1. Kotea ʼae ʼe tou makehe age ai ʼi te ʼu manu?

NEʼE foaki e Sehova ki te tagata takitokotahi he faʼahi ʼe makehe ʼaupito. Ko totatou leʼo ʼo loto. Koia ʼe tou maʼoluga age ai ʼi te ʼu manu. He koʼe ʼe tou iloʼi ko Atama mo Eva neʼe ʼi ai ʼonā leʼo ʼo loto? Koteʼuhi ʼi te ʼosi ʼo tanā talagataʼa ki te ʼAtua, neʼe nā fenonoʼi mai ia te ia. Neʼe kua tauteaʼi naua e ʼonā leʼo ʼo loto.

2. He koʼe ʼe feala ke tou fakatatau totatou leʼo ʼo loto ki he foe? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

² Ko totatou leʼo ʼo loto ʼe ina lava fakaha mai te meʼa ʼae ʼe lelei mo te meʼa ʼae ʼe kovi. Ko he fealagia neʼe tou tutupu age mo ia pea ʼe ina takitaki totatou maʼuli. Kapau ʼe mole akoʼi lelei te leʼo ʼo loto ʼo he tahi ʼe tou fakatatau anai ki he foe ʼo he vaka kua maumau. Ko te matagi pea mo te tatafe ʼo tai ʼe ina lava taki ai te vaka ʼaia ki he tahi age koga meʼa. Kae ko te foe ʼae ʼe haʼele lelei ʼe tokoni anai ki te kapiteni ke ina taupau te vaka ke alu fakahagatonu ki te taulaga. ʼO toe feia pe, kapau ʼe tou ako  leleiʼi totatou leʼo ʼo loto ʼe ina taki leleiʼi anai tatou.

3. Kapau ʼe mole tou ako fakaleleiʼi ʼotatou leʼo ʼo loto kotea anai ka hoko?

³ Kapau ʼe mole ako leleiʼi totatou leʼo ʼo loto, ʼe mole ina lava fakatokagaʼi anai tatou moka tou fai he meʼa ʼe kovi. (1 Timoteo 4:1, 2) ʼE feala pe ʼaki te leʼo ʼo loto ke tou faihala ai ʼo tou ui ko “te kovi ko te lelei.” (Esaia 5:20) Neʼe ui fenei e Sesu ki ʼana tisipulo: “ ʼE hoko mai te hola, ko ʼae ka ina matehi anai koutou, ʼe manatu anai ia ʼe ina fai he tauhi taputapu ki te ʼAtua.” (Soane 16:2) Ko natou ʼae neʼe natou matehi ia te tisipulo ko Setefano neʼe natou manatu feia. (Gaue 6:8, 12; 7:54-60) ʼI te alu ʼo te hisitolia, neʼe kaugā malie te hahaʼi lotu neʼe natou fai he ʼu gaue kovi, ohage la ko te matematehi ʼo te hahaʼi, pea natou ui ʼe natou fai maʼa te ʼAtua. Kae ʼi tona fakahagatonu, ʼe fakafeagai ki te lao ʼa te ʼAtua te ʼu meʼa ʼae ʼe natou fai. (Ekesote 20:13) ʼE mahino ia, neʼe mole takitaki leleiʼi natou e ʼonatou leʼo ʼo loto.

4. ʼE tou iloʼi papau feafeaʼi ʼe takitaki leleiʼi tatou e ʼotatou leʼo ʼo loto?

⁴ Kae ʼe tou iloʼi papau feafeaʼi ʼe takitaki leleiʼi tatou e ʼotatou leʼo ʼo loto? Ko te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto ʼae ʼi te Tohi-Tapu “ ʼe ʼaoga moʼo akoʼi te hahaʼi, moʼo fakatonutonu te hala, moʼo fakatokatoka te ʼu aluʼaga kehekehe, moʼo akonakiʼi ʼo mulimuli ki te faitotonu.” (2 Timoteo 3:16) ʼE tonu ke tou ako tuʼumaʼu te Tohi-Tapu, mo metitasioʼi, pea mo maʼuliʼi. Kapau ʼe tou fai feia, ʼe hikihiki anai tatatou faʼahiga manatu ke hage ko te manatu ʼa Sehova. Pea ʼe tou mahino papau ai ʼe takitaki leleiʼi anai tatou e ʼotatou leʼo ʼo loto. Tou vakaʼi pe ʼe feafeaʼi te akoʼi ʼo ʼotatou leʼo ʼo loto ʼaki te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto ʼa Sehova.

