Te ʼu Faʼu Taulekaleka ʼe Nātou Fakavikiviki Kiā Sehova

KO SEHOVA ʼAtua ʼe māʼoluga ʼaupito. ʼE fakavikiviki ia ia e tana ʼu faʼu fuli ʼaē ʼi te kele pea mo te lagi, pea ʼe ina fakatupu iā tatou he loto manavahe.​—Pesalemo 19:​1-4.

Koia, ʼe tuha mo Sehova ke tou fakalogo kiā te ia mokā palalau mai, heʼe ko ia te Tupuʼaga pea mo te Pule ʼo Te ʼAtulaulau. ʼE ko he meʼa fakaofoofo anai mo kapau ʼe palalau mai te ʼAtua kiā tatou, hahaʼi agahala ʼaē ʼe māʼuʼuli ʼi te kele! Koutou fakakaukauʼi age muʼa mo kapau la ʼe palalau atu kiā koutou ʼaki he ʼāselo, ʼe mahino ia ʼe koutou fakalogo anai. Kua hili nei kiai taʼu e 3 500, ko te tagata agatonu ko Sopo neʼe fakalogo fakalelei ki te ʼAtua ʼi te temi ʼaē neʼe palalau age kiā ia. Koteā te ako ʼe tou lava tāʼofi ʼi te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sehova kiā Sopo ʼo ʼuhiga mo te kele pea mo te ʼatulaulau?

Ko Ai ʼAē Neʼe Ina Fakatuʼu Ia Te Kele, Pea Mo Pule Ki Te Tai?

ʼI te lotolotoiga ʼo te afā, neʼe fakafehufehuʼi e Sehova ia Sopo ʼo ʼuhiga mo te kele pea mo te tai. (Sopo 38:​1-11) Neʼe mole ko he alesiteke ʼaē neʼe ina fakakaukauʼi peʼe lahi feafeaʼi anai te kele pea mo ina faʼu. Neʼe fakatatau e te ʼAtua ia te kele ki he foʼi fale lahi, ʼo ina fehuʼi fēnei age kiā Sopo: “Ko ai ʼaē neʼe ina fakatuʼu tona maka tuliki?” ʼE mole ko he tagata! Neʼe sio te kau ʼāselo pea mo nātou fakafiafia ʼi te temi ʼaē neʼe faʼu ai e Sehova te kele.

ʼE fakatatau e te ʼAtua ia te tai ki he tamasiʼi, heʼe ʼi hona ʼaluʼaga fakatātā, ʼe ina fakakofuʼi. “Neʼe hū ki tuʼa [te tai] ohage ko te temi ʼaē neʼe mapuna ake mai tona matapuna.” Neʼe fakatuʼu e te ʼAtua te ʼu tuʼakoi ʼi te tai ohage pe neʼe ina māpunuʼi ʼaki he ʼu ʼā ʼukamea pea mo he ʼu matapā neʼe lokaʼi, pea ʼe fakalogo te tai fānake pea mo te tai mamaha, ʼe fakalogo ki te māhina pea mo te laʼā.

ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi The World Book Encyclopedia: “ ʼI te agamāhani, ʼe ko te agi ʼa te matagi ʼaē ʼe tupu ai te ʼu peau ʼa te tai, mai te ʼu kihiʼi peau ki te ʼu peau lalahi ʼaē ʼe feala ke meta 30 tona māʼoluga. Ka gona te matagi, ʼe hoko atu aipe te ʼu peau, ʼo feala hanatou tafe mamaʼo mai te potu ʼaē neʼe nātou kamata mai ai. ʼOsi ʼaia, ko te ʼu peau ʼe nātou tau ki te mataʼone ʼo mate fihoʼi tai kiai.” ʼE fakalogo te tai ki te fakatotonu ʼaenī ʼa te ʼAtua: “ ʼE feala ke ke haʼu ʼo aʼu mai ki henī, pea gata ai; pea ʼe tāʼofi ʼi henī tau ʼu peau fialalahi.”

