1. (1) Kotea ʼae neʼe hoko kia Petelo lolotoga te afā ʼi te tai ʼo Kalilea? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.) (2) He koʼe neʼe kamata mou ia Petelo?

ʼI TE tahi po, neʼe faigataʼa te fakalaka ʼa te apositolo ko Petelo pea mo ʼihi tisipulo ʼi te Tai ʼo Kalilea lolotoga te afā. Kaʼe fokifa pe, neʼe natou sio kia Sesu ʼe lolotoga haʼele ʼi te fuga tai. Neʼe pauʼi ai ia Petelo kia Sesu mo kole age pe ʼe feala mo ia hana haʼele ʼi te fuga vai pea mo fakaovi age kia te ia. Neʼe ui e Sesu ke alu age, pea neʼe hifo ai ia Petelo mai te vaka ʼo haʼele ʼi te fuga vai. Pea mole tuai pea neʼe kamata mou ia Petelo. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ina sioʼi te afā mo te ʼu peau ʼo kamata mataku ai. Neʼe kalaga ai ia Petelo ke haofaki ia ia, pea neʼe foimo puke ia ia e Sesu ʼo ina ui fenei: “Tagata tui vaivai, kotea nee ke lotolotolua ai?”—Mateo 14:24-32. * (Vakaʼi te kiʼi nota.)

2. Kotea ʼae ka tou vakaʼi?

² Tou vakaʼi ia faʼahi ʼe tolu ʼo ʼuhiga mo te tui, ʼe feala ke tou ako mai te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia Petelo: (1) pe neʼe feafeaʼi  te falala ʼa Petelo ki te tokoni ʼa Sehova ʼi te kamata, (2) mo te tupuʼaga ʼo te vaivai ʼo tana tui, pea (3) mo te faʼahi ʼae neʼe tokoni kia ia ke ina toe maʼu te tui. Kapau ʼe tou vakaʼi te ʼu faʼahi ʼaeni, ʼe feala ai ke tou mahino pe ʼe feafeaʼi hatatou tutuʼu maʼu ʼi te tui.—1 Kolinito 16:13.

3. He koʼe neʼe hifo Petelo mai te vaka? ʼE feala ke fakaʼuhiga feafeaʼi te aluʼaga ʼaia kia tatou?

³ Neʼe malohi te tui ʼa Petelo. Koteʼuhi ʼi te temi ʼae neʼe pauʼi ai e Sesu, neʼe hifo Petelo mai te vaka ʼo haʼele ʼi te fuga vai. Neʼe hoko te faʼahi ʼaia, he neʼe falala ki te malohi ʼa te ʼAtua ʼe tokoni age anai ohage pe ko tana fai kia Sesu. ʼO toe feia pe, ʼi te temi ʼae neʼe fakaafe ai tatou e Sesu ke tou mulimuli ia te ia, neʼe tou foaki totatou maʼuli kia Sehova pea mo tou papitema. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe tou tui kia Sehova mo Sesu, pea ʼe tou falala ʼe nā tokoni mai anai.—Soane 14:1; lau ia 1 Petelo 2:21.

4, 5. He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou maʼu te tui?

⁴ ʼE maʼuhiga ia te tui. Neʼe feala ke haʼele ia Petelo ʼi te fuga vai ʼuhi ko tana tui, kaʼe ko he aluʼaga ʼe mole lavaʼi e he tagata. Pea ko te meʼa ʼae ʼe mole fealagia e te tagata, ʼe feala ia ʼaki te tui. (Mateo 21:21, 22) Tokolahi ia tatou neʼe tou fai te ʼu fetogi ʼi tatatou faʼahiga manatu mo tatatou aga, ʼo punamaʼuli ai te hahaʼi ʼae ʼe tou feiloʼiʼaki. Neʼe tou fai te ʼu fetogi ʼaia koteʼuhi ʼe tou ʼoʼofa kia Sehova, pea neʼe tokoni mai ki te faʼahi ʼaia. (Lau ia Kolose 3:5-10.) Neʼe toe uga tatou e te tui ke tou foaki totatou maʼuli kia Sehova, pea neʼe tou liliu ai ko ʼona kaumeʼa. Koia, ʼe feala pe te faʼahi ʼaia ʼaki tana tokoni.—Efeso 2:8.