5, 6. ʼE tokoni feafeaʼi mai te ʼu lao ʼa te ʼAtua kia tatou?

⁵ Kapau ʼe tou loto ke ʼaoga mai te ʼu lao ʼa ʼAtua, ʼe mole gata ʼaki pe tatatou lau peʼe ko tatatou iloʼi te ʼu lao ʼaia. ʼE tonu ke tou leleiʼia pea mo fakaʼapaʼapa ki ai. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Koutou fehia ki te kovi pea koutou oofa ki te lelei.” (Amosi 5:15) ʼE tou fai feafeaʼi te faʼahi ʼaia? ʼE tonu ke tou maʼu te faʼahiga sio mo te faʼahiga manatu ʼa Sehova. Tou fakakaukauʼi te aluʼaga ʼaeni. Ohage la ʼe mole kotou moe lelei, pea ʼe ui atu e te toketa ke kotou tokaga ki takotou faʼahiga kai, ke kotou fai gaoʼi, pea mo fetogi tokotou faʼahiga maʼuli. ʼE kotou muliʼi lelei ʼana tokoni pea ʼe fua lelei kia koutou. Kotea takotou manatu ʼo ʼuhiga mo te ʼu tokoni ʼa te toketa ʼaia?

⁶ ʼE toe feia pe, neʼe tuku mai e totatou Tupuʼaga te ʼu lao moʼo puipui ʼaki ʼo tatou mai te ʼu nunuʼa ʼo te agahala pea ke hikihiki ai totatou faʼahiga maʼuli. Ohage la, ʼe akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu ʼe mole tonu ke tou loi, ke tou faikaka, ke tou kaihaʼa, ke tou fai he ʼu aga heʼe ʼaoga, ke tou aga malohi, peʼe ke tou fai he ʼu meʼa fakamanamana. (Lau ia Taaga Lea 6:16-19; Fakaha 21:8) Ka tou fakalogo kia Sehova pea tou sio ki ʼona fua lelei, ʼe hikihiki anai totatou ʼofa ʼae kia te ia pea mo ʼana lao.

7. ʼE tokoni feafeaʼi mai te ʼu hisitolia ʼi te Tohi-Tapu?

⁷ ʼE mole hoki tou tau pe mo he ʼu fihifihia ʼuhi ko tatatou talagataʼa ki te ʼu lao ʼa te ʼAtua pea hoki tou iloʼi ai leva te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi. ʼE tou lava maʼu he ʼu ako mai ia natou ʼae neʼe natou fai ʼanatou lakahala ʼi muʼa  atu. ʼE tou maʼu te ʼu faʼifaʼitaki ʼaia ʼi te Tohi-Tapu. ʼE ui fenei ia Taaga Lea 1:5: “Ke fakalogo te tagata poto, pea e ina fakalahi anai tona poto.” ʼE haʼu te tokoni ʼaia mai te ʼAtua pea ʼe ko te tokoni maʼuhiga. Ohage la, tou fakakaukauʼi te lotomamahi ʼa Tavite ʼi tana talagataʼa kia Sehova ʼuhi ko tana agahala mo Pate-Sepa. (2 Samuele 12:7-14) Ka kotou lau te hisitolia ʼaia, kotou fai te fehuʼi ʼaeni: ‘Neʼe lava ʼape ke tekeʼi e Tavite te fihifihia ʼaia? Kotea pe anai ka au fai mo kapau neʼe hoko kia au te aluʼaga ʼaia? Kapau ʼe fakaneke au peʼe au fia fai he aga heʼe ʼaoga, ʼe au hage anai koa ko Tavite peʼe ko Sosefo? (Senesi 39:11-15) Kapau ʼe tou fakakaukauʼi lelei te ʼu nunuʼa ʼo te agahala, ʼe tou ʼasili ‘fehiʼa anai ki te kovi.’

8, 9. (1) ʼE tokoni feafeaʼi mai totatou leʼo ʼo loto? (2) ʼE tou fakaalu tahi feafeaʼi anai totatou leʼo ʼo loto mo te ʼu pelesepeto ʼa Sehova?