Ko Ai ʼAē ʼe Ina Fakahopo Ake Te Laʼā?

Neʼe toe fakafehufehuʼi e Sehova ia Sopo ʼo ʼuhiga mo te mālama pea mo tona tahi ʼu faʼu. (Sopo 38:​12-18) ʼE mole he tagata ʼe ina lava puleʼi te fehoahoaʼaki ʼo te pōʼuli pea mo te mālama. ʼI hona ʼaluʼaga fakatātā, ko te mālama ʼo te ʼaho ʼe ina puke ia te ʼu potu taupotu ʼo te kele, pea ʼe ina luluʼi te kau agakovi. ʼI te “pōʼuli” ko te  kau agahalaʼe nātou fai ni ʼu aga ʼe kovi. (Sopo 24:​15, 16) Kae ko te hopo ake ʼa te laʼā ʼe ina fakamavetevete ia te kau agakovi ʼaē ʼe kaugamālie.

ʼI te nima ʼo te ʼAtua, ʼe hage te mālama ʼo te ʼaho ko he meʼa fakaʼiloga ʼe ʼiloga ai ia te matalelei ʼo te kele. ʼAki te mālama ʼo te laʼā ʼe tou sio ai ki he ʼu lanu kehekehe, ohage ai ko te kele ʼe fakakofuʼi ʼaki he ʼu teu matalelei. Kae ʼe mole fakalogo te ʼu meʼa ʼaia kiā Sopo, pea neʼe mole feʼaluʼaki ʼi te ʼu moana moʼo tohi he lisi ʼo te ʼu meʼa taulekaleka ʼaē ʼe maʼu ai. Koia ʼo aʼu mai ki te temi nei, ʼe mole heʼeki mahino kātoa ki te ʼu tagata fai kumi ia te ʼu manu pea mo te ʼu faʼahiga ʼakau ʼaē ʼe māʼuʼuli ai.

Ko Ai ʼAē ʼe Ina Faʼu Te Nive Pea Mo Te ʼUa Maka?

ʼE mole he tagata kua ina taki ia te mālama peʼe ko te fakapōʼuli ki tonā haʼuʼaga, peʼe kua hū ki te ʼu fale ʼaē ʼe tānaki ai te nive peʼe ko te ʼua maka, ʼaē ʼe tāʼofi maʼu e te ʼAtua ki “te ʼaho ʼo te fehōkosi pea mo te tau.” (Sopo 38:​19-23) ʼI te temi ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ai e Sehova te ʼua maka moʼo tauʼi tona ʼu fili ʼo te kolo ʼo Kipeone, “neʼe tokolahi age te kau mamate ʼuhi ko te ʼua maka ia nātou ʼaē neʼe mamate ʼi te heletā ʼa te ʼu foha ʼo Iselaele.” (Sosue 10:11) Moʼo fakaʼauha ia te kau agakovi ʼaē ʼe takitaki e Koke peʼe ko Satana, ʼe lagi ina fakaʼaogaʼi anai he ʼu ʼua maka ʼe mole feala anai hatatou fakafuafua.​—Esekiele 38:​18, 22.

