1, 2. (a) Ligongo cici Nowa, Daniyele ni Yobu ali yisyasyo yambone kwa m’weji? (b) Ana yindu yaliji wuli pandaŵi jele Esekiyele jwalembaga lilemba lya Ezekieli 14:14?

ANA wawojo akulimbana ni yakusawusya mpela ulwele, kusoŵa kwa mbiya kapena kulagasidwa ligongo lya cikulupi cawo? Ana ndaŵi sine yikusiyalema kumtumicila Yehofa mwakusangalala? Naga yili m’yoyo, cisyasyo ca Nowa, Daniyele ni Yobu mpaka cakamucisye. Nombenawo ŵaliji ŵangali umlama, soni ŵasimanaga ni yakusawusya yakulandana ni yatukusasimana nayo m’weji, mwamti yine yikajonasile umi wawo. Atamose yaliji m’yoyo, ŵaŵelepe ŵakulupicika soni ŵakupikanila. Ni ligongo lyakwe Mlungu ŵaweni kuti ali yisyasyo yambone.—Aŵalanje Ezekieli 14:12-14.

² Esekiyele jwalembile maloŵe ga mu lilemba lyakulongolela lijiganyoli ali ku Babulo mu 612 B.C.E. * * (Ezek. 1:1; 8:1) Kwaliji kuli kusigele  yaka msanope kuti msinda wa Yelusalemu ujonanjidwe mu 607 B.C.E. Pandaŵiji, ŵandu ŵamnonope ni ŵaŵapocele cimanyilo cakulupucila ligongo ŵakwete ndamo mpela syaŵakwete Nowa, Daniyele ni Yobu. (Ezek. 9:1-5) Pa ŵandu ŵakulupukawo papalisoni Yelemiya, Baluki, Ebedimeleki, ni ŵandu ŵa mtundu wa Alekabu.

3. Ana citutagulilane cici mungani ajino?

³ Masiku aganosoni, ŵandu ŵele Yehofa akwawona kuti ali ŵakulupicika mwakulandana ni Nowa, Daniyele ni Yobu, cacapa cimanyilo cakulupucila pakumala kwa cilambo cakusakalaci. (Ciu. 7:9, 14) Kwende tulole ligongo lyakwe Yehofa ŵaweni acalumeŵa kuŵa yisyasyo yambone. Pa mundu jwalijose citulole, (1) yakusawusya yaŵasimene nayo, soni (2) yampaka tutende pakusyasya kupikanila soni cikulupi cakwe.

4, 5. Ana Nowa ŵasimene ni yakusawusya yamtuli, soni ligongo cici kupilila kwakwe kuli kwakutesya lung’wanu?

⁴ Ana Nowa jwasimene ni yakusawusya yamtuli? Pakwikanaga mu ndaŵi ja Enoki, ŵaŵaliji angangagwe Nowa, ŵandu ŵaliji ŵakusakala mnope. Ŵayikene pakumŵecetela Yehofa ‘yindu yakusakala.’ (Yuda 14, 15) Yaciwawa yatupile mnope. Sonitu mu ndaŵi ja Nowa, “cilambo cagumbele ni yaciwawa.” Malayika gakusakala galicenjile ni kuwonekaga mpela ŵandu mpaka galombele acakongwe ni kuŵeleka ŵanace ŵaciwawa soni ŵamacili mnope. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Nambo Nowa nganaŵa jwamti m’yoyo. Yehofa ŵamnonyelaga mnope. “Jwalakwe nganakola cakulemwa pasikati pa ŵandu ŵa mu ndaŵi jakwe. Nowa ŵajesile ni Mlungu jusyesyene.”—Gen. 6:8, 9.