⁸ ʼE tonu ke tou fakamamaʼo mai te ʼu aluʼaga ʼae ʼe fehiʼa ki ai te ʼAtua. Kae kotea anai ka tou fai moka tou tau mo he aluʼaga ʼe mole ui fakahagatonu mai ʼi te Tohi-Tapu te meʼa ʼae ke tou fai? ʼE tou iloʼi feafeaʼi anai te meʼa ʼae ʼe loto e te ʼAtua ke tou fai? Kapau ʼe tou tuku ke akoʼi totatou leʼo ʼo loto ʼaki te Tohi-Tapu, ʼe tou toʼo anai he tonu fakapotopoto.

⁹ ʼE ʼofa Sehova ia tatou, koia la ʼae neʼe ina foaki mai he ʼu pelesepeto moʼo akoʼi ai totatou leʼo ʼo loto. ʼE ina fakamahino fenei: “Ko au [Sehova], tou Atua, e au ako ia koe  ke ke manuia, e au taki ia koe i te ala ae e tonu ke ke mulimuli ai.” (Esaia 48:17, 18) Ka tou metitasio ki te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu pea ke malave ki totatou loto, ʼe tou fakatonutonuʼi anai totatou leʼo ʼo loto. Pea ʼe tou toʼo anai he ʼu tonu fakapotopoto.

10. Kotea te pelesepeto, pea neʼe fakaʼaogaʼi feafeaʼi e Sesu ʼi tana faiako?

¹⁰ Ko te pelesepeto ʼe ko he moʼoni ʼe mole feala ke holoʼi, ʼe ina takitaki ʼatatou manatu, pea ʼe tokoni mai ke tou toʼo he ʼu tonu ʼe lelei. Ka tou ako ke tou iloʼi te ʼu pelesepeto ʼa Sehova ʼe tokoni mai anai ke tou iloʼi lelei ʼana manatu pea mo te tupuʼaga ʼae ʼo tana foaki mai ʼihi lao. Neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu te ʼu pelesepeto moʼo akoʼi ʼana tisipulo ke natou mahino ko ʼanatou aga mo ʼanatou gaue ʼe feala ke ʼi ai hona ʼu nunuʼa. Ohage la, neʼe ina akoʼi ko te ita ʼe ina taki ki te agamalohi, pea ko te ʼu manatu ʼae ʼe mole lelei ʼe ina taki ki te tono. (Mateo 5:21, 22, 27, 28) Ka tou tuku ke takitaki tatou e te ʼu pelesepeto ʼa Sehova, ʼe akoʼi lelei ai anai totatou leʼo ʼo loto. Pea ʼe tou fili anai he ʼu tonu ʼe ina fakakololiaʼi te ʼAtua.—1 Kolonito 10:31.

11. ʼE feafeaʼi te kehekehe ʼo te ʼu leʼo ʼo loto moka tou toʼo he ʼu tonu?

¹¹ Tatau aipe pe ʼe akoʼi e te kau Kilisitiano ʼonatou leʼo ʼo loto ʼaki tanatou fakaʼaogaʼi te Tohi-Tapu, ʼe tahi alu pe te kilisitiano ʼi ʼana tonu ʼae ʼe ina fai. Ohage la ko te fakaʼaogaʼi ʼo te kava. ʼE mole ui mai ʼi te Tohi-Tapu ʼe kovi te fakaʼaogaʼi ʼo te kava. Kae ʼe ina fakatokagaʼi tatou ʼe mole lelei ke lahi tatatou inu peʼe ke tou konahia. (Taaga Lea 20:1; 1 Timoteo 3:8) Kae kapau la ko he Kilisitiano ʼe mole ina inu lahi te kava, ʼe fakaʼuhiga koa ʼe mole tonu anai ke fakakaukau ʼi muʼa ʼo tana inu hana moʼi kava? Kailoa. Tatau aipe pe ʼe ʼi tona leʼo ʼo loto ʼe feala ke ina inu hana moʼi kava, kae ʼe tonu aipe ke tokaga ki te leʼo ʼo loto ʼo ʼihi.

12. ʼE tokoni feafeaʼi mai ia Loma 14:21 ke tou fakaʼapaʼapa ki te leʼo ʼo loto ʼo ʼihi?