Ko te ʼua maka ʼaē neʼe tō ʼi te māhina ʼo Sūlio 2002 ki te kolo ko Henan ʼi Siaina, ʼo mamate ai te toko 25 kae lāvevea te toko 200, neʼe fua lalahi te ʼu maka ohage ko he ʼu foʼi moa. Pea ko te tagata togi maka Italia ko Benvenuto Cellini neʼe ina fakamatala fēnei te ʼua maka ʼaē neʼe tō ʼi te taʼu 1545: “Neʼe kei toe te ʼaho kātoa ke mātou tau ki te kolo ko Lyon . . . pea neʼe pā te fatuliki pea mo gugulu te lagi. . . . ʼI te ʼosi pā ʼo te fatuliki, neʼe hoko te gugulu fakamataku ʼi te lagi, ʼo au manatu kua hoko mai te ʼaho fakamuli; neʼe au fakatuʼu muʼa taku hōsi kae lolotoga tō ʼifo te ʼua maka kae neʼe mole ko he ʼua vai. . . . Neʼe fua lalahi te ʼua maka ohage ko he ʼu foʼi tīpolo. . . . Neʼe mālohi ʼaupito te afā lolotoga te kiʼi temi, pea neʼe gata ai leva . . . Neʼe mātou fefakahāʼaki tomatou ʼu lavea; pea ia kilometa pe e lua neʼe mātou sisio ki te meʼa fakaʼofaʼofa. Neʼe mole kei ʼi ai he ʼu lau ʼi te ʼu fuʼu ʼakau pea kua nātou fetokaʼi ki lalo; kua leta te ʼu manu mate ʼi te ʼu vao matuʼa; pea neʼe tokolahi mo te ʼu tagata tauhi ōvi neʼe nātou mamate; neʼe mātou sisio ki te ʼu tuʼuga ʼua maka neʼe mole feala pe la ke mātou puke ʼaki ʼomatou ʼu nima e lua.”​—Autobiography (Tome 2, 50), Harvard Classics, Tohi 31, pasina 352 mo te 353.

Koteā ʼaē ka hoko anai ki te ʼu fili ʼo Sehova ʼi te temi ʼaē ka ina avahi ai tona ʼu fale ʼaē ʼe ina tānaki ai te nive pea mo te ʼua maka? ʼE mole nātou hāo anai ʼi te temi ʼaē ka fakaʼaogaʼi anai te nive peʼe ko te ʼua maka moʼo fakahoko ia tona finegalo.

Ko Ai ʼAē Neʼe Ina Faʼu Te ʼUa, Te Hahau, Te Nive, Pea Mo Te ʼAisi?

ʼE toe fakafehufehuʼi e Sehova ia Sopo ʼo ʼuhiga mo te ʼua, te hahau, te nive, pea mo te ʼaisi. (Sopo 38:​24-30) Ko te ʼAtua te Tupuʼaga lahi ʼo te ʼua, pea ʼe ina fakatō te ʼua māʼia pe la mo “te toafa ʼaē ʼe mole nofoʼi e he tagata.” Neʼe  mole ko he tagata ʼaē neʼe ina faʼu te ʼua, mo te ʼaisi, pea mo te nive.

ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi Nature Bulletin: “Ko te ʼaisi ʼaē ʼi te fuga vai ʼi te temi nive ʼe ina faka fealagia ke māʼuʼuli te ʼu ʼakau pea mo te ʼu manu ʼaē ʼe ʼi te lalo vai (te ʼu ika, pea mo ʼihi ʼatu ʼu meʼa). Kanapaula . . . ʼe liliu te vai ʼo ʼaisi, pea ʼe mamafa age anai ia ʼi te vai pea ʼe goto anai. ʼE mafola anai te ʼaisi ʼo te vai ʼi te fuga vai ʼo aʼu ki tana ʼaisi kātoa. . . . ʼI te ʼu koga meʼa ʼo te kele ʼaē ʼe momoko ai, te ʼu vaitafe, te ʼu liuʼa, te ʼu vai, pea mo te ʼu moana ʼe ʼaisi tuʼumaʼu anai.”

ʼE tou fakafetaʼi heʼe mole liliu ʼo ʼaisi te ʼu manu pea mo te ʼu ʼakau ʼaē ʼe māʼuʼuli ʼi te vai, pea ʼe tou toe loto fakafetaʼi heʼe ko te ʼu gāue ʼa Sehova ohage ko te ʼua pea mo te hahau ʼe nātou fakamaʼuli te ʼu vao ʼakau ʼo te kele.

Ko Ai ʼAē Neʼe Ina Fakatuʼu Te ʼu Lao ʼi Te Lagi?