⁵ Ko te tui ʼe ina fakamalohiʼi tatou. Ohage la, ʼe tokoni mai ke tou tauʼi te ʼu ʼohofi ʼa te Tevolo, ia totatou fili malohi. (Efeso 6:16) Pea ʼuhi ʼae ʼe tou falala kia Sehova, ʼe mole tonu ke tou hoha fau mo kapau ʼe tou felaveʼi mo ni fihifihia. Neʼe fakapapauʼi mai e Sehova ʼe ina foaki mai anai te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou, mo kapau ʼe tou tui kia te ia pea mo tou fakamuʼamuʼa tona Puleʼaga. (Mateo 6:30-34) Kaʼe ʼe mole gata ai, koteʼuhi ʼaki tatatou tui, ʼe foaki mai anai e Sehova te meʼa ʼofa fakaofoofo ʼae ko te maʼuli heʼe gata.—Soane 3:16.

6, 7. (1) Kotea ʼae ʼe feala ke tou fakatatau ki ai te matagi mo te ʼu peau? (2) He koʼe ʼe feala ke vaivai tatatou tui?

⁶ ʼI te haʼele ʼa Petelo ʼi te fuga Tai ʼo Kalilea, neʼe mataku. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe mataku ki te matagi mo te ʼu peau. Pea ʼe feala pe ke fakatatau te ʼu faʼahi ʼaia ki te ʼahiʼahi pea mo te ʼu fakahala ʼae ʼe tau mo te kau Kilisitiano ia ʼaho nei. Tatau aipe pe ʼe faigataʼa ʼaupito te ʼu fihifihia ʼaia, kaʼe ʼe feala ke tokoni mai ia Sehova ke tou nonofo malohi. Kaʼe tou manatuʼi te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia Petelo. Neʼe mole mou ʼuhi ko te matagi pea mo te ʼu peau. Koteʼuhi ʼe ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “I tana sio ki te malohi o te matagi, nee mataku leva ia ia.” (Mateo 14:30) Neʼe mole kei ina sioʼi ia Sesu, kaʼe neʼe tokaga tafitō ia ki te malohi ʼo te afā. Pea neʼe kamata vaivai  ai tana tui. ʼO toe feia pe, kapau ʼe tou tokagaʼi fau ʼotatou fihifihia, ʼe feala ke tou kamata lotolotolua ki te tokoni ʼa Sehova.

⁷ ʼE tonu ke tou mahino, ʼe feala ke vaivai tatatou tui. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ko te vaivai ʼo te tui, ʼe fakaʼuhiga ki te agahala ʼae ʼe “pipiki gafua kia tatou.” (Hepeleo 12:1) Ohage pe ko Petelo, kapau ʼe tou tokakaga tafitō ki te ʼu meʼa ʼae ʼe kovi, ʼe feala ke vaivai fakavilivili tatatou tui. Koia ʼe tou iloʼi feafeaʼi ʼe vaivai tatatou tui? ʼE tokoni mai anai te ʼu fehuʼi ʼae ka hoa mai, ke tou vakavakaʼi ia tatou totonu.