¹² Neʼe fakaha e Paulo ʼe tonu ke tou fakaʼapaʼapa ki te leʼo ʼo loto ʼo ʼihi. Neʼe ina tohi fenei: “E lelei ke mole ke kai he kanoʼi manu peʼe ke inu he moʼi vino peʼe ke fai he meʼa ʼe feala ke tukia ai tou tehina.” (Loma 14:21) Tatau aipe pe ʼe tou fia inu he moʼi kava, ʼe tou fakafisi anai ki ai mo kapau ʼe fakatupu tukia ki he leʼo ʼo loto ʼo he Kilisitiano. Lagi neʼe ʼi ai he tehina neʼe kaugana ki te kava ʼi muʼa ʼo tana iloʼi te moʼoni pea kua ina fakatotonu ke ʼaua naʼa ina toe inu he moʼi kava. ʼE mole tou fai anai he meʼa ke uga ai ia ia ke toe to ki tana agamahani ʼaia ʼe kovi. (1 Kolonito 6:9, 10) Kapau ʼe tou fakaafe te tehina ʼaia ki totatou ʼapi, ʼe tou fakakinauʼi anai koa ke ina inu hana moʼi kava tatau aipe pe ʼe fakafisi ki ai? Kailoa.

13. Neʼe fakaʼapaʼapa feafeaʼi ia Timoteo ki te leʼo ʼo loto ʼo ʼihi ke tupu ai hanatou tali te logo lelei?

¹³ ʼI te kei tupulaga ʼa Timoteo, neʼe ina tali ke silikosisioʼi tatau aipe pe ʼe ko he aluʼaga ʼe mamahi. Neʼe ina iloʼi ko te silikosisio ʼe maʼuhiga ki te kau Sutea ʼae ʼe alu ʼo faifakamafola ki ai. Ko Timoteo feia mo Paulo, neʼe mole  nā fia fakatupu tukia ki he leʼo ʼo loto ʼo he tahi. (Gaue 16:3; 1 Kolonito 9:19-23) ʼE kotou fia fai anai koa he ʼu sakilifisio moʼo tokoni ki ʼihi?

14, 15. (1) ʼE tou liliu feafeaʼi ʼo fotufotuʼa ʼi te faʼahi fakalaumalie? (2) ʼE feafeaʼi te aga ʼa te kau Kilisitiano fotufotuʼa ki te hahaʼi?

¹⁴ ʼE tou loto fuli ke tou “fakalaka ʼi te ʼu ʼuluaki akonaki ʼo ʼuhiga mo Kilisito” pea “ke tou liliu ʼo fotufotuʼa ʼi te faʼahi fakalaumalie.” (Hepeleo 6:1) ʼE mole tou liliu ʼo fotufotuʼa ʼuhi pe he kua lauʼi taʼu tatatou nonofo ʼi te moʼoni. ʼE tonu ke tou faiga malohi ke tou liliu ai ʼo fotufotuʼa. ʼE tonu ke tou hikihiki tatatou ʼatamai malama pea mo tatatou mahino. Koia la ʼae ʼe tonu ai ke tou lau te Tohi-Tapu ʼi te ʼaho fuli. (Pesalemo 1:1-3) Ka kotou lau te Tohi-Tapu ʼi te ʼaho fuli, ʼe kotou mahino lelei age anai ki te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto ʼa Sehova.

¹⁵ Ko te lao fea ʼae ʼe maʼuhiga age ki te kau Kilisitiano? Ko te lao ʼo te ʼofa. Neʼe ui fenei e Sesu ki ʼana tisipulo: “ ʼAki te faʼahi ʼaia, ʼe iloʼi anai e te hahaʼi fuli ko koutou ko ʼaku tisipulo, mo kapau ʼe kotou feʼofaʼaki.” (Soane 13:35) ʼE fakahigoaʼi te ʼofa ko te “lao fakahau” pea mo te ‘fakahoko ʼo te lao.’ (Sakopo 2:8; Loma 13:10) ʼE mole tou punamaʼuli ki te maʼuhiga ʼo te ʼofa, he ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu “ko te ʼAtua ʼe ko te ʼofa.” (1 Soane 4:8) Ki te ʼAtua, ko te ʼofa ʼe mole ko he meʼa pe ʼe ina logoʼi ʼi tona loto. ʼE ina fakaha tona ʼofa ʼaki te ʼu gaue. Neʼe tohi fenei e Soane: “Neʼe fakaha mai e te ʼAtua tona ʼofa kia tatou ʼi te aluʼaga ʼaeni: Neʼe ina fekauʼi mai tona ʼAlo ʼulu tokotahi ki te malamanei ke feala ai hatatou maʼu te maʼuli ʼaki ia ia.” (1 Soane 4:9) Ka tou fakaha totatou ʼofa kia Sehova, mo Sesu, mo ʼotatou tehina, pea mo te hahaʼi, ʼe tou fakaha ai ko tatou ko te kau Kilisitiano kua fotufotuʼa.—Mateo 22:37-39.