ʼOsi ʼaia, pea fakafehufehuʼi e te ʼAtua ia Sopo ʼo ʼuhiga mo te lagi. (Sopo 38:​31-33) ʼI te agamāhani ʼe ʼui ko te ʼu pupuʼaga fetuʼu ʼo Kima ʼe ko te ʼu fetuʼu ʼaē ʼe fakahigoaʼi ko te ʼu Pléiades, ʼe ko te ʼu fetuʼu lalahi e fitu pea mo te ʼu tuʼuga fetuʼu veliveli ʼe nātou vaha mo te laʼā ia taʼu années-lumière e 380. ʼE mole feala ki he tagata ke ina “nonoʼo te ʼu haʼi ʼo te ʼu pupuʼaga fetuʼu ʼo Kima,” ʼo haʼi fakatahi mo te ʼu fetuʼu ʼaia. ʼE mole feala ki he tagata ke ina “vevete te ʼu maea ʼo te pupuʼaga fetuʼu ʼo Kesile,” ʼaē ʼe tau ʼui ʼe ko te ʼu pupuʼaga fetuʼu ko Orion. Logola ʼe mole tou ʼiloʼi lelei ia te ʼu pupuʼaga fetuʼu ʼaē ʼe fakahigoaʼi e Sopo ko Masoleti pea mo Ase, kae ʼe mahino kiā tatou ʼe mole feala ki te tagata ke ina puleʼi pea mo takitaki te ʼu fetuʼu ʼaia. ʼE mole feala ki te tagata ke ina fetogi “te ʼu lao ʼo te lagi,” te ʼu lao ʼaē ʼe mulimuli kiai te ʼatulaulau.

Neʼe fakatuʼu e te ʼAtua ia te ʼu lao ke mulimuli kiai te ʼu fetuʼu ʼo te lagi, pea ʼe nātou fakahoko te ʼu fetogi ʼi te ʼu fasiga taʼu, ʼi te tai, ʼi te ʼaele, pea mo te ʼu meʼa maʼuli fuli ʼo te kele ʼaia. Tou vakaʼi age muʼa te laʼā. ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi The Encyclopedia Americana (Tohi 1996) ʼo ʼuhiga mo te laʼā: “ ʼAki te tapa ʼo te laʼā ʼe māfana ai pea mo mālama ai te kele, ʼo feala ai ki te ʼu vao ʼakau ke nātou māʼuʼuli lelei, pea ko te vai ʼi te moana pea mo te tahi ʼu meʼa ʼo te vai ʼe liliu ko te kakapu, pea ʼe kau ki te fakatupu ʼo te matagi, pea ʼe lahi  tana tahi ʼu gāue ʼe ʼaoga ai ki te maʼuli ʼo te kele.” ʼE toe ʼui ʼi te tohi ʼaia: “Moʼo fakafuafua te mālohi ʼaupito ʼo te mālama ʼo te laʼā, ʼe feala ke tou fakatatau ki te fakatahiʼi ʼo te ʼu mālohi kātoa ʼaē ʼe maʼu ʼi te matagi pea mo te ʼu barrages, mo te ʼu liuʼa pea mo te ʼu mālohi fuli ʼaē ʼe maʼu ʼi te ʼu ʼakau, mo te mamala, pea mo te kalasini ʼi he potu ʼo te kele ʼaē ʼe vaha mo te laʼā ia kilometa e 150 miliona.”

Ko Ai ʼAē Neʼe Ina ʼAi Te Poto Ki Te ʼu ʼAo?

Neʼe ʼui e Sehova kiā Sopo ke ina fakatokagaʼi te ʼu ʼao. (Sopo 38:​34-38) ʼE mole feala ki he tagata ke ina fakatupu he ʼao pea mo fakatō he ʼua. Kae ko te tagata ʼe maʼuli ʼaki te fefoliʼaki ʼo te vai ʼaē neʼe fakatuʼu e te Tupuʼaga!

