulo. (1 Ko. 1:12, 13) Kae neʼe tupu koa te maveuveu ʼaia ʼuhi ko Apolose? ʼE mahino ia neʼe mole ina fai te faʼahi ʼaia. ʼE tou iloʼi te faʼahi ʼaia, he ʼe ʼi te ʼosi mavae ʼa Apolose mai ai, neʼe toe uga ia ia e Paulo ke toe liliu ki te kokelekasio ʼaia. (1 Ko. 16:12) Neʼe mole feala ke kole e Paulo te faʼahi ʼaia mo ka na pau la neʼe maveuveu te kokelekasio ʼaia ʼuhi ko Apolose. ʼE ha lelei mai ai, neʼe fakaʼaogaʼi lelei e Apolose ʼona fealagia moʼo tala te logo lelei, pea mo fakalotomalohiʼi ʼona tehina mo tuagaʼane. ʼE tou tui papau ko Apolose neʼe ko he tagata agavaivai. Ohage la, ʼe mole ui mai ʼi te Tohi-Tapu neʼe ita ia Apolose, ʼi te haga ʼae ʼa Akila mo Pilisila ʼo ‘fakamahino lelei age kia ia te ala ʼo te ʼAtua.’—Gaue 18:24-28.

17. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Paulo ke tokalelei te kokelekasio?

¹⁷ Neʼe iloʼi e te apositolo ko Paulo te ʼu gaue  lelei ʼae neʼe fai e Apolose. Pea neʼe mole fuaʼa ia Paulo ʼi te manatu ʼa te hahaʼi neʼe leleiʼi age ia Apolose ia ia. Ka tou lau te tohi ʼae neʼe fai e Paulo ki te kau Kolonito, ʼe tou mahino ai neʼe ko he tagata agavaivai pea mo fakapotopoto. Neʼe mole fia meamea ia Paulo moka neʼe ui e te hahaʼi ʼe natou kau mo ia. Kae neʼe ina fakamaʼuhigaʼi tuʼumaʼu pe ia Sehova ʼAtua pea mo Sesu Kilisito.—1 Ko. 3:3-6.

18. ʼO mulimuli kia 1 Kolonito 4:6, 7, kotea te ʼu ako ʼe tou taʼofi mai te faʼifaʼitaki ʼa Apolose pea mo Paulo?

¹⁸ Kotea te ʼu ako ʼe tou taʼofi mai te faʼifaʼitaki ʼa Apolose pea mo Paulo? ʼE feala ke tou gaue kinakina maʼa Sehova, pea mo tokoni ki he hahaʼi tokolahi ke natou kaku ki te papitema. Kae ʼe tou mahino ʼe feala pe ia ʼaki te tokoni ʼa Sehova. ʼE tou toe maʼu he tahi ako mai ia naua. Kapau ʼe lahi ʼotatou pilivilesio ʼi te kokelekasio, ʼe feala ke tou tokoni ke maʼu ai te tokalelei. ʼE tou lotofakafetaʼi ki te ʼu tehina ʼae ʼe tuʼu maʼua ʼi te kokelekasio moka natou tokoni mai ke tou logo tahi, pea mo felogoi ʼi te tokalelei. ʼE natou fai te faʼahi ʼaia moka ko te ʼu tokoni fuli ʼae ʼe natou fai ʼe haʼu mai te Tohi-Tapu. ʼE mole natou kumi anai ke tokagaʼi natou. Kae, ʼe natou tokoni mai ke tou fakalogo kia Sesu Kilisito, pea mo mulimuli ki tana faʼifaʼitaki.—Lau ia 1 Kolonito 4:6, 7.

19. Kotea ʼe feala ke tou fai e tatou takitokotahi? (Vakaʼi mo te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “ Tou Tekeʼi Te Fakataupiepie.”)

¹⁹ ʼE tou tahi maʼu ʼotatou fealagia mai te ʼAtua. Pea ʼe feala ke tou fakaʼaogaʼi ʼotatou fealagia ʼaia moʼo tou “fetokoniʼaki.” (1 Pet. 4:10) ʼE feala ke tou manatu ʼe mole maʼuhiga te ʼu meʼa ʼae ʼe tou fai. Kae ko te ʼu kiʼi gaue ʼae ʼe feala ke tou fai ʼe ʼaoga ʼaupito ke tou taupau te logo tahi. Ohage la, ko te kauʼi tuigaʼi kofu, logo la ʼe mole tou sisio ki ai, kae ʼe ʼaoga lahi moʼo fakapipiki maʼu te kofu. Koia, tou gaue kinakina moʼo tekeʼi te manatu fakataupiepie, pea tou fai te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe tou lavaʼi moʼo taupau te tokalelei pea mo te logo tahi ʼo te kokelekasio.—Efe. 4:3.