1, 2. (1) Kotea ʼae ʼe fai e te hahaʼi ke natou ʼateaina ai? (2) Pea kotea ʼona fua?

IA ʼAHO nei, ʼe kaugā malie natou ʼe fia tatau mo te hahaʼi fuli pea mo natou fia maʼu te ʼateaina. ʼE loto e ʼihi ke fakaʼateainaʼi natou mai te ʼu aga heʼe faitotonu, te ʼu manatu fakapalatahi pea mo te masiva. Kae ʼe loto e ʼihi ke natou ʼateaina ʼo ʼuhiga mo te palalau faʼifaʼitaliha, filifili te ʼu meʼa ʼae ʼe natou loto ki ai, pea mo te faʼahiga maʼuli ʼae ʼe natou loto ki ai. Ko te hahaʼi ʼi te malamanei katoa ʼe natou fia maʼuli ʼateaina.

² Ke natou maʼu te ʼateaina, ʼe fakatuʼutuʼu e te hahaʼi hanatou ʼu laka pea mo he ʼu fakafeagai. Kae ʼe natou maʼu koa te meʼa ʼae ʼe natou loto ki ai? Kailoa. ʼI te agamahani, ko te meʼa pe ʼe natou maʼu ko te mamahi mo te mate. Ko te ʼu palalau ʼa te Hau ko Salomone ʼae ia Ekelesiasi 8:9, MN, ʼe moʼoni ʼaupito: “Ko te tagata ʼe ina puleʼi te tagata ki tona malaʼia.”

3. Kotea ʼe feala ke tou fai ke tou maʼu ai te fiafia moʼoni?

³ ʼE fakaha mai ʼi te Tohi-Tapu pe ʼe kotea ʼe tonu ke tou fai ke tou maʼu ai te fiafia moʼoni. Neʼe ui fenei e te tisipulo ko  Sakopo: “Ko ia ʼae ʼe sio loloto ki te lao haohaoa ʼae ʼe ina taki ki te ʼateaina, pea mo ina maʼuliʼi, . . . ʼe fiafia anai ʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe ina fai.” (Sakopo 1:25) ʼE haʼu te lao haohaoa ʼaia mai ia Sehova, pea ʼe ina iloʼi lelei te meʼa ʼae ʼe ʼaoga ke tou maʼuli fiafia ai. Neʼe foaki e Sehova te ʼateaina moʼoni kia Atama mo Eva pea mo te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ʼaoga ke nā maʼuli fiafia ai.

4. Ko te faʼahiga ʼateaina fea ʼae neʼe maʼu e Atama mo Eva? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

⁴ Moka tou lau te ʼuluaki mo te lua kapite ʼo Senesi, ʼe tou iloʼi ai ko te faʼahiga ʼateaina ʼae neʼe maʼu e Atama mo Eva ʼae ʼe fakaʼamu ki ai te hahaʼi ia ʼaho nei. Neʼe nā maʼu te ʼu meʼa fuli ʼe ʼaoga kia naua, mole nā matataku ki he meʼa, pea mole he tahi neʼe aga heʼe faitotonu kia naua. Neʼe mole nā tuʼania ʼo ʼuhiga mo te meʼa kai, te gaue, te mahaki peʼe ko te mate. (Senesi 1:27-29; 2:8, 9, 15) Kae neʼe fakaʼuhiga koa ʼe mole he tuʼakoi ʼo tanā ʼateaina? Tou vakaʼi te faʼahi ʼaia.

5. Logo la te manatu ʼa te tokolahi, kotea ʼae ʼe ʼaoga ki te hahaʼi ke natou ʼateaina ai?

⁵ ʼE manatu te tokolahi, ko te ʼateaina moʼoni ko te fai ʼo te ʼu meʼa ʼae ʼe natou loto ki ai tatau aipe pe kotea ʼona nunuʼa. ʼE ui ʼi te tikisionalio (The World Book Encyclopedia), ko te ʼateaina ʼe ko te “fealagia ke tou fakahoko te ʼu tonu ʼae ʼe tou fai.” Kae, ʼe ina toe ui foki ʼe ʼateaina te hahaʼi moka mole fakatuʼu e he puleʼaga he ʼu tuʼakoi heʼe faitotonu, mole ʼaoga, peʼe mole fakapotopoto. Ko tona fakaʼuhiga, ʼe ʼaoga he ʼu tuʼakoi ke ʼateaina ai te hahaʼi fuli. Kae ko ai koa ʼae ʼe tonu ke ina fakatuʼu he ʼu tuʼakoi faitotonu, ʼaoga mo fakapotopoto?

