Te Maʼuli Heʼegata ʼi Te Kele—ʼE Ko He ʼAmanaki Koa Neʼe Akoʼi e Sesu?

“[Ko te ʼAtua] ʼe ina holoholoʼi anai te ʼu loʼimata fuli pē ʼi ʼonatou mata, pea ko te mate ʼe puli anai ia.”—FAKH. 21:4.

1, 2. ʼE tou ʼiloʼi feafeaʼi neʼe tokolahi ia te kau Sutea ʼo te ʼuluaki sēkulō neʼe natou ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele?

 KO TE tama tūpulaga maʼu koloa pea mo ʼiloa neʼe lele age kiā Sesu, mo tuʼutuli ki ʼona muʼa vaʼe pea ina fehuʼi fēnei age: “Faiako agalelei, koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke au fai ke au maʼu ai te maʼuli heʼegata?” (Mko. 10:17) Neʼe faifehuʼi ia te tama tūpulaga ʼaia peʼe feafeaʼi hana maʼu ia te maʼuli heʼegata, kae ko te maʼuli heʼegata ʼaia ʼifea? Ohagē ko tatatou talanoa kiai ʼi te ʼalatike ki muʼa atu, ʼi ni ʼu sēkulō ki muʼa atu neʼe foaki e te ʼAtua ki te kau Sutea ia te ʼamanaki ʼo te fakatuʼuake pea mo te maʼuli heʼegata ʼi te kele. Neʼe ʼiloʼi lelei e te kau Sutea tokolahi ʼo te ʼuluaki sēkulō ia te ʼamanaki ʼaia.

² ʼE hā mai ko te kaumeʼa ʼo Sesu, ia Maleta, neʼe manatu ki te fakatuʼuake ʼi te kele ʼi tana ʼui fēnei ʼo ʼuhiga mo tona tehina kua mate: “ ʼE au ʼiloʼi ʼe toe tuʼuake anai ʼi te ʼaho fakamuli.” (Soa. 11:24) ʼE moʼoni, ko te kau Satuseo ʼo te temi ʼaia neʼe mole natou tui ki te fakatuʼuake. (Mko. 12:18) Kae ʼi tana tohi, Judaism in the First Centuries of the Christian Era (Ko Te Lotu Fakasutea ʼi Te ʼUluaki Sēkulō ʼo Te Temi ʼo Te Kau Kilisitiano), ʼe ʼui fēnei e George Foot Moore: “ ʼE fakamoʼoni ia te ʼu tohi . . . ʼo te lua pea mo te ʼuluaki sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi, ki te tui ʼaē ʼa te hahaʼi ki he fetogi neʼe tonu ke hoko ʼi te mālama ʼaenī, ko nātou ʼaē kua mamate ʼi te ʼu taʼiake ki muʼa atu ʼe fakatuʼuake anai.” Ko te tagata maʼu koloa ʼaē neʼe fakaovi age kiā Sesu neʼe ina fia maʼu ia te maʼuli heʼegata ʼi te kele.

 3. Koteā te ʼu fehuʼi ʼaē kā tou vakaʼi anai ʼi te ʼalatike ʼaenī?

³ Iā ʼaho nei, ʼe lahi te ʼu lotu pea mo te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe mole natou tui neʼe akoʼi e Sesu ia te ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele. Tokolahi ʼe natou ʼamanaki ki he maʼuli ʼi te hili ʼo te mate ʼi te mālama ʼa te kau laumālie. Koia kā lau e ʼihi ia te ʼu Koga Tohi-Tapu Fakakeleka, ʼo natou lau ia te kupu “maʼuli heʼegata,” tokolahi ʼe natou manatu ʼe fakaʼuhiga tuʼumaʼu pē ki te maʼuli ʼi selō. ʼE moʼoni koa te faʼahi ʼaia?  Koteā te fakaʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sesu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata? Koteā ʼaē neʼe tui kiai tana ʼu tisipulo? ʼE maʼu koa ʼi te ʼu Koga Tohi-Tapu Fakakeleka ia he ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo he ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele?

Te Maʼuli Heʼegata ‘ ʼi Te Toe Fakafoʼou’

 4. Koteā ʼaē kā hoko ‘ ʼi te toe fakafoʼou’?

⁴ ʼE akoʼi ʼi te Tohi-Tapu ko te kau Kilisitiano fakanofo kā fakatuʼuake anai nātou ke natou hau ʼi selō ki te kele. (Luka 12:32; Fakh. 5:9, 10; 14:1-3) Kae ʼi te temi ʼaē neʼe talanoa ai Sesu ki te maʼuli heʼegata, neʼe mole manatu pē ki te kūtuga ʼaia. Kotou fakatokagaʼi age muʼa, peʼe koteā ʼaē neʼe ina ʼui age ki tana ʼu tisipulo, ʼi te kua ʼosi mavae ʼa te tama tūpulaga pea mo lotomamahi ʼi tana fakafisi ki te fakaafe ʼaē ke ina tuku tona ʼu koloa fuli kae mulimuli iā Kilisito. (Lau ia Mateo 19:28, 29.) Neʼe ʼui e Sesu ki tana ʼu ʼapositolo, ʼe natou kau anai iā nātou ʼaē kā gāue ko he ʼu hau pea mo tuʼi fakamāu ʼi “te ʼu telepī e hogofulu-mā-lua ʼo Iselaele,” ʼaē ko te mālamanei ʼe mole kau ki te kūtuga ʼo nātou ʼaē kā hau ʼi selō. (1 Ko. 6:2) Neʼe toe talanoa ʼo ʼuhiga mo te fakapale kā maʼu e ‘ia ʼaē’ ʼe mulimuli iā te ia. Ko nātou ʼaia ʼe natou toe “maʼu tōfiga anai ia te maʼuli heʼegata.” Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia kā hoko ‘ ʼi te toe fakafoʼou.’

 5. ʼE kotou fakamahino feafeaʼi anai ia te kupu ‘te toe fakafoʼou’?

⁵ Koteā te fakaʼuhiga ʼo te talanoa ʼa Sesu ki ‘te toe fakafoʼou’? ʼI te Tohi-Tapu Bible en français courant, ʼe fakaliliu ia te kupu ʼaia ʼaki te kupuʼi palalau “te mālama foʼou.” ʼI te tahi Tohi-Tapu Bible Segond, neʼe fakaliliu fēnei: “Te toe fakafoʼou ʼo meʼa fuli pē.” Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu ia te kupu ʼaia kae neʼe mole ina fakamahino ia tona fakaʼuhiga, ʼe mahino ia neʼe talanoa ki te ʼamanaki ʼaē neʼe kua maʼu e te kau Sutea talu mai fualoa. Neʼe natou ʼamanaki ki he fakafoʼou ʼo te ʼu ʼaluʼaga ʼo te kele, ke toe liliu ia meʼa fuli ohagē ko te ʼōloto ʼo Eteni ʼi muʼa ʼo te agahala ʼa Atama mo Eva. Ko te toe fakafoʼou ʼe ina fakahoko anai ia te fakapapau ʼa te ʼAtua ʼaē ke ina “fakatupu te ʼu lagi foʼou pea mo te kele foʼou.”—Isa. 65:17.

 6. ʼI te lea fakatātā ʼo te ʼu ovi pea mo te ʼu tao, koteā ʼaē ʼe akoʼi mai kiā tātou ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata?

⁶ Neʼe toe talanoa ia Sesu ki te maʼuli heʼegata ʼi tana akonaki ʼo ʼuhiga mo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼaenī. (Mat. 24:13) Neʼe ina ʼui fēnei: “Kā haʼu anai te Foha ʼo te tagata ʼi tona kolōlia, pea mo te kau ʼāselo fuli mo ia, pea ʼe heka anai ki tona hekaʼaga fakahau fakakolōlia. Pea ʼi ʼona muʼa ʼe tānaki anai te ʼatu puleʼaga kātoa, pea ʼe ina fevaevae kehe ʼaki anai te hahaʼi, ohagē ko te vaheʼi e te tagata tauhi ovi te ʼu ovi mai te ʼu tao.” Ko nātou ʼaē neʼe tuku ki ai ia he fakatūʼā, ʼe “natou ʼolo . . . anai ki te pulinoa heʼegata, kae ko te kau agatonu, ki te maʼuli heʼegata.” Ko “te kau agatonu” ʼaē ʼe natou maʼu ia te maʼuli heʼegata ʼe ko nātou ʼaē ʼe natou lagolago agatonu ki te ʼu “tehina” ʼo Kilisito ʼaē neʼe fakanofo ʼaki te laumālie. (Mat. 25:31-34, 40, 41, 45, 46) Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe filifili ia te kau fakanofo ke natou hau ʼi te Puleʼaga ʼi selō, ko “te kau agatonu” ʼe ko te ʼu hahaʼi ʼi te kele ʼaē ʼe natou fakalogo ki te Puleʼaga ʼaia. Neʼe fakakikite fēnei ʼi te Tohi-Tapu: “[Ko te Hau ʼa Sehova] ʼe ʼi ai anai tana hahaʼi fakalogo mai te tai ki te tai pea mai te Vaitafe ki te ʼu potu taupotu ʼo te kele.” (Pes. 72:8) Ko nātou ʼaia ʼe natou maʼu anai ia te maʼuli heʼegata ʼi te kele.

Koteā ʼAē ʼe Fakahā Mai ʼi Te Evaselio ʼa Soane?

7, 8. Koteā ia te ʼu ʼamanaki kehekehe e lua ʼaē neʼe fakahā age e Sesu kiā Nikotemo?

⁷ Ohagē ko tona fakamatala ʼi te ʼu Evaselio ʼa Mateo, mo Maleko, pea mo Luka, neʼe fakaʼaogaʼi aipē e Sesu ia te kupu “maʼuli heʼegata” ʼi te ʼu ʼaluʼaga fuli pē ʼaē neʼe kua tou ʼosi talanoa kiai. ʼI te Evaselio ʼa Soane ʼe teitei tuʼa 17 ia te tohi ʼi ai ia te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sesu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata. Tou vakaʼi age muʼa ia he ʼu lakaga, ke tou ʼiloʼi ai pe neʼe koteā ʼaē neʼe ʼui e Sesu ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele.

⁸ Ohagē ko tona tohi e Soane, neʼe ʼuluaki palalau ia Sesu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata ki te tagata Faliseo ko Nikotemo. Neʼe ina ʼui fēnei kiā Nikotemo: “ ʼE mole feala ke hū he tahi ki te  puleʼaga ʼo te ʼAtua, mokā ʼe mole tupu ia mai te vai pea mo te laumālie.” Ko nātou ʼaē ʼe hū ki te Puleʼaga ʼi selō ʼe tonu ke natou ‘toe tutupu.’ (Soa. 3:3-5) Kae neʼe mole gata aipē Sesu. Neʼe talanoa leva ki te ʼamanaki ʼaē ʼe feala ke maʼu e te hahaʼi fuli pē. (Lau ia Soane 3:16.) Neʼe talanoa Sesu ki te ʼamanaki ʼo te maʼuli heʼegata maʼa tana kau tisipulo fakanofo ʼi selō pea mo ʼihi ʼi te kele.