E feafeaʼi te fefoliʼaki ʼo te vai? ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi: “Ko faʼahi e fā ʼe fakahoko ʼaki te fefoliʼaki ʼo te vai: tona tānaki, tona liliu ʼo kakapu, tona liliu ko te ʼua peʼe ko te nive, pea mo tona liliu ki te vaitafe pea mo te tai. Ko te vai ʼe tānaki faka temi ʼi te kele, ʼi te moana, ʼi te ʼu vaitafe, pea mo te ʼu liuʼa, pea mo te ʼu potu ʼaisi pea mo te ʼu tai ʼaisi. Ko te vai ʼaia ʼe liliu ko te kakapu, ʼo liliu ko te ʼu ʼao, pea mo tō ifo ki te kele (ko te ʼua peʼe ko te nive), ʼosi ʼaia pea tatafe ki te tai peʼe toe liliu ko te kakapu ʼi te ʼaele. ʼI te temi fuli pe, ʼe teitei ki te vai fuli ʼi te kele ke fefoliʼaki.”​—Microsoft Encarta Reference Library 2005.

Ko te ʼu ʼao ʼaē ʼe fonu ko te vai, ʼe hage ko he ʼu ʼipu vai ʼi te lagi. Ka fakatō ifo e Sehova te vai ʼaia, pea ʼe liliu te kele ʼo pela pea toe pipiki fakatahi te ʼu koga kele. ʼE feala ki te ʼAtua ke ina fakatō ifo te ʼua peʼe ina tāʼofi.​—Sakopo 5:​17, 18.

ʼI te agamāhani ʼe hila mokā ʼua, pea ʼe mole feala ki he tagata ke ina fakatupu he hila mokā ʼe loto kiai. ʼE ʼui ʼi te koga tohi ʼo Sopo, ko te hila ʼo te lagi ʼe nātou ʼolo ki te ʼAtua ʼo ina ʼui fēnei: “Koʼeni mātou!” ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi Compton’s Encyclopedia: “ ʼE fakatupu e te hila te ʼu fetogi chimiques ʼi te ʼaele. Ko te tapa ʼo te hila ʼi te ʼaele, ʼe ina fakatupu te vevela lahi ʼe ina fakatahiʼi ai te nitrogène pea mo te oxygène moʼo fakatupu he ʼu nitrates pea mo te tahi age ʼu meʼa. Pea ʼe tō ifo ki te Kele te ʼu meʼa ʼaia mokā ʼua. ʼAki te faʼahi ʼaia, ʼe feala tuʼumaʼu ai ki te ʼaele ke ina foaki ia te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki te kele moʼo fakatupu te ʼu vao ʼakau.” ʼE mole heʼeki mahino kātoa te tagata ki te hila kae ʼe mole feiā ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua.

Te ʼu Faʼu Taulekaleka ʼe Nātou Fakavikiviki Te ʼAtua

Ko te ʼu faʼu taulekaleka ʼe nātou fakavikiviki moʼoni te Tupuʼaga ʼo meʼa fuli. (Apokalipesi 4:11) ʼE mahino ia ko Sopo neʼe ʼofolele ʼi te ʼu palalau ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te kele pea mo te ʼu fetuʼu!

Ko te ʼu faʼu taulekaleka ʼaē neʼe tou vakaʼi ʼe mole kātoa fuli ʼi te ʼu fehuʼi pea mo te ʼu fakamatala ʼaē neʼe fai kiā Sopo. Kae ʼaki te ʼu faʼu ʼaē neʼe tou vakaʼi, ʼe uga ai tatou ke tou fakavikiviki fēnei: “Koʼeni! Ko te ʼAtua ʼe māʼoluga age ia ʼi te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼe feala ke tou ʼiloʼi.”​—Sopo 36:⁠26.

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 14]

Snowflake: snowcrystals.net

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 15]

Pleiades: NASA, ESA and AURA/Caltech; fish: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley