YIKODOBWA ya makonokono (ngumbwa soni ngale) yikusakamucisya kuti makonokonogo gatameje m’malo gakusawusya soni kulicenjela ku nyengo jakusawusya mnope pasi panyasa. Yeleyi yitendekasisye ŵasayansi kuti alijiganye yejinji pakwamba ya yikodobwa ya makonokono ni cakulinga cakuti alinganyeje magalimoto soni majumba gampaka gacenjeleje ŵandu ku ngosi.

Aganicisye ayi: Ŵasayansiŵa alijiganyisye ya upanganye wa mitundu jiŵili ja yikodobwa kapena kuti tujumba twa makonokono.

Makonokono gane gakwete mtundu wine wa yikodobwa wakola mbali siŵili, soni upanganye wakwe wuli mpela kasutikesi. Ligongo lya yeleyi, yikodobwayi yikusawugalika mwamacili soni yangakasika mwacisawawa. Nambo mtundu wine wa makonokono, ukwete cikodobwa cakuwoneka mpela sipuling’i. Upanganye welewu ukusakamucisya kuti cikodobwaci cikakasikaga mwacisawawa. Mitundu josope ja yikodobwayi, jikusakamucisya kuti makonokono gakomboleje kutama m’malo gakusawusya, soni kulicenjela ku yindu yakuwulasya.

Ŵasayansi alijiganyisyesoni kutyocela ku yikodobwa ya yindu yine. Nambope yosope yapatile panganiji, akuti nganiyiŵa yilandene ni mwayikusatendela yikodobwa ya makonokono pakulicenjela ku yindu yakusawusya soni yakuwulasya.

Magasini jine (Scientific American) pakutajila mang’ombe yakulinjilila ŵasayansiyi jatite, “Naga lisiku line cacijendesya galimoto jele upanganye wakwe wuli mpela cikodobwa ca makonokono, cakumbucile kuti ajilinganyisye kuti jacenjeleje ŵandu ku ngosi.”

Wawojo akuganisya wuli? Ana yagambile kutendekwa jika kuti upanganye wa yikodobwa ya makonokonoga uŵe wamti myiyi? Kapena ana apali juŵayipanganyisye?