 9. Koteā te ʼamanaki ʼaē neʼe fakahā age e Sesu ki te fafine Samalitana?

⁹ ʼI tana ʼosi palalau kiā Nikotemo ʼi Selusalemi, neʼe fagona Sesu ki te potu noleto, ki Kalilea. ʼI te ala, neʼe felāveʼi Sesu mo te fafine ʼi te vai keli ʼo Sakopo ʼaē neʼe tuʼu ovi ki te kolo ʼo Sisale ʼi Samalia. Neʼe ina ʼui fēnei ki te fafine: “Ko ʼaē kā ʼinu anai ki te vai ʼaē kā au foaki age ki ai, ʼe mole toe fia ʼinu anai ia, kae ko te vai ʼaē kā au foaki anai ki ai, ʼe liliu anai iā te ia ko he matapuna vai ʼe mapuna ake moʼo foaki ʼo te maʼuli heʼegata.” (Soa. 4:5, 6, 14) Ko te vai ʼaia ʼe ko te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ʼaē ke maʼu ai e te mālamanei kātoa ia te maʼuli heʼegata, ʼo kau kiai mo nātou ʼaē kā māʼuʼuli anai ʼi te kele. ʼI te tohi ʼo Fakahā, ʼe fakamatala ai ko te ʼAtua ʼe ina ʼui fēnei: “Ko ʼaē ʼe fia ʼinu, ʼe au foaki noa anai ki ai ia te matapuna vai ʼo te maʼuli.” (Fakh. 21:5, 6; 22:17) Koia neʼe palalau ai Sesu ki te fafine Samalitana ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata ʼaē kā foaki anai ki te kau maʼu tōfiga ʼo te Puleʼaga ʼaē kua fakanofo, pea mo te hahaʼi tui ʼo te mālamanei ʼaē ʼe natou maʼu te ʼamanaki ke natou māʼuʼuli ʼi te kele.

10. ʼI tana ʼosi fakamālōlō ia te tagata ʼi te māʼanuʼaga ʼo Petesaita, koteā ʼaē neʼe ʼui age e Sesu ki te hahaʼi lotu fakafeagai ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata?

¹⁰ ʼI te taʼu ki muli mai ʼo tana palalau ʼaē mo te fafine Samalitana, neʼe toe liliu mai Sesu ki Selusalemi. Neʼe ina fakamālōlō ai ia te tagata mahaki ʼi te māʼanuʼaga ʼo Petesaita. ʼO ʼuhiga mo te kau Sutea ʼaē neʼe natou fatufatuʼi ia te milakulo ʼaia neʼe fai e Sesu, neʼe fakamahino age e Sesu kiā nātou, ko “te ʼAlo ʼe mole feala ke ina fai he meʼa ʼi tona loto faʼitaliha, kae ʼe ina fai pē te meʼa ʼaē neʼe sio ʼe fai e te Tamai.” ʼI tana ʼosi ʼui age kiā nātou ko te Tamai “neʼe ina tuku ki te ʼAlo te fakamāu kātoa,” neʼe ʼui fēnei e Sesu: “Ko ʼaē ʼe fagono mai ki taku palalau pea mo tui kiā te ia ʼaē neʼe ina fekauʼi mai au, ʼe ina maʼu te maʼuli heʼegata.” Neʼe toe ʼui fēnei e Sesu: “ ʼE hoko mai te hola ʼaē ko nātou fuli ʼaē ʼe nonofo ʼi te ʼu falemaka fakamanatu ʼe natou logo anai ki [te] leʼo [ʼo te Foha ʼo te tagata] pea ʼe natou hū mai anai ki tuʼa, ko nātou ʼaē neʼe natou fai te ʼu meʼa ʼe lelei, ki he fakatuʼuake ʼo te maʼuli, ko nātou ʼaē neʼe natou fai te ʼu meʼa ʼe kovi, ki he fakatuʼuake ʼo te fakamāu.” (Soa. 5:1-9, 19, 22, 24-29) Neʼe ʼui e Sesu ki te hahaʼi Sutea fai fakataga, neʼe fakanofo ia ia e te ʼAtua moʼo fakahoko ia te ʼamanaki ʼa te kau Sutea ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata ʼi te kele, pea ʼe ina fakahoko anai te faʼahi ʼaia ʼaki tana fakatuʼuake ia te kau mate.

11. ʼE tou ʼiloʼi feafeaʼi ko te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sesu iā Soane 6:48-51, ʼe fakaʼuhiga ki te ʼamanaki ʼaē ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele?

¹¹ ʼI Kalilea, ko te ʼu toko lauʼi afe hahaʼi ʼaē neʼe natou fia kakai ki te pane ʼaē neʼe foaki fakamilakulo age e Sesu, neʼe natou kamata  mulimuli iā te ia. Neʼe palalau age ia Sesu kiā nātou ʼo ʼuhiga mo te tahi age faʼahiga pane, “te pane ʼo te maʼuli.” (Lau ia Soane 6:40, 48-51.) Neʼe ina ʼui fēnei: “Ko te pane ʼaē kā au foaki anai ʼe ko toku kakano.” Neʼe foaki e Sesu tona maʼuli mole gata pē maʼa nātou ʼaē kā kaugā hau mo ia ʼi te Puleʼaga ʼi selō, kae neʼe ina toe foaki tona maʼuli maʼa “te maʼuli ʼo te mālamanei” ʼo te hahaʼi ʼaē neʼe ina totogi nātou. “Kapau ʼe kai he tahi ki te pane ʼaia,” ko tona fakaʼuhiga, kapau ʼe tui ki te lava totogi ʼo ia e te sākilifisio ʼo Sesu, pea ʼe feala anai hana maʼu ia te maʼuli heʼegata. Koia, ko te talanoa ʼaē ki te ‘maʼuli heʼegata’ neʼe fakaʼuhiga ki te ʼamanaki ʼaē neʼe maʼu e te kau Sutea talu mai fualoa, ke natou māʼuʼuli ʼo heʼegata ʼi te kele lolotoga ia te ʼafio ʼa te Mēsia.

12. Ko te ʼamanaki fea ʼaē neʼe talanoa kiai Sesu ʼi tana ʼui ki te hahaʼi fakafeagai ʼe ‘ina foaki anai ia te maʼuli heʼegata ki tana ʼu ovi’?

¹² Ki muli age, ʼi te Lafeti ʼo te Fakamanatu ʼo te Fakatapu ʼo te Fale Lotu ʼi Selusalemi, neʼe ʼui fēnei e Sesu ki te hahaʼi ʼaē neʼe fakafeagai kiā te ia: “ ʼE mole kotou tui koutou, koteʼuhi ʼe mole ko haku ʼu ovi ia koutou. ʼE fakalogo taku ʼu ovi ki toku leʼo, pea ʼe au ʼiloʼi ia nātou, pea ʼe natou mulimuli iā te au. Pea ʼe au foaki age kiā nātou te maʼuli heʼegata.” (Soa. 10:26-28) Neʼe gata pē koa ia te talanoa ʼaē ʼa Sesu ki te maʼuli ʼi selō, pe neʼe ina toe manatuʼi mo te maʼuli heʼegata ʼi te palatiso ʼaē ʼi te kele? Neʼe mole heʼeki faʼa fualoa kiai, neʼe fai e Sesu ia te ʼu palalau fakalotofīmālie ʼaenī ki tana ʼu tisipulo, ʼo ina ʼui fēnei: “ ʼAua naʼa ke manavasiʼi, kiʼi faga ovi, heʼe ko takotou Tamai neʼe ina leleiʼia ia te foaki atu ʼo te puleʼaga.” (Luka 12:32) Kae ʼi te Lafeti pē ʼaia, neʼe ʼui fēnei e Sesu: “ ʼE ʼi ai mo taku tahi ʼu ovi, ʼe mole natou kau ʼi te lotoʼā ʼaenī; mo nātou foki ʼaia, ʼe tonu ke au ʼaumai ia nātou.” (Soa. 10:16) Koia, ʼi te palalau ʼa Sesu ki te hahaʼi fakafeagai ʼaia, neʼe talanoa ia ki te ʼamanaki ʼo te maʼuli ʼi selō maʼa te “kiʼi faga ovi” pea mo te ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele maʼa te ʼu lauʼi miliona “tahi ʼu ovi.”