16. He koʼe ʼe tou ʼasili fakamaʼuhigaʼi te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu moka tou liliu ko he ʼu Kilisitiano fotufotuʼa?

 ¹⁶ Ka tou liliu ko he ʼu Kilisitiano fotufotuʼa, pea ʼe tou toe ʼasili fakamaʼuhigaʼi te ʼu pelesepeto. ʼI te agamahani, ʼe fakaʼaogaʼi pe te lao ki he faʼahiga aluʼaga, kae ko te ʼu pelesepeto ia ʼe fakaʼaogaʼi ki he ʼu aluʼaga kehekehe. Ohage la, ko he tupulaga ʼe mole mahino pe koʼe ʼe fakatupu tuʼutamaki tana fakatahi mo he ʼu fakakaugā kovi. ʼE maʼua ia ki ʼana matuʼā ke nā tuku kia ia he ʼu lao moʼona puipui. (1 Kolonito 15:33) Pea ka fotufotuʼa leva te fanau ʼaia, ʼe ina fakakaukauʼi pe ʼe feafeaʼi tana maʼuliʼi te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu. ʼE tokoni anai te ʼu pelesepeto ʼaia ki ai ke ina filifili hona ʼu kaumeʼa lelei. (Lau ia 1 Kolonito 13:11; 14:20.) Ka tou fakaʼaogaʼi te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu, pea ʼe tou falala anai ki ʼotatou leʼo ʼo loto. ʼE tou mahino lelei ai pe kotea ʼae ʼe loto e te ʼAtua ke tou fai ʼi he faʼahiga aluʼaga pe.

17. He koʼe ʼe feala ke tou ui ʼe tou maʼu te ʼu meʼa gaue fuli ke tou toʼo ai he ʼu tonu fakapotopoto?

¹⁷ ʼE tou maʼu fuli pe te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga ke tou toʼo ai he ʼu tonu ʼe ina fakafiafiaʼi Sehova. ʼE tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu te ʼu lao mo te ʼu pelesepeto ʼe tokoni mai ke tou liliu ‘ ʼo faiva, pea mo tokalelei ki te fai ʼo te ʼu gaue lelei fuli.’ (2 Timoteo 3:16, 17) Ko te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu ʼe tokoni mai ke tou mahino ki te faʼahiga manatu ʼa Sehova. Kae ʼe tonu ke tou faiga malohi ke tou kumi te ʼu pelesepeto ʼaia. (Efeso 5:17) ʼE feala ke tou fai te ʼu fekumi ʼaia ʼi te tohi Index des publications des Témoins de Jéhovah, te Kumiʼaga Tohi maʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, te Watchtower Library, te TANAKIʼAGA TOHI ʼI TE NETI Watchtower, mo te JW Library. Ka tou fakaʼaogaʼi te ʼu meʼa gaue ʼaia, ʼe fua lelei anai ki tatatou ako takitokotahi pea mo te ako fakafamili.

18. Ka tou maʼuliʼi te ʼu lao mo te ʼu pelesepeto ʼa Sehova ʼe feafeaʼi anai totatou maʼuli?

¹⁸ ʼE hikihiki anai totatou maʼuli moka tou maʼuliʼi te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto ʼa Sehova. ʼE ui fenei ia Pesalemo 119:97-100: “E au ofa osi ki tau lao! E au metitasio ki ai i te aho katoa. E fakaliliu au e au folafola o poto age i oku fili, koteuhi e au too tuumau natou ia au. E au poto age i oku pule fuli, koteuhi e au metitasio ki au pelesepeto. E lahi age toku atamai i ae o te kau matua, koteuhi e au tauhi au fakatotonu.” Ka tou toʼo he temi ke tou metitasio ai ki te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto ʼa te ʼAtua, ʼe tou aga fakapotopoto anai pea mo lotomahino. Pea ka tou akoʼi totatou leʼo ʼo loto ʼaki te ʼu lao mo te ʼu pelesepeto ʼaia, ʼe “katoa [anai] totatou ʼuhiga fotufotuʼa, ohage ko Kilisito.”—Efeso 4:13.