8. He koʼe ʼe feala ke tou tui vaivai ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua?

⁸ ʼE kei au tui koa ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua ia ʼaho nei? Ohage la, neʼe fakapapauʼi mai e te ʼAtua ʼe ina pulihi anai te malama ʼa Satana. Kaʼe, ʼe fakaleluʼi koa tatou e te ʼu faʼahiga fakafiafia kehekehe ʼo te malama ʼaeni? Kapau koia, ʼe feala ke tou kamata lotolotolua ʼo ʼuhiga mo te kua ovi mai ʼo te fakaʼosi. (Hapakuke 2:3) Tou fakakaukauʼi te tahi faʼifaʼitaki. ʼE fakapapauʼi mai e te ʼAtua ke ina fakamolemole ʼatatou agahala ʼo fakatafito ki te sakilifisio ʼo tona ʼAlo. Kaʼe kapau ʼe tou manatuʼi tuʼumaʼu te ʼu hala ʼae neʼe tou fai ʼi muʼa atu, ʼe feala ke tou ui neʼe mole fakamolemole moʼoni tatou e Sehova. (Gaue 3:19, MN) Koia ʼe feala ke mole kei tou fiafia ʼi tatatou tauhi ʼae kia Sehova pea mo fakagata tatatou faifakamafola.

9. Kotea ʼe feala ke hoko mo kapau ʼe tou haga kumi pe te ʼu meʼa ʼe tou leleiʼia?

⁹ ʼE kei au faiga malohi koa ʼi taku tauhi ʼae kia Sehova? Ka tou gaue malohi maʼa Sehova, ʼe tokoni mai ke tou tokakaga tafitō ki tatatou ʼamanaki ʼae ki te ka haʼu. Kaʼe ʼe feafeaʼi mo kapau ʼe tou haga kumi pe te ʼu meʼa ʼe tou leleiʼia? Ohage la, ʼe feala ke tou tali he gaue ʼe totogi lelei kaʼe ʼe ina fakatuʼakoi tatatou tauhi ʼae kia Sehova. ʼE feala ke vaivai ai tatatou tui pea mo tou “pipiko,” ʼo mole kei lahi tatatou gaue kia Sehova.—Hepeleo 6:10-12.

10. Kotea ʼae ʼe tou fakaha moka tou fakamolemole ki he tahi?

¹⁰ ʼE faigataʼa koa kia au haku lotofakamolemole? Ka fakalotomamahiʼi tatou e he tahi, ʼe tou fia iita koa ki ai peʼe mole kei tou fia palalau ki ai? Kapau koia, ʼe feala ke tou tokakaga tafitō ki te ʼu meʼa ʼae ʼe tou logoʼi. Kaʼe ʼi te tahi faʼahi, ka tou fakamolemole ki ai, ʼe tou fakaha ai tatatou tui kia Sehova. ʼO feafeaʼi? Kapau ʼe lakahala mai he tahi, ʼe natou tuʼu maʼua kia tatou. Pea ka tou agahala kia Sehova, ʼe tou tuʼu maʼua kia te ia. (Luka 11:4) Koia ka tou fakamolemole ki he tahi, ʼe tou falala ai kia Sehova. ʼE tou falala ʼe ina tapuakiʼi anai tatatou faʼahiga manatu. Pea ʼe maʼuhiga age ke tou kumi te tapuakina ʼa Sehova ʼi hatatou  faiga ʼae ke tou liufaki te agakovi ʼae neʼe fai mai. Neʼe toe iloʼi e te kau tisipulo ʼa Sesu ʼe maʼuhiga te tui ki te lotofakamolemole. Koteʼuhi neʼe ui age e Sesu ke natou fakamolemole foki kia natou ʼae neʼe lakahala age. Pea koia ʼae neʼe natou kole fenei ki ai: “Fakatuputupu tamatou tui.”—Luka 17:1-5.

11. He koʼe ʼe feala ke mole tou tali he tokoni?

¹¹ ʼE au ita koa moka fai tokoni mai he tahi? Tou kumi te ʼu fua lelei ʼae ʼe feala ke tou maʼu mai te tokoni. Kaʼe ʼaua tatatou fakafihiʼi te tokoni ʼae ʼe fai mai e he tahi peʼe tou tokagaʼi ʼona vaivaiʼaga. (Taaga Lea 19:20) Koia tou faigaʼi tuʼumaʼu ke tou ako ke tou maʼu te manatu ʼa Sehova.