Ko He ʼAmanaki Neʼe Mole ʼAoga Hona Fakamahino

13. Koteā te fakaʼuhiga ʼo te ʼui fēnei ʼa Sesu: “ ʼE ke ʼi te Palatiso anai mo au”?

¹³ Lolotoga tana tau tugaki ʼi te pou fakamamahi, neʼe fakahā lelei ai e Sesu ia te moʼoni ʼo te ʼamanaki ʼaē maʼa te mālamanei. Ko te tagata agakovi ʼaē neʼe tutuki ʼi te pou ʼi ʼona tafa, neʼe ina ʼui fēnei age: “Sesu, ke ke manatuʼi au mokā ke hū anai ki tou puleʼaga.” Neʼe fakapapau fēnei age e Sesu: “ ʼE au tala moʼoni atu kiā te koe ʼi te ʼaho nei, ʼe ke ʼi te Palatiso anai mo au.” (Luka 23:42, 43) ʼUhi ko te tagata ʼaia neʼe ko he Sutea, neʼe mole he ʼaoga ia ke fakamahino age ki ai pe neʼe koteā te Palatiso. Neʼe  kua ina ʼiloʼi pē ia te ʼamanaki ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata ʼi te kele ʼi te mālama kā haʼu.

14. (a) Koteā ʼaē ʼe fakahā ai ko te talanoa ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ki te maʼuli ʼi selō neʼe faigataʼa ki te ʼu ʼapositolo hanatou mahino kiai? (b) Ko te temi fea ʼaē neʼe mahino lelei ai ia te ʼu tisipulo ʼa Sesu ki te ʼamanaki ki te maʼuli ʼi selō?

¹⁴ Kae neʼe tonu ke foaki e Sesu ia he fakamahino ʼi te temi ʼaē neʼe talanoa ai ki te ʼamanaki ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼi selō. ʼI tana palalau ʼaē ki tana ʼu tisipulo ʼo ʼuhiga mo tana ʼalu ki selō ʼo teuteuʼi ai he nofoʼaga maʼa nātou, neʼe mole natou mahino ki tana ʼu palalau ʼaia. (Lau ia Soane 14:2-5.) Ki muli age neʼe ina ʼui fēnei kiā nātou: “ ʼE kei lahi te ʼu meʼa ke au tala atu kiā koutou, kae ʼe mole feala ke kotou ʼamo ʼi te temi nei. Kae kā haʼu anai ia ia ʼaia, te laumālie ʼo te moʼoni, pea ʼe ina takitaki anai koutou ʼi te moʼoni kātoa.” (Soa. 16:12, 13) ʼI te hili pē ʼo te Penikositē ʼo te taʼu 33 ʼo totatou temi, ʼi tonatou kua fakanofo e te laumālie ʼo te ʼAtua ke natou liliu ko he ʼu hau, neʼe mahino ai leva ki te ʼu tisipulo ʼa Sesu ko tonatou ʼu hekaʼaga hau ʼe fakatuʼu anai ʼi selō. (1 Ko. 15:49; Kol. 1:5; 1 Pet. 1:3, 4) Ko te ʼamanaki ki te maʼu tofiʼa ʼi selō neʼe mole natou ʼiloʼi ʼi muʼa atu, pea neʼe talanoa tāfito kiai ia te ʼu tohi ʼo te Koga Tohi-Tapu Fakakeleka. Kae ʼe toe fakamoʼoni koa ia te ʼu tohi ʼaia ki te ʼamanaki ʼo te mālamanei ki he maʼuli heʼegata ʼi te kele?

Koteā ʼAē ʼe ʼUi ʼi Te ʼu Tohi ʼAē Neʼe Fai ʼAki Te Takitaki ʼa Te ʼAtua?

15, 16. ʼE talanoa feafeaʼi ia te tohi ʼaē neʼe fai ʼaki te takitaki ʼa te ʼAtua ki te kau Hepeleo pea mo te ʼu palalau ʼa Petelo ki te ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele?