6. (1) He koʼe ko Sehova tokotahi pe ʼae mole he tuʼakoi ʼo tona ʼateaina? (2) Ko te faʼahiga ʼateaina feafeaʼi ʼe maʼu e te tagata, pea kotea tona tupuʼaga?

⁶ ʼE maʼuhiga ʼaupito ke tou manatuʼi ko Sehova ʼAtua tokotahi pe ʼae ʼe mole he tuʼakoi ʼo tona ʼateaina. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ina fakatupu ia meʼa fuli pea ʼe ko te Tuʼi mafimafi ʼo te ʼatulaulau. (1 Timoteo 1:17; Fakaha 4:11) Neʼe fakaʼaogaʼi e te Hau ko Tavite he ʼu kupu matalelei moʼo fakamatala ia te tuʼulaga ʼo Sehova. (Lau ia 1 Koloniko 29:11, 12.) Kae ko te ʼateaina ʼo natou fuli ʼae ʼe maʼuli ʼi selo mo te ʼu meʼa maʼuli fuli ʼi te kele ʼe ʼi ai ʼona tuʼakoi. ʼE loto e Sehova ʼAtua ke tou mahino ko ia tokotahi pe ʼae ʼe tonu ke ina fakatuʼu he ʼu tuʼakoi ʼe faitotonu, ʼaoga, pea mo fakapotopoto. Talu mai te kamataʼaga neʼe ina fakatuʼu he ʼu tuʼakoi ki tana fakatupu.

7. Kotea te ʼu faʼahiga meʼa ʼe tonu ke tou fai ke tou fiafia ai?

⁷ Tatau aipe pe neʼe lahi te ʼateaina ʼo Atama mo Eva, kae neʼe fakatuʼakoi tonā ʼateaina. ʼE ʼi ai te ʼu tuʼakoi ʼo te maʼuli ʼae ʼi te ʼaho fuli. Ohage la, ke nā maʼuli fualoa, neʼe tonu ke nā manava, kakai pea mo momoe. Ko tona fakaʼuhiga koa neʼe mole nā ʼateaina? Kailoa. Neʼe fakatuʼutuʼu e Sehova ke nā fiafia ʼi te ʼu faʼahi ʼaia. (Pesalemo 104:14, 15; Ekelesiasi 3:12, 13) ʼE tou fiafia fuli ʼi te manava ki he ʼaele lelei, kai te meʼa kai ʼae ʼe tou loto ki ai, pea mo moe lelei ʼi te poʼuli. ʼE mole faigataʼa te fakahoko ʼo te ʼu faʼahi ʼaia. Pea neʼe tatau mo te maʼuli ʼo Atama mo Eva.

8. Kotea ʼae neʼe fakatotonu e te ʼAtua kia Atama mo Eva, pea kotea tona tupuʼaga?

⁸ Neʼe fakatotonu e Sehova kia Atama mo Eva ke nā maʼu fanau, fakafonu te kele pea mo tokakaga ki ai. (Senesi 1:28) Neʼe puli koa tonā ʼateaina ʼi te fakatotonu ʼaia? Kailoa  ia. Neʼe fakafealagia age ke nā fakaliliu te kele ko he palatiso, ke nā maʼuʼuli ai mo ʼanā fanau haohaoa ʼo heʼe gata. Neʼe ko te fakatuʼutuʼu ʼaia ʼa te ʼAtua. (Esaia 45:18) Ia ʼaho nei, ʼe mole talagataʼa te hahaʼi ki te ʼAtua moka mole natou ʼohoana peʼe hala mo fanau. Kae, ʼe ʼohoana te hahaʼi mo maʼu fanau tatau aipe pe ʼe natou tau mo ni faigataʼaʼia. (1 Kolonito 7:36-38) Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼi te agamahani ʼe maʼu ai e te hahaʼi te fiafia. (Pesalemo 127:3) Kapau neʼe fakalogo ia Atama mo Eva kia Sehova, neʼe feala pe ke nā maʼu he maʼuli fakafamili fiafia ʼo heʼe gata.

9. He koʼe ko te fakatotonu ʼa te ʼAtua ʼae ia Senesi 2:17 ʼe faitotonu, ʼaoga, pea mo fakapotopoto?

⁹ Neʼe toe foaki e Sehova kia Atama mo Eva te tahi fakatotonu pea neʼe ina fakamahino lelei age te ʼu aluʼaga ka hoko mo kapau ʼe nā talagataʼa. Neʼe ina ui fenei: “E mole ke kai anai ki te akau o te iloilo o te lelei mo te kovi, koteuhi ko te aho ae e ke kai ai anai ki te akau aena, e ke mate anai.” (Senesi 2:17) Neʼe heʼe faitotonu koa te fakatotonu ʼaia, peʼe mole ʼaoga, pea mo mole fakapotopoto? Neʼe puli ai koa te ʼateaina ʼo Atama mo Eva? Kailoa. ʼE lahi te kau sivi Tohi-Tapu ʼe natou ui ko te fakatotonu ʼaia ʼa te ʼAtua ʼe fakapotopoto. ʼE ui e te tahi “ko te ʼAtua tokotahi pe ʼae ʼe ina iloʼi te meʼa ʼae ʼe lelei ki te hahaʼi fuli . . . pea ko te ʼAtua tokotahi ʼae ʼe ina iloʼi te meʼa ʼae ʼe mole lelei . . . kia natou. Ke maʼu e te hahaʼi fuli te meʼa ʼae ʼe ‘lelei,’ ʼe tonu ke natou falala mo fakalogo ki te ʼAtua. Pea ka natou talagataʼa, ʼe tonu anai ke natou filifili e natou totonu te meʼa ʼae ʼe lelei . . . peʼe ko te meʼa ʼae ʼe mole lelei.” Ko he aluʼaga ʼe faigataʼa ʼaupito tona fai e te hahaʼi fuli.

10. Kotea te kehekehe ʼo te loto faʼitaliha pea mo te fealagia ʼae ʼo te filifili pe ʼe kotea te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi?

¹⁰ ʼE manatu ʼihi neʼe mole foaki age e Sehova te ʼateaina kia Atama ke ina fai te meʼa ʼae ʼe loto ki ai. Kae, ʼe mole natou iloʼi ko te loto faʼitaliha ʼe mole tatau mo te fealagia ʼae ʼo te filifili pe ʼe kotea te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi. Neʼe maʼu e Atama mo Eva te loto faʼitaliha ke nā fakalogo ki te ʼAtua peʼe kailoa. Kae ko Sehova tokotahi pe ʼae ʼe tonu ke ina filifili pe ʼe kotea te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi. Pea neʼe fakata te faʼahi ʼaia e “te akau o te iloilo o te lelei mo te kovi.” (Senesi 2:9) ʼE mole tou iloʼi tuʼumaʼu pe ʼe kotea te ʼu fua ʼo te ʼu tonu ʼae ʼe tou toʼo, pea ʼe mole feala ke tou iloʼi papau pe ʼe fua lelei tuʼumaʼu anai kia tatou. Koia ʼae ʼe tau iku ai te ʼu tonu ʼae ʼe toʼo e te hahaʼi, ki te mamahi mo te malaʼia logo la ko hanatou ʼu manatu ʼe lelei. (Taaga Lea 14:12) ʼEi, ʼe ʼi ai te tuʼakoi ʼo te tagata ʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe feala ke ina fai. ʼI te fakatotonu ʼa Sehova kia Atama mo Eva ke mole nā kai te ʼakau, neʼe ina akoʼi age ʼe tonu ke nā fakalogo kia te ia ke nā maʼu ai te ʼateaina moʼoni. Kotea ʼae neʼe fakatotonu e Atama mo Eva ke nā fai?

11, 12. He koʼe neʼe iku te tonu ʼae neʼe fai e Atama mo Eva ki te tuʼutamaki? Tuku mai he faʼifaʼitaki.