12. He koʼe ʼe kovi te meo tuʼumaʼu kia natou ʼae ʼe takitaki?

¹² ʼE au meo koa ʼo ʼuhiga mo natou ʼae ʼe takitaki ʼi te kokelekasio? Neʼe meo ia te kau Iselaele kia Moisese mo Alone. Koteʼuhi neʼe natou tokagaʼi pe te fakamatala fakamataku ʼae neʼe fai e te toko hogofulu malomu ʼo ʼuhiga mo te fenua ko Kanaane. Pea neʼe fehuʼi fenei ai e Sehova kia Moisese: “ʼE aʼu anai koa ki ’afea tanatou mole tui mai kia te au?” (Numelo 14:2-4, 11, MN) ʼEi, neʼe iloʼi e Sehova neʼe mole falala te kau Iselaele kia te ia, koteʼuhi neʼe natou meo kia Moisese mo Alone, ia te ʼu tagata ʼae neʼe ina fakanofo. ʼO toe feia pe, kapau ʼe tou meo tuʼumaʼu ʼo ʼuhiga mo natou ʼae ʼe fakaʼaogaʼi e Sehova moʼo takitaki tana hahaʼi ia ʼaho nei, ʼe tou fakaha ai ko tatatou tui ʼae ki te ʼAtua ʼe vaivai.

13. He koʼe ʼe mole tonu ke tou lotovaivai moka tou logoʼi kua vaivai tatatou tui?

¹³ ʼI tau ʼosi vakaʼi te ʼu fehuʼi ʼo te ʼu palakalafe ki muʼa atu, ʼe ke logoʼi ai kua vaivai tau tui, ʼaua tau lotovaivai. Koteʼuhi maʼia mo te apositolo ko Petelo neʼe mataku pea  mo kamata lotolotolua. Pea neʼe toe feia pe mo te kau apositolo fuli, ʼi ʼihi temi neʼe fakatonutonuʼi natou e Sesu ʼuhi ko tanatou “tui vaivai.” (Mateo 16:8, MN) Kaʼe ʼe feala ke tou taʼofi he ako maʼuhiga mai te faʼifaʼitaki ʼa Petelo. Koia tou vakaʼi pe ʼe kotea ʼae neʼe ina fai hili te vaivai ʼo tana tui pea mo tana kamata mou ʼi te tai.

14, 15. (1) Kotea ʼae neʼe fai e Petelo ʼi tana kamata mou? (2) ʼE feala feafeaʼi hatatou sio fakamamaʼu kia Sesu?

¹⁴ Kotea ʼae neʼe fai e Petelo ʼi tana kamata mou? Neʼe feala pe ke toe liliu ia Petelo ki te vaka, koteʼuhi neʼe poto lelei ʼi te kauga. (Soane 21:7) Kaʼe neʼe mole ina fai te faʼahi ʼaia, koteʼuhi neʼe mole falala kia ia totonu. Koia ʼae neʼe toe haga ai kia Sesu pea neʼe ina tali ia tana tokoni. Kapau ʼe tou tokagaʼi kua vaivai tatatou tui, ʼe tonu ke tou faʼifaʼitakiʼi ia Petelo. ʼO feafeaʼi?

¹⁵ Ohage pe ko te toe haga ʼa Petelo ʼo sio kia Sesu ke tokoni age, ʼe tonu mo tatou ke tou sio fakamamaʼu kia Sesu. (Hepeleo 12:2, 3) Logola ʼe mole tou sio totonu kia Sesu ohage ko Petelo, kaʼe ʼe feala feafeaʼi hatatou sio fakamamaʼu kia Sesu? ʼE tonu ke tou ako mo maʼuliʼi te ʼu faʼahi ʼae neʼe ina akoʼi pea mo tou faʼifaʼitakiʼi lelei ia ia. Kapau ʼe tou fai te faʼahi ʼaia, ʼe tou maʼu anai te tokoni ʼae ʼe ʼaoga moʼo fakamalohiʼi tatatou tui. Tou vakaʼi ʼihi aluʼaga ʼe feala ke tou faʼifaʼitakiʼi ai ia Sesu.