¹⁵ ʼI tana faitohi ki te kau Hepeleo, neʼe fakahigoaʼi e te ʼapositolo ko Paulo ia tona ʼu tehina ko te “ ʼu tehina māʼoniʼoni, ia koutou ʼaē ʼe kotou kau ki te pāui ʼaē mai te lagi.” Kae neʼe ina toe ʼui ko te ʼAtua neʼe ina tuku ke fakalogo kiā Sesu ia ‘te kele ʼaē kā nofoʼi ʼi te kā haʼu.’ (Hep. 2:3, 5; 3:1) ʼI te Koga Tohi-Tapu Fakakeleka, ko te kupu ʼaē neʼe fakaliliu ʼaki te kupu “kele ʼaē ʼe nofoʼi” ʼe fakaʼuhiga tuʼumaʼu pē ki te kele ʼaē ʼe māʼuʼuli ai ia te hahaʼi. Koia ko ‘te kele ʼaē ʼe nofoʼi ʼi te kā haʼu,’ ʼe ko te ʼu meʼa ʼaē ʼi te kele ʼi te kā haʼu ʼaē kā fakalogo ki te pule ʼa Sesu Kilisito. ʼE fakahoko ai anai e Sesu ia te fakapapau ʼaenī ʼa te ʼAtua: “ ʼE maʼu anai te kele e te kau faitotonu, pea ʼe natou nonofo ai anai ʼo talu ai.”—Pes. 37:29.

¹⁶ Neʼe takitaki e te ʼAtua ia te ʼapositolo ko Petelo ke ina toe tohi mo ia ia he ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te kā haʼu ʼo te mālamanei. Neʼe ina tohi fēnei: “Ko te ʼu lagi pea mo te kele ʼo te temi ʼaenī, kua tānaki maʼa te afi pea kua tāʼofi nātou ki te ʼaho ʼo te fakamāu pea mo te fakaʼauha ʼo te hahaʼi aga heʼe lotu.” (2 Pet. 3:7) Koteā ʼaē kā ina fetogi ia te ʼu puleʼaga fakatagata pea mo te ʼu hahaʼi agakovi ʼo te temi ʼaenī? (Lau ia 2 Petelo 3:13.) ʼE fetogi anai ʼaki “te ʼu lagi foʼou,” ʼe ko te Puleʼaga Fakamēsia ʼo te ʼAtua pea mo “te kele foʼou,” ko ni hahaʼi foʼou ʼe ko te kau ʼatolasio moʼoni.

17. ʼE fakamatala feafeaʼi ia te ʼamanaki ʼa te mālamanei iā Fakahā 21:1-4?

¹⁷ ʼE malave ki totatou loto ia te tohi fakamuli ʼo te Tohi-Tapu ʼi tana fakahā mai ʼaē, ʼo te liliu ia te mālamanei ʼo haohaoa. (Lau ia Fakahā 21:1-4.) Neʼe ko te ʼamanaki ʼaia neʼe maʼu e te hahaʼi tui talu mai te pulihi ʼo te maʼuli haohaoa ʼaē ʼi te ʼōloto ʼo Eteni. Ko te hahaʼi faitotonu ʼaē kā natou māʼuʼuli anai ʼo heʼegata ʼi te Palatiso ʼi te kele, ʼo mole natou toe mātutuʼa. ʼE fakatafito mālohi ia te ʼamanaki ʼaia ki te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo pea mo te Koga Tohi-Tapu Fakakeleka, pea ʼe kei ina foaki aipē ia te mālohi ki te ʼu kaugana agatonu ʼa Sehova iā ʼaho nei.—Fakh. 22:1, 2.

ʼE Feala Koa Hakotou Fakamahino?

• Koteā te fakaʼuhiga ʼo ‘te toe fakafoʼou’ ʼaē neʼe talanoa kiai Sesu?

• Koteā te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Sesu kiā Nikotemo?

• Koteā te fakapapau neʼe fai e Sesu ki te tagata agakovi ʼaē neʼe tutuki ʼi ʼona tafa?

• ʼE fakamoʼoni feafeaʼi ʼi te tohi ki te kau Hepeleo pea mo te ʼu palalau ʼa Petelo ia te ʼamanaki ʼaē ki te maʼuli heʼegata ʼi te kele?

[ʼU fehuʼi ʼo te ako]

[Paki ʼo te pasina 15]

Ko te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe natou hagē ko ni ʼu ovi ʼe natou maʼu anai ia te maʼuli heʼegata ʼi te kele

[Paki ʼo te pasina 16]

Neʼe palalau ia Sesu ki te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata