1. Kotea te ʼu sakilifisio ʼe fai e te tokolahi, pea kotea tona tupuʼaga?

IA ʼAHO nei, ko te toko lauʼi miliona kau atolasio ʼa Sehova ʼe natou fai ni sakilifisio. Tokolahi te ʼu tehina mo tuagaʼane neʼe natou filifili ke mole natou ʼohoana. Ko ʼihi taumatuʼa neʼe natou fakatuʼutuʼu ke hoki natou maʼu fanau ki muli age. Pea ko he ʼu famili neʼe natou fakatotonu ke natou maʼuli fakafeʼauga. Neʼe ʼi ai te tupuʼaga maʼuhiga ʼo tanatou fai te tonu ʼaia. Neʼe natou loto ke natou gaue lahi age kia Sehova. ʼE natou fiafia ai pea ʼe natou falala ʼe foaki age anai e Sehova te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ʼaoga tafito kia natou. ʼE natou fakahemala anai koa? Kailoa ia. He koʼe ʼe tou iloʼi te faʼahi ʼaia? Tafito la he ʼe tou iloʼi ko Sehova neʼe ina tapuakiʼi ia Apalahamo, “te tamai ʼa natou fuli ʼae neʼe tui.”—Loma 4:11.

2. (1) ʼO mulimuli kia Hepeleo 11:8-10, 16, he koʼe neʼe lotolelei ia Apalahamo ke mavae mai Ulu? (2) Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni?

² Ko Apalahamo neʼe lotolelei ke ina liʼaki tona maʼuli lelei ʼi te kolo ʼae ko Ulu. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe talitali ia ki te “kolo ʼe ʼi ai hona ʼu fakatafito moʼoni.” (Lau ia Hepeleo 11:8-10, 16.) Kotea te “kolo” ʼaia? Kotea te ʼu faigataʼaʼia neʼe tau mo Apalahamo ʼi tana talitali ki te laga ʼo te kolo ʼaia? Pea ʼe feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia ia pea mo ʼihi kaugana ʼo te ʼAtua ʼi totatou temi, ʼae neʼe natou faʼifaʼitakiʼi ia Apalahamo? ʼE tali anai ʼi te alatike ʼaeni ki te ʼu fehuʼi ʼaia.

3. Kotea te kolo ʼae neʼe talitali ki ai ia Apalahamo?

³ Ko te kolo ʼae neʼe talitali ki ai ia Apalahamo ʼe ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Ko te Puleʼaga ʼaia ʼe faʼufaʼu e Sesu Kilisito mo te toko 144 000 kau Kilisitiano fakanofo. ʼE palalau ia Paulo ʼo  ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼaia ʼi tana ui ʼe ko “te kolo ʼo te ʼAtua maʼuli, ʼae ʼe ko te Selusalemi ʼi selo.” (Hep. 12:22; Fkha. 5:8-10; 14:1) Neʼe akoʼi e Sesu ʼana tisipulo ke natou faikole ke hoko mai te Puleʼaga ʼaia, pea ke fai ai te finegalo ʼo te ʼAtua ʼi te kele ohage ko selo.—Mat. 6:10.

4. Ohage ko tona ui ia Senesi 17:1, 2, 6, kotea ʼae neʼe iloʼi e Apalahamo ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga, peʼe ko te kolo ʼae neʼe fakapapauʼi e te ʼAtua?

⁴ Neʼe mahino lelei koa e Apalahamo pe neʼe fakatuʼutuʼu feafeaʼi te Puleʼaga ʼaia ʼo te ʼAtua? Kailoa ia. Lolotoga he temi fualoa, ko te koga ʼaia neʼe ko he “meʼa fakalilo tapu.” (Efe. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Kae neʼe iloʼi e Apalahamo ko ʼihi ʼo tona hakoga ʼe liliu anai ko he ʼu hau. Ko te faʼahi ʼaia neʼe kua fakapapauʼi age e Sehova kia ia. (Lau ia Senesi 17:1, 2, 6.) Neʼe malohi te tui ʼa Apalahamo ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua. ʼEi, neʼe hage neʼe sio ki te Mesia, ia ia ʼae neʼe filifili ko te Hau ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te ui fenei e Sesu ki te kau Sutea: “Ko Apalahamo takotou tamai neʼe fakafiafia lahi ʼi tana ʼamanaki ʼae ke sio ki te ʼu meʼa ʼae ka au fai anai, pea neʼe sio ki ai pea neʼe fakafiafia.” (Soa. 8:56) ʼE mahino papau ia, neʼe iloʼi e Apalahamo ʼe faʼufaʼu anai e tona hakoga he Puleʼaga ka fakatuʼu e Sehova. Pea neʼe lotolelei foki ke talitali ki te fakahoko e tana ʼAtua tana fakapapau ʼaia.