 ¹¹ Kae ʼe fakaʼofaʼofa, neʼe filifili e Atama mo Eva ke nā talagataʼa kia Sehova. Neʼe fakalogo ia Eva kia Satana ʼi tana fakapapau fenei age: “E ava anai okolua mata, pea e kolua tatau anai mo te Atua, o kolua iloi anai te lelei mo te kovi.” (Senesi 3:5) ʼI te tonu ʼae neʼe fai e Atama mo Eva, neʼe lahi age koa tanā ʼateaina ohage ko tona ui e Satana? Kailoa. Kae, neʼe nā fakatokagaʼi ko te liʼaki ʼo te ʼu fakatotonu ʼa Sehova ʼe taki ai ki te malaʼia. (Senesi 3:16-19) Kotea tona tupuʼaga? He neʼe mole foaki e Sehova ki te tagata te ʼateaina ʼae ke ina filifili totonu pe ʼe kotea te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi.—Lau ia Taaga Lea 20:24; Selemia 10:23.

¹² Ko te faʼahi ʼae neʼe hoko kia Atama mo Eva ʼe feala ke tou fakatatau ki he tahi ʼe ina pailate he vakalele. Ke tau fenua lelei, ʼe tonu ke mulimuli ki te laini ʼae kua fakatotonu age. ʼE feala ke ina fakaʼaogaʼi te ʼu fakahinohinoʼaga ʼo te vakalele pea mo fakafelogoi tuʼumaʼu kia natou ʼae ʼe leʼoleʼo ki te feoloʼaki ʼa te ʼu vakalele. Kae moka mole mulimuli te pailate ki te ʼu fakatotonu ʼae ʼe tuku age kae ʼe lele pe ia ʼi te faʼahi ʼae ʼe loto ki ai ʼe feala anai ke tuʼutamaki. Ohage ko te pailate ʼaia, neʼe filifili e Atama mo Eva ke nā fai te meʼa ʼae ʼe nā manatu ki ai. Neʼe nā liʼaki te takitaki ʼa te ʼAtua. Kotea tona fua? Neʼe tuʼutamaki. Neʼe iku tanā tonu ki te agahala mo te mate kia naua mo ʼanā fanau fuli. (Loma 5:12) ʼI tanā fia filifili totonu te meʼa ʼae ʼe kovi mo te meʼa ʼae ʼe lelei neʼe mole nā maʼu ai he ʼateaina ʼe lahi age. Kae, neʼe nā pulihi te ʼateaina moʼoni ʼae neʼe foaki age e Sehova.

13, 14. ʼE feafeaʼi hatatou maʼu ia te ʼateaina moʼoni?

¹³ Ko ʼihi ʼe natou manatu ʼe lelei age ke mole he tuʼakoi ʼo tonatou ʼateaina. Kae ʼe moʼoni koa te faʼahi ʼaia? Logo la ʼe ʼi ai te ʼu fua lelei ʼo te ʼateaina, kae ʼe feala koa hau fakakaukauʼi pe ʼe feafeaʼi anai te malamanei mo kapau ʼe mole ʼi ai he ʼu tuʼakoi? ʼE ui ʼi te tikisionalio (The World Book Encyclopedia), ko te ʼu lao ʼae ʼe fai e te ʼu kautahi fuli ʼe faigataʼa, koteʼuhi ʼe tonu ke ina puipui pea mo toe fakatuʼakoi te ʼateaina ʼo te hahaʼi. ʼE mole faigafua tuʼumaʼu. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te lahi ʼo te ʼu lao pea ʼe toe ʼaoga ki ai he ʼu avoka pea mo he ʼu tuʼi fakamau ke natou fakamahino pea mo maʼuliʼi te ʼu lao ʼaia.

¹⁴ Neʼe fakamahino e Sesu Kilisito pe ʼe feafeaʼi hatatou maʼu ia te ʼateaina moʼoni. Neʼe ina ui fenei: “Kapau ʼe kotou nonofo ʼi taku folafola, ko koutou ko ʼaku tisipulo moʼoni. ʼE kotou iloʼi anai te moʼoni, pea ʼe fakaʼateaina anai koutou e te moʼoni.” (Soane 8:31, 32) Koia ke tou maʼu ia te ʼateaina moʼoni, ʼe tonu ke tou fai ia faʼahi ʼe lua. ʼUluaki, ʼe tonu ke tou tali te moʼoni ʼae neʼe akoʼi mai e Sesu. Lua, ʼe tonu ke tou liliu ko ʼana tisipulo. Kapau ʼe tou fai te ʼu faʼahi ʼaia, ʼe tou maʼu ai anai te ʼateaina moʼoni. Kae ʼe tou ʼateaina anai koa mai tea? Neʼe ui fenei e Sesu: “Ko he tahi ʼe ina fai he agahala ʼe kaugana ia ki te agahala.” Pea neʼe ina toe ui fenei: “Kapau ʼe fakaʼateaina koutou e te ʼAlo, ʼe kotou ʼateaina moʼoni anai.”—Soane 8:34, 36.

15. Ohage ko tona fakapapauʼi e Sesu, he koʼe ʼe feala ke tou maʼu te “ ʼateaina moʼoni”?

¹⁵ Ko te ʼateaina ʼae neʼe fakapapauʼi e Sesu ki ʼana tisipulo, ʼe lelei age ia ʼi te faʼahiga  ʼateaina ʼae ʼe fakaʼamu ki ai te tokolahi ia ʼaho nei. ʼI te ui ʼae e Sesu “Kapau ʼe fakaʼateaina koutou e te ʼAlo, ʼe kotou ʼateaina moʼoni anai,” neʼe talanoa ia ki totatou fakaʼateainaʼi mai te faʼahiga kaugana ʼae ʼe kovi ʼosi age, te kaugana ki te agahala. Kae kotea te fakaʼuhiga ʼo tatatou kaugana ki te agahala? Ko te agahala ʼe ina uga tatou ke tou fai te ʼu aga ʼae ʼe kovi. ʼE toe feala ke ina taʼofi tatatou fai te meʼa ʼae ʼe tou iloʼi ʼe lelei peʼe ke mole tou fai ʼatatou gaue ʼaki totatou loto katoa. Pea ko te meʼa ʼe tou utu ai, ko te lotovaivai, te lotomamahi pea mo te mate. (Loma 6:23) Neʼe lotomamahi ʼaupito te apositolo ko Paulo ʼuhi ko te faʼahi ʼaia. (Lau ia Loma 7:21-25.) ʼE hoki tou maʼu pe anai te ʼateaina moʼoni ʼae neʼe maʼu e Atama mo Eva ʼi te kamata, ʼi te temi ʼae ka pulihi katoa ai te agahala.

16. ʼE feafeaʼi anai hatatou liliu ʼo ʼateaina moʼoni?

¹⁶ ʼI tana ui ʼae, “kapau ʼe kotou nonofo ʼi taku folafola,” neʼe fakaha ai e Sesu kapau ʼe tou loto ke ina fakaʼateainaʼi tatou, ʼe ʼi ai te ʼu faʼahi ʼe tonu ke tou fai. Kotea te ʼu faʼahi ʼaia? ʼI totatou ʼuhiga Kilisitiano, ʼe tou fakafisi kia tatou totonu mo tou filifili ke tou tali te ʼu tuʼakoi ʼae neʼe fakatuʼu e Sesu ki ʼana tisipulo. (Mateo 16:24) Ohage pe ko tona fakapapauʼi mai e Sesu, ʼe tou ʼateaina moʼoni anai ʼi te ka haʼu, ʼi te temi ʼae ka tou maʼu ai te ʼu fua lelei fuli ʼo tona sakilifisio.

17. (1) ʼE feafeaʼi hatatou fiafia moʼoni? (2) Kotea ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?

¹⁷ Ke feala hatatou fiafia moʼoni, ʼe tonu ke tou fakalogo ki te ʼu akonaki ʼa Sesu ohage ko ʼana tisipulo. Kapau ʼe tou fai te faʼahi ʼaia, ʼe feala anai ke tou ʼateaina moʼoni mai te kaugana ki te agahala mo te mate. (Lau ia Loma 8:1, 2, 20, 21.) ʼI te alatike ka hoa mai, ʼe tou vakaʼi anai pe ʼe feafeaʼi hatatou fakaʼaogaʼi fakapotopoto te ʼateaina ʼae ʼe tou maʼu ia ʼaho nei moʼo fakakololiaʼi ia Sehova ki te heʼe gata.