16. ʼE tokoni feafeaʼi mai te Tohi-Tapu ke tou fakamalohiʼi tatatou tui?

¹⁶ Fakamalohiʼi tau falala ki te Tohi-Tapu. Neʼe tui papau ia Sesu ko te Tohi-Tapu ʼe ko te Folafola ʼa te ʼAtua pea ʼe maʼu ai te ʼu tokoni lelei tukupau. (Soane 17:17) Ke tou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu, ʼe tonu ke tou lau te Tohi-Tapu ʼi te ʼaho fuli, pea mo tou metitasio ki te ʼu manatu ʼae ʼe tou ako ai. ʼE tonu foki ke tou fai he ʼu fekumi ʼo ʼuhiga mo ʼatatou fehuʼi. Ohage la, ʼe ke tui moʼoni koa ʼe tou maʼuʼuli nei ʼi te ʼu ʼaho fakamuli? ʼE feala ke ke tui papau kua ovi mai te fakaʼosi, ʼaki tau ako te ʼu lea fakapolofeta Fakatohi-tapu ʼae ʼe fakamoʼoni ki ai. ʼE ke loto koa ke malohi tau tui ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua ki te ka haʼu? Kapau koia, ako te ʼu lea fakapolofeta ʼae kua hoko. ʼE ke tui moʼoni koa ʼe kei ʼaoga te Tohi-Tapu ʼi te temi nei? ʼE lelei hau lau te ʼu fakamatala ʼo te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼae neʼe natou fetogi tonatou maʼuli ʼaki te tokoni ʼa te Tohi-Tapu. * (Vakaʼi te kiʼi nota.)—1 Tesalonika 2:13.

17. Neʼe katakiʼi feafeaʼi e Sesu te ʼu ʼahiʼahi fakamataku? ʼE feala ke ke faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia Sesu?

¹⁷ Sio fakamamaʼu ki te ʼu tapuakina ʼae neʼe fakapapauʼi mai e Sehova. Neʼe sio fakamamaʼu ia Sesu ki ʼona tapuakina ʼi te ka haʼu, ʼo feala ai ke ina katakiʼi te ʼu ʼahiʼahi fakamataku. (Hepeleo 12:2) Neʼe mole he meʼa ʼi te malama neʼe feala ke ina fakaleluʼi ia ia. (Mateo 4:8-10) ʼE feala ke ke faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia Sesu? Metitasioʼi te ʼu fakapapau taulekaleka ʼae neʼe fai e Sehova. Pea mo ke fakakaukauʼi tou maʼuli ʼi te malama foʼou. Koia ʼe lelei ke ke tohi peʼe ke fai he ʼu pāki ʼo te ʼu gaue ʼae ka ke fakahoko anai ʼi te Palatiso. Peʼe ke fai he lisi ʼo te hahaʼi ʼae ʼe ke fia felaveʼi mo ia ʼi tonatou fakatuʼuake, pea mo te ʼu fakamatala ʼae ʼe ke fia fai kia natou. ʼE tonu ke ke sio ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua, neʼe mole fai pe ki te hahaʼi fuli kaʼe kia koe totonu.

18. ʼE tokoni feafeaʼi te faikole kia koe ke malohi age tau tui?

 ¹⁸ Faikole ke toe malohi age tau tui. Neʼe akoʼi e Sesu ki ʼana tisipulo ke natou kole kia Sehova ia tona laumalie maʼoniʼoni. (Luka 11:9, 13) Kapau ʼe ke kole te laumalie maʼoniʼoni, faikole ke toe malohi age tau tui. Koteʼuhi ʼe ko he agaaga ia ʼo te fua ʼo te laumalie maʼoniʼoni. ʼE ʼaoga ke mahino lelei ʼau faikole. Ohage la, kapau ʼe ke tokagaʼi ʼe faigataʼa tau fakamolemole ki he tahi, kole kia Sehova ke ina fakamalohiʼi tau tui pea mo tokoni atu ke ke maʼu te lotofakamolemole.

19. ʼE feafeaʼi hatatou filifili hotatou kaumeʼa lelei?

¹⁹ Filifili ʼou kaumeʼa ia natou ʼae ʼe malohi tanatou tui. Neʼe filifili fakalelei e Sesu ʼona kaumeʼa. Ko ʼona kaumeʼa lelei, ia te kau apositolo, neʼe agatonu pea mo fakalogo kia te ia. (Lau ia Soane 15:14, 15.) Koia faʼifaʼitakiʼi ia Sesu ʼo filifili fakalelei ʼou kaumeʼa. ʼE tonu ke malohi tanatou tui pea mo fakalogo kia Sesu. Pea ko te ʼu kaumeʼa lelei, ʼe natou fefakahaʼaki te moʼoni, maʼia mo kapau ʼe ʼaoga ke foaki peʼe ke tali he tokoni.—Taaga Lea 27:9.

20. Kotea te ʼu fua lelei ʼo tatatou tokoni ki ʼihi ke natou fakatuputupu tanatou tui?

²⁰ Tokoni ki ʼihi ke natou fakatuputupu tanatou tui. Neʼe tokoni ia Sesu ki ʼana tisipulo ke natou fakamalohiʼi tanatou tui ʼaki ʼana palalau mo ʼana gaue. (Maleko 11:20-24) ʼE tonu ke tou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu. ʼI tatatou fai te faʼahi ʼaia, ʼe tou fakamalohiʼi ai tatatou tui pea mo te tui ʼa ʼihi. (Taaga Lea 11:25) ʼE ke tokoni feafeaʼi anai ki te hahaʼi ʼo tau telituale? Moka ʼe ke akoʼi te Tohi-Tapu ki ʼihi, fakaha lelei te ʼu fakamoʼoni ʼae ko te ʼAtua ʼe maʼuli moʼoni pea ʼe tokaga kia tatou, pea ko te Tohi-Tapu ʼe ko te Folafola ʼa te ʼAtua. ʼE feafeaʼi hau tokoni ki ʼou tehina mo tuagaʼane ke malohi aipe tanatou tui? Kapau ʼe ke fakatokagaʼi ʼe meo he tahi ki te ʼu tehina takitaki, ʼaua tau foimo fakamamaʼo mai ai. Kaʼe faigaʼi ke ke tokoni ki ai ʼaki he fakaʼeteʼete ke toe malohi tana tui. (Suta 22, 23) Kapau ʼe kei ke ako kaʼe ʼe talanoa tau faiako ki te manatu ʼae ʼe tou haʼu mai te manu, ke ke lototoʼa mo ke haofaki tau tui ki te fakatupu. ʼE feala ke ke punamaʼuli ki te malave ʼo ʼau palalau ki tau faiako pea mo ʼau kaugā ako.

21. Kotea ʼae neʼe fakapapauʼi mai e Sehova kia tatou takitokotahi?

²¹ Neʼe tokoni ia Sehova mo Sesu kia Petelo ke ina tauʼi te lotolotolua pea mo te mataku. Pea ki muli mai ʼi tona maʼuli, neʼe liliu ai ia Petelo ko he faʼifaʼitaki lelei ʼo ʼuhiga mo te tui. ʼO toe feia pe, ʼe tokoni mai ia Sehova kia tatou takitokotahi ke tou tuʼu malohi ʼi te tui. (Lau ia 1 Petelo 5:9, 10.) ʼE moʼoni ʼe fakamaʼua he ʼu faiga ke tou fakatuputupu tatatou tui, kaʼe ʼe fakapale anai tatou e Sehova moka tou fakahoko te ʼu faiga ʼaia.