5. ʼE tou iloʼi feafeaʼi neʼe talitali e Apalahamo ki te kolo ʼae neʼe fai e te ʼAtua tona pāki?

⁵ Neʼe fakaha feafeaʼi e Apalahamo neʼe talitali ki te kolo, peʼe ko te Puleʼaga, ʼae neʼe fai e te ʼAtua tona pāki? ʼUluaki, neʼe mole kau ki he puleʼaga ʼi tona temi. Neʼe fehikiʼaki, pea neʼe mole nofo tuʼumaʼu ʼi he koga meʼa. Neʼe mole lagolago ki he hau fakatagata. Pea neʼe mole faiga ia ke ina fakatuʼu hona puleʼaga. Neʼe fakalogo ia kia Sehova, pea neʼe talitali ke ina fakahoko Tana fakapapau. ʼI tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe fakaha ai e Apalahamo he tui ʼe fakaofoofo! Tou vakaʼi he ʼu faigataʼaʼia neʼe tau mo ia pea mo tou taʼofi he ʼu ako mai tana faʼifaʼitaki.

6. Neʼe feafeaʼi te maʼuli ʼi te kolo ko Ulu?

⁶ Ko te kolo ʼae neʼe mavae mai ai e Apalahamo neʼe koloaʼia, pea neʼe maʼuli lelei mo fimalie ai. Neʼe puipui te kolo e he ʼu kaupa lalahi pea mo he tafe aga vai ʼe loloto ʼi  ʼona tafaʼaki. Ko te hahaʼi ʼo te kolo ʼaia neʼe popoto ʼi te faitohi mo te fainumelo. Neʼe lahi ai te faikoloa. Neʼe maʼu te ʼu pepa faikoloa e te hahaʼi faifekumi ʼi te koga meʼa ʼae neʼe tuʼu ai te kolo ko Ulu. Neʼe faʼu piliki te ʼu ʼapi pea neʼe pena te ʼu kaupa ʼaki te lahe. Ko ʼihi ʼapi neʼe ko ʼonatou koga fale ʼe 13 peʼe 14, mo ʼonatou fakaheketalaʼa neʼe fola maka.

7. He koʼe neʼe tonu ke tui papau e Apalahamo ʼe puipui anai e Sehova ia ia mo tona famili?

⁷ Neʼe tonu ke tui papau e Apalahamo ʼe puipui anai e Sehova ia ia mo tona famili. Kotea tona tupuʼaga? Ke ke manatuʼi neʼe liʼaki e Apalahamo mo Sala tonā maʼuli lelei mo fimalie ʼo tonā ʼapi ʼae ʼi te kolo ko Ulu, kae nā olo ʼo nofo fale la ʼi he koga meʼa lauʼatea ʼi te fenua ko Kanaane. Neʼe mole kei puipui ia ia mo tona famili e he ʼu kaupa lalahi pea mo he tafe aga vai ʼe loloto. Neʼe faigafua ai honatou ʼohofi e honatou ʼu fili.

8. ʼI te tahi lakaga, kotea te ʼu faigataʼaʼia neʼe tau mo Apalahamo?

⁸ ʼI te fai e Apalahamo te finegalo ʼo te ʼAtua, neʼe ʼi ai te lakaga neʼe faigataʼa ai kia Apalahamo hana fafaga tona famili. Neʼe kovi ʼosi te hoge ʼi te fenua ʼae neʼe fekauʼi age e Sehova ke alu ki ai. ʼI te kovi ʼaia ʼo te hoge, neʼe ina fakatuʼutuʼu ai ke alu ʼo maʼuli fakatemi mo tona famili ʼi Esipito. Kae ʼi ai, ko Falaone, ʼae neʼe ina takitaki te fenua, neʼe ina toʼo te ʼohoana ʼo Apalahamo. Fakakaukauʼi age muʼa tana tuʼania, ʼo kaku ki te haga ʼae ʼa Sehova ʼo uga ia Falaone ke ina toe liufaki mai ia Sala.—Sen. 12:10-19.

9. Kotea he ʼu fihifihia neʼe tau mo Apalahamo ʼi tona maʼuli fakafamili?

⁹ Neʼe toe tau ia Apalahamo mo he ʼu fihifihia ʼi tona maʼuli fakafamili. Ko Sala, tona ʼohoana ʼae neʼe ʼofa mamahi ai, neʼe paʼa. Lolotoga ni lauʼi taʼu, neʼe nā lotomamahi ʼuhi ko te aluʼaga ʼaia. Ki muli age, ko Sala neʼe ina foaki kia Apalahamo tana fafine faifekau ko Akale, ke ina fanauʼi he tamasiʼi maʼa naua. Kae ʼi te faitamaʼi e Akale ia Isemaele, neʼe kamata fehiʼa ai kia Sala. ʼI te fakaalu ʼo kovi ia te aluʼaga ʼaia, neʼe kapu leva e Sala ia Akale.—Sen. 16:1-6.

10. Kotea te ʼu aluʼaga ʼo ʼuhiga mo Isemaele pea mo Isaake neʼe ʼahiʼahiʼi ai te falala ʼa Apalahamo kia Sehova?

¹⁰ Neʼe faitama leva ia Sala pea neʼe ina fanauʼi kia Apalahamo he tama. Neʼe fakahigoaʼi e Apalahamo ko Isaake. Neʼe ʼofa ia Apalahamo ki ʼona foha ʼaia ʼe lua, ia Isemaele mo Isaake. Kae ʼi te gaohi koviʼi e Isemaele ia Isaake, neʼe tonu ai kia Apalahamo ke ina kapu ia ia mo tana faʼe ko Akale. (Sen. 21:9-14) Hili ki ai ni taʼu, neʼe kole leva e Sehova kia Apalahamo ke ina sakilifisioʼi ia Isaake. (Sen. 22:1, 2; Hep. 11:17-19) ʼI te ʼu aluʼaga ʼaia ʼe lua, neʼe ʼahiʼahiʼi ai te falala ʼa Apalahamo kia Sehova, pea neʼe tonu ke tui papau ʼe tapuakinaʼi anai e Sehova tona ʼu foha ʼaia ʼe lua.

11. He koʼe neʼe tonu ke faʼa kataki ia Apalahamo ʼo talitali kia Sehova?

¹¹ Lolotoga te temi ʼaia, neʼe ako e Apalahamo ke faʼa kataki ʼo talitali kia Sehova. Neʼe lagi taʼu 70 tupu ʼi te temi ʼae neʼe mavae ai mai Ulu mo tona famili. (Sen. 11:31–12:4) Lolotoga ni lauʼi taʼu, neʼe fealuʼaki mo nofo fale la ʼi Kanaane. Pea neʼe mate leva ʼi tona taʼu 175. (Sen. 25:7) Neʼe mole sio ki te fakahoko e Sehova Tana fakapapau ʼae ke ina foaki ki tona hologa te fenua ʼae neʼe fakalaka ai. Pea neʼe mole sio ki te fakatuʼu ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Logo la te ʼu faʼahi ʼaia, kae ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ko Apalahamo neʼe mate kae “nee lahi aupito ona tau, pea nee tapuakina ona aho.” (Sen. 25:8) Koia, logo la neʼe lahi ʼona fihifihia, kae neʼe malohi pe tana tui pea neʼe lotolelei ke talitali kia Sehova. Neʼe ina lava katakiʼi he neʼe puipui ia ia e Sehova ʼi tona maʼuli katoa, pea neʼe liliu ko hona kaumeʼa.—Sen. 15:1; Esa. 41:8; Sakp. 2:22, 23.

12. Kotea ʼae ʼe tou talitali ki ai, pea kotea ʼae ka tou vakaʼi anai?

 ¹² Ohage ko Apalahamo, ʼe tou talitali ki te kolo ʼae ʼe ʼi ai hona ʼu fakatafito moʼoni. Kae ʼe mole tou talitali ke laga te kolo ʼaia, koteʼuhi kua ʼosi fakatuʼu te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi selo ʼi te taʼu 1914, pea kua ʼafio ai. (Fkha. 12:7-10) Kae ʼe tou talitali ki tana haga ʼo puleʼi ia te kele. ʼI tatatou talitali ʼaia, ʼe tonu ke tou tauʼi he ʼu tuʼuga fihifihia ohage ko Apalahamo mo Sala. Ko te ʼu kaugana ʼa Sehova ʼi totatou temi ʼe natou faʼifaʼitakiʼi koa ia Apalahamo? ʼI te nusipepa Te Tule Leʼo, tokolahi neʼe natou fakamatala ai neʼe tonu mo natou ke natou maʼu te tui mo te faʼa kataki, ohage ko Apalahamo mo Sala. Tou vakaʼi ʼihi faʼifaʼitaki ʼo te ʼu kaugana ʼaia ʼa te ʼAtua pea mo tou taʼofi he ʼu ako mai ai.

13. Kotea te ako ʼe ke taʼofi mai te faʼifaʼitaki ʼa te tehina ko Walden?

¹³ Ke ke fai he ʼu sakilifisio. Kapau ʼe tou fia fakamuʼamuʼa ʼi totatou maʼuli te kolo ʼo te ʼAtua, peʼe ko tona Puleʼaga, ʼe tonu ke tou faʼifaʼitakiʼi ia Apalahamo ʼae neʼe lotolelei ke ina fai he ʼu sakilifisio moʼo fakafiafiaʼi te ʼAtua. (Mat. 6:33; Mko. 10:28-30) Tou palalau ki te tehina ko Bill Walden. * ʼI te taʼu 1942, neʼe ʼamanaki maʼu e Bill tana pepa ʼi te univelesite ʼi Amelika, pea neʼe toe kamata ako foki mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ko te tahi ʼo ʼana faiako neʼe ina maʼu he gaue maʼa Bill, kae neʼe fakafisi ki ai. Neʼe ina fakamahino age, kua ina fakatotonu ke lahi age tana tauhi ki te ʼAtua ʼi hana maʼu he gaue ʼe totogi lelei. Mole fualoa ki ai, neʼe pauʼi ki te solia. ʼAki he fakaʼapaʼapa, neʼe fakafisi ki ai, kae neʼe tonu ke ina li he toe paʼaga pea neʼe fakatuʼā ke pilisoni ia taʼu ʼe nima. Hili taʼu ʼe tolu, neʼe fakaʼateaina ia ia. Ki muli age, neʼe fakaafe ia ia ke kau ki te Ako ʼo Kalaate, pea neʼe misionea leva ʼi Afelika. Neʼe ʼohoana leva mo Eva, pea neʼe nā tauhi tokolua kia Sehova ʼi Afelika, ʼo maʼua ai ke nā fai ni sakilifisio. ʼOsi ʼaia, neʼe nā toe liliu ki Amelika ʼo tauhi te faʼe ʼa Bill. Moʼo fakanounou tana fakamatala, ʼe ui fenei e Bill: “ ʼE au tagi ʼi taku manatuʼi te pilivilesio lahi ʼo toku fakaʼaogaʼi  e Sehova lolotoga taʼu ʼe 70 tupu. ʼE au fakamalo kia te ia ʼi tana tokoni mai ke au fakaʼaogaʼi toku maʼuli moʼo tauhi kia te ia.” ʼE feala koa mo koe ke ke toʼo te selevisi temi katoa?

14-15. Kotea te ʼu ako ʼe ke taʼofi mai te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko ki te tehina mo tuagaʼane ko Apostolidis?

¹⁴ ʼAua naʼa ke ui ʼe mole ke tau anai mo ni fihifihia. Koʼeni te ako ʼe tou lava taʼofi mai te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo: Maʼia mo natou ʼae ʼe tauhi ʼi tonatou maʼuli katoa kia Sehova, ʼe natou tau mo ni fihifihia. (Sakp. 1:2; 1 Pet. 5:9) Ko te meʼa ʼaia neʼe hoko kia Aristotelis Apostolidis. * Neʼe papitema ʼi Keleka, ʼi te taʼu 1946, pea ʼi te taʼu 1952 neʼe fakatahi mo te tuagaʼane neʼe higoa ko Eleni. Neʼe tatau ʼanā fakatuʼutuʼu. Kae neʼe mahaki leva ia Eleni, neʼe ko te kosea ʼi tona ʼulu. Neʼe tafa ʼo puli ai tona mahaki, pea neʼe nā ʼohoana leva. Kae hili ki ai he ʼu taʼu, neʼe toe tupu te kosea ʼi tona ʼulu. Neʼe toe tafa e te ʼu toketa ia Eleni, kae neʼe liliu ai ʼo palalisia pea neʼe faigataʼa tana palalau. Kae neʼe faʼafai pe ia Eleni ʼi te faifakamafola, logo la tana mahaki pea mo te fakataga e te puleʼaga ia te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia.

¹⁵ Lolotoga taʼu ʼe 30, neʼe tokaga lelei ia te tehina ko Aristotelis ki tona ʼohoana, pea neʼe toe tagata ʼafea foki, mo kau ki te ʼu komite ki te ʼu fakatahi, pea neʼe tokoni ki te laga ʼo he Fale ʼo Te ʼu Fakatahi. Pea ʼi te taʼu 1987, ko Eleni neʼe lavea kovi ʼi tana faifakamafola. Neʼe nofo ʼi te koma lolotoga taʼu ʼe tolu, pea neʼe mate leva. Neʼe fakamahino fenei e Aristotelis te meʼa ʼae neʼe ina logoʼi: “Lolotoga te ʼu taʼu, ko te ʼu ʼahiʼahi, mo te ʼu faigataʼaʼia pea mo te ʼu meʼa ʼae neʼe hoko fakapunamaʼuli, neʼe fakamaʼua kiai he toe kātaki pea mo he fai hoholo. Kaʼe neʼe foaki tuʼumaʼu mai pe e Sehova te mālohi feʼauga moʼo kātakiʼi te ʼu fihifihia ʼaia.” (Pes. 94:18, 19) ʼE ʼofa mamahi ia Sehova ia natou ʼae ʼe natou fai te ʼu meʼa ʼae ʼe natou lavaʼi maʼa te ia, logo la te ʼu fihifihia!

16. Kotea te tokoni lelei neʼe foaki e te tehina ko Knorr ki tona ʼohoana?

¹⁶ Sio fakamamaʼu ki te ka haʼu. Neʼe tokagaʼi tafito e Apalahamo te ʼu tapuakina ʼae ka foaki age anai e Sehova kia ia. Neʼe tokoni ai kia ia ke ina tauʼi tana ʼu fihifihia. Ko te tuagaʼane  ko Audrey Hyde neʼe faiga tuʼumaʼu ke ina maʼu he manatu ʼe lelei. Neʼe ina taupau he manatu ʼe lelei, maʼia ʼi te mate ʼo tona ʼuluaki ʼohoana, ia Nathan Knorr ʼi te kosea, pea ʼi te temi ʼae neʼe maʼu ai e tona lua ʼohoana ko Glenn Hyde te mahaki ʼae ko te Alzheimer. * Neʼe ina fakamahino, ko te meʼa ʼae neʼe tokoni lahi kia ia neʼe ko te ʼu palalau neʼe fai e te tehina ko Knorr ʼi ni vahaʼa ʼi muʼa ʼo tana mate. ʼE ui fenei e te tuagaʼane: “Neʼe fakamanatuʼi fēnei mai e Nathan: ‘ ʼI te hili ʼo te mate, kua tukupau leva tatatou ʼamanaki, pea ʼe mole tou toe maʼuʼuli mamahi ai anai.’ Pea neʼe ina fakaloto mālohiʼi fēnei au: ‘Sio ki muʼa, koteʼuhi ʼe ke maʼu anai tou fakapale.’ . . . Pea neʼe ina toe ui fenei: ‘Haga nofo maʼumaʼua—faigaʼi ke ke fakaʼaogaʼi tou maʼuli ʼo fai he meʼa maʼa niʼihi. ʼE tokoni atu anai ke ke maʼu te fiafia ʼi te maʼuli.’ ” ʼE ko he tokoni lelei ʼaia ke tou maʼumaʼua ʼi te fai te meʼa ʼae ʼe lelei ki ʼihi pea mo tou ‘fakafiafia ʼuhi ko tatatou ʼamanaki.’—Loma 12:12.

17. (1) Kotea he tupuʼaga lelei ke tou sio fakamamaʼu ai ki te ka haʼu? (2) Kapau ʼe tou mulimuli ki te faʼifaʼitaki ʼa Mikea ʼae ʼe fakaha ia Mikea 7:7, kotea te ʼu tapuakina ʼae ka tou maʼu anai ʼi te ka haʼu?

¹⁷ Ia ʼaho nei ʼe tou maʼu he tahi ʼu tupuʼaga ke tou sio fakamamaʼu ai ki te ka haʼu. Ko te ʼu aluʼaga ʼae ʼe hoko ʼi te malamanei ʼe ha lelei ai ʼe tou maʼuʼuli ʼi te ʼu ʼaho fakamuli ʼo te malama ʼaeni. Kua vave puleʼi pe e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ia te kele, ʼo mole kei ʼaoga ai hatatou talitali ki ai. Ko te ʼu tapuakina ʼae ka tou maʼu anai ʼe kau ki ai te fakatuʼuake ʼo natou ʼae neʼe tou ʼofa mamahi ai. ʼE fakapale anai e Sehova ia Apalahamo ʼuhi ko tana tui mo tana faʼa kataki, ʼo ina fakatuʼuake ia ia mo tona famili ʼi te kele. ʼE ke kau anai koa ki tonatou fakatalitali? ʼE feala anai, mo kapau ohage ko Apalahamo, ʼe ke fai ni sakilifisio maʼa te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, mo ke taupau he tui ʼe malohi logo la te ʼu ʼahiʼahi, pea mo ke ako ke ke faʼa kataki ʼo talitali kia Sehova.—Lau ia Mikea 7:7. *