⁵ Ana tukulijiganya cici pa maloŵega? Mkaniciyice Cigumula, Nowa nganagamba kutama m’cilambo cakusakalaco kwa yaka 70 kapena 80 basi, wawuli ulewu wa yaka yakusatama ŵandu masiku agano. Nambo jwatemi yaka 600! (Gen. 7:11) Soni pandaŵiji, kwaliji kwangali ŵakulambila Yehofa ŵane ŵakamlimbikasisye mwausimu, atamose ŵacibale ŵakwe. *

6. Ana Nowa jwaliji jwakulimba mtima m’matala gapi?

⁶ Nowa nganagambaga kwikutila kuti ali mundu jwambone. Jwalakwe jwalijisoni “jwakulalicila jwacilungamo,” mwamti jwalalicilaga mwakulimba mtima ya cikulupi cakwe mwa Yehofa. (2 Pet. 2:5) Ndumetume Paulo jwalembile kuti, “Mwacikulupi celeco, jwacisisisye cilambo.” (Ahe. 11:7) Ni ligongo lyakwe ŵandu ŵamtendelaga yacipongwe soni kumlagasya kuti alece kulalicila. Nambo Nowa ‘nganajogopaga ŵandu.’ (Miy. 29:25) M’malo mwakwe, jwakwete cikulupi cakuti Yehofa akusiŵalimbikasya ŵakutumicila ŵakwe.

7. Nowa pajwataŵaga combo, ana jwasimene ni yakusawusya yapi?

⁷ Panyuma pakuti Nowa ajesile ni Mlungu kwa yaka yakupunda 500, Yehofa ŵamsalile kuti ataŵe combo ni cakulinga cakuti akulupusye umi wa ŵandu ni yinyama. (Gen. 5:32; 6:14) Masengo gakutaŵa combo galiji gakusawusya. Nowa jwamanyililaga kuti ŵandu camŵeceteleje yacipongwe soni kumlagasya. Nambope, jwalakwe jwajendelecele kamula masengoga mwakulupicika. Nowa jwatesile mmomo.—Gen. 6:22.

8. Ana Nowa jwatesile yamtuli pakulosya kumkulupilila Yehofa?

⁸ Cindu cine caŵalagaga naco Nowa caliji kwasamalila mwakucilu ŵamkwakwe soni ŵanace. Mkaniciyice Cigumula, ŵandu ŵasosekwaga kulima mwamacili kuti apateje yakulya. Nowa jwasosekwagasoni kutenda yeleyi. (Gen. 5:28, 29) Atamose yaliji m’yoyo, jwalakwe nganaŵikaga nganisyo syakwe pa yindu yakucilu, nambo pa Mlungu. Atamose pajwataŵaga combo, cacajigele yaka 40 kapena 50, Nowa jwajendelecele kuŵika nganisyo syakwe pa yindu yausimu. Soni jwajendelecele kutenda yeleyi kwa yaka yinesoni 350 panyuma pa Cigumula. (Gen. 9:28) Celecitu cili cisyasyo cambone cakulupicika soni kupikanila!

9, 10. (a) Ana mpaka tutende yamtuli kuti tuŵe ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Nowa? (b) Naga akusapikanila malamusi ga Mlungu, ana mpaka aŵe ŵakusimicisya ya cici?

 ⁹ Ana mpaka tutende wuli kuti tuŵe ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Nowa? Mpaka tutende yeleyi pakola ndamo syakumsangalasya Yehofa. Ngatukusosekwasoni kuŵa kumbali ja cilambo ca Satanaci, nambosoni tuŵiceje yindu ya Ucimwene pa malo gandanda. (Mat. 6:33; Yoh. 15:19) Kusala yisyene, ŵandu ŵajinji m’cilamboci ŵangatunonyela ligongo lya ndamo syetu syambone. Ŵane ayikene pakutuŵecetela yakusakala pelanga ligongo lyakuti tukusapikanila malamusi ga Mlungu pakwamba ya ulombela soni gonana. (Aŵalanje Malaki 3:17, 18.) Nambope, mwakulandana ni Nowa tukusamjogopa Yehofa ngaŵaga ŵandu. Tukusamanyilila kuti jwalakwe jika ni jwampaka atupe umi wangamala.—Luk. 12:4, 5.

¹⁰ Nambi wuli wawojo pajika? Ana cacijendelecela ‘kwenda ni Mlungu,’ atamose ŵandu ali mkwagamba kapena kwasisya? Ana cacijendelecela kumkulupilila Yehofa kuti ciŵasamalile mwakucilu atamose yindu yili yisawisye? Naga akuŵa ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Nowa, caciŵa ŵakusimicisya kuti Yehofa cacasamalila.—Afi. 4:6, 7.

11. Ana Daniyele ni acimjakwe ŵatatu ŵasimene ni yakusawusya yekulungwa yapi ku Babulo? (Alole ciwulili cacili kundanda kwa nganiji.)

¹¹ Ana Daniyele jwasimene ni yakusawusya yamtuli? Daniyele jwaliji ku ukapolo ku Babulo. Ŵandu ŵajinji mumsindawu ŵalambilaga milungu jakupanganyidwa ni ŵandu, soni ŵatendaga yamisimu. Konjecesya pelepa, ŵandu ŵa ku Babulo nganiŵanonyelaga Ayuda, mwamti ŵaŵecetelaga yacipongwe pampepe ni Mlungu jwawo, Yehofa. (Sal. 137:1, 3) Yeleyi yampwetekaga mnope mumtima Daniyele yalumo ni Ayuda ŵane. Nambosoni Daniyele ni acimjakwe ŵatatu Hananiya, Misayele, soni Asaliya, ŵajawulaga kukwajiganya ni cakulinga cakuti akakamuleje masengo ku nyumba ja mwenye jwa ku Babulo. Yeleyi yikatendekasisye kuti ŵandu ŵajinji alolecesyeje yakutenda ya anyamataŵa. Nambosoni ŵalinganyicisye yakulya yakuti alyeje. Ngani ja yakulyaji jayikene pakusawusya ligongo Daniyele nganasakaga ‘kulisakasya ni yakulya yambone ya mwenye.’—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Ana Daniyele jwalosisye ndamo syambone syapi? (b) Ana Yehofa ŵam’wonaga mwamtuli Daniyele?

¹² Daniyele jwalijisoni jwalunda mnope. Pa ligongo lyeleli, mwenye ŵampele maukumu gapenani. (Dan. 1:19, 20) Yeleyitu yikamtendekasisye kuŵa jwakutwanga. Nambo m’malo mwakwe jwaliji jwakulinandiya. Ndaŵi syosope jwayiwonaga kuti Yehofa ni jwakusosekwa kupocela ucimbicimbi. (Dan. 2:30) Sonitu, Daniyele ali kamnyamata, Yehofa ŵam’weni kuti ali cisyasyo cambone, mwamti ŵamkolasile pampepe ni Nowa soni Yobu mpela yisyasyo ya ŵandu ŵakulungama. Yehofa ŵamkulupililaga yisyene Daniyele! Yeleyitu yaliji yakupikanika ligongo Daniyele jwaŵele jwakulupicika soni jwakupikanila mpaka ciwa cakwe. Pajwaliji ni yaka ciŵandika 100, lilayika lya Mlungu lyayice ni kuŵeceta maloŵe gakumlimbikasya kuti, “Mmwe Daniyele, mli mundu jwakunonyelwa mnope.”—Dan. 10:11.

13. Ligongo cici Yehofa ŵamkamucisye Daniyele kuŵa pa ukumu wekulungwa?

¹³ Ni cikamucisyo ca Mlungu, Daniyele jwaŵele nduna jekulungwa mu ulamusi wa Babulo soni wa Mediya ni Pelisiya. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Yehofa ŵatesile yeleyi ni cakulinga cakuti Daniyele ŵakamucisye ŵandu ŵakwe. Yakulandana ni yeleyi yatendekwesoni ni Yosefe ku Iguputo nambosoni Esitele ni Moledekayi ku Pelisiya. * (Dan. 2:48) Ayuda ŵaŵaliji ku ukapolo, kupwatikapo Esekiyele, ŵaliweni ligasa lya Yehofa lili mkwakamucisya. Yeleyitu yaliji yakwatamika mtima pasi Ayuda wosope.

14, 15. (a) Ana yakusawusya yatukusasimana nayo yikulandana camtuli ni yaŵasimanaga nayo Daniyele? (b) Ana acinangolo mpaka alijiganye cici kutyocela kwa acinangologwe Daniyele?

 ¹⁴ Ana mpaka tutende wuli kuti tuŵe ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Daniyele? Masiku agano, cilamboci cigumbele ni ndamo syakusakala soni kulambila kwaunami. Ŵandu ajigalice ni Babulo Jwamkulungwa, jwakwimila dini syosope syaunami. Baibulo jikusamkolanga kuti ali “malo gakutama misimu jakusakala.” (Ciu. 18:2) Nambo m’weji tuli mpela acalendo m’cilamboci. Ni ligongo lyakwe, ŵandu ŵajinji akusatuŵengaga. (Maliko 13:13) M’yoyo, mwakulandana ni Daniyele, kwende wosope tumŵandicileje Yehofa Mlungu jwetu. Naga tukuŵa ŵakulinandiya soni ŵakupikanila, m’wejisoni Yehofa cacitunonyela.—Hag. 2:7.

¹⁵ Acinangolo mpaka alijiganye yejinji kutyocela pa cisyasyo ca acinangologwe Daniyele. Mwamtuli? Atamose kuti ku Yuda kwatupile yakusakala Daniyele paŵaliji mwanace, nambope jwakusile ali mkumnonyela Mlungu. Yeleyitu nganiyigamba kutendekwa mwangosi. Nambo yikulosya kuti acinangolo ŵakwe ŵamjiganyisye cenene. (Miy. 22:6) Lina lyakuti Daniyele lyalikusagopolela kuti “Mlungu ali Jwakulamula Jwangu,” lyalosisye kuti acinangolo ŵakwe ŵaliji ŵakogopa Mlungu. (Dan. 1:6) M’yoyo acinangolo, akapela kwajiganya ŵanace ŵawo mwacinonyelo. (Aef. 6:4) Nambosoni, apopeleje nawo pampepe soni ŵapopeleleje. Pakulingalinga kwajiganya ŵanace ŵawo usyesyene wa m’Baibulo mwakwayika pamtima, Yehofa cacajaliwa.—Sal. 37:5.

16, 17. (a) Ligongo lyakuŵa jwakusicila soni jwakumanyika, ana Yobu akaŵele mundu jwamtuli? (b) Ana Yobu jwasimene ni yakusawusya yamtuli?

¹⁶ Ana Yobu jwasimene ni yakusawusya yamtuli? Paumi wakwe, Yobu jwasimene ni yindu yakulekanganalekangana. Mkanasimane ni yakusawusya, jwalakwe ‘jwaliji jwakusicila mnope pa ŵandu wosope ŵa kungopoko lyuŵa.’ (Yobu 1:3) Jwalijisoni jwakumanyika mnope, soni jwakucimbicika. (Yobu 29:7-16) Ligongo lya yeleyi, Yobu akaliwonaga kuti ali mundu jwakusosekwa mnope soni akalipikanaga kuti ngakusosecela kulongoleledwa ni Mlungu. Nambo nganatenda yeleyi. Ni ligongo lyakwe Yehofa ŵamkolasile Yobu kuti “ndumetume jwangu.” Ŵasasilesoni kuti ali “mundu jwangali cakulemwa, jwakulupicika, jwakogopa Mlungu, soni jwakuyiŵambala yakusakala.”—Yobu 1:8.

¹⁷ Nambo mu kandaŵi kamnono, umi wa Yobu wacenjile mwakusimonjesya. Cipanje cakwe cosope camasile mwamti jwaŵele jwakulaga mnope. Tukumanyilila kuti jwaŵatendekasisye yeleyi ali Satana, juŵasasile kuti Yobu akusamtumicila Mlungu ligongo lya yindu yakwete. (Aŵalanje Yobu  1:9, 10.) Yehofa nganagamba kuyilecelela yakusakalayi. M’malo mwakwe, Yehofa ŵampele Yobu upile wakulosya kulupicika kwakwe ni cakulinga cakuti yimanyice kuti jwalakwe jwamtumicilaga Mlungu ni mtima wosope.

18. (a) Ana cici cacikwatesya lung’wanu ni kulupicika kwa Yobu? (b) Ana yaŵatesile Yehofa kwa Yobu yikutujiganya cici ya jwalakwe?

¹⁸ Satana jwalimbene ni Yobu mwakuwilisyawilisya. Jwalakwe jwalinganyisye yakuti Yobu asimane ni yipwetesi, mpaka Yobu jwayikene pakutanda ganisya kuti Mlungu ni jwakuyitendekasya. (Yobu 1:13-21) Kaneko acimjakwe ŵatatu ŵayice kukumtondoya Yobu mwacinyengo, ni kutanda kumŵecetela maloŵe gakupweteka. Jemanjaji ŵatiji Mlungu ni juŵatendekasisye yeleyi. (Yobu 2:11; 22:1, 5-10) Nambope, Yobu nganaleka kuŵa jwakulupicika kwa Yehofa. Yili yisyene kuti ndaŵi jine Yobu jwaŵecete yangaŵajilwa, nambope Yehofa ŵampikanicisye kuti jwatesile yeleyi ligongo lya yipwetesi yaŵasimene nayo. (Yobu 6:1-3) Mlungu ŵayimanyi kuti Yobu nganaŵa amlesile jwalakwe, atamose Satana ali alimbene najo wuli. Yakusawusyayi yili yimasile, Yehofa ŵampele Yobu yindu kuwilisya kaŵili pa yindu yaŵakwete pandanda, soni ŵatemi ni umi yaka yine yakwana 140. (Yak. 5:11) Pandaŵi jeleji, Yobu jwajendelecele kumtumicila Yehofa ni mtima wosope. Ana mpaka tusimicisye camtuli yeleyi? Tuli ŵakusimicisya ligongo lyakuti, Esekiyele jwalembile maloŵe gagali mu lilemba lyalikulongolela lijiganyoli pali papitile yaka yejinji ciwile Yobu.

19, 20. (a) Ana mpaka tutende yamtuli kuti tuŵe ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Yobu? (b) Ana mpaka tulosye camtuli canasa kwa ŵane mpela mwakusatendela Yehofa?

¹⁹ Ana mpaka tutende wuli kuti tuŵe ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Yobu? Mwangasamala kandu ya yakusawusya yampaka tusimane nayo, kwende ndaŵi syosope tumŵiceje Yehofa pa malo gandanda pa umi wetu, tumkulupilileje soni tumpikanileje ni mtima wosope. Kusala yisyene, tukwete magongo gejinji gakutendela yeleyi kupunda gaŵakwete Yobu. Kwende tuganicisye ayi. Tukumanyilila yejinji yakwamba Satana ni matala gakwe. (2 Akoli. 2:11) Kupitila m’Baibulo, tukusamanyilila ligongo lyakwe Mlungu akundile kuti tusimaneje ni yipwetesi. Kutyocela mu yakulocesya ya Daniyele, tukumanyilila kuti Ucimwene wa Mlungu uli boma jele jwakulamulila jwakwe ali Yesu Klistu, jucacilamulila pacilambo cosope. (Dan. 7:13, 14) Tukumanyililasoni kuti pacangakaŵapa Ucimwenewu ciwumasye yipwetesi yosope.

²⁰ Yaŵasimene nayo Yobu yikutujiganyasoni kusosekwa kwakulosya canasa kwa Aklistu acimjetu ŵakusimana ni yipwetesi. Mwakulandana ni Yobu, ŵane pakusimana ni yakusawusya mpaka aŵecete yangaŵajilwa ndaŵi sine. (Mlal. 7:7) Nambo m’malo mwakwajelusya, tukusosekwa kwapikanicisya soni kwatendela canasa. Patukutenda Yeleyi, tukusaŵa tuli mkwasyasya Atati ŵetu Yehofa, ŵali ŵacinonyelo soni ŵacanasa.—Sal. 103:8.

21. Ana maloŵe ga pa 1 Petulo 5:10 gakutukumbusya cici ya umi wa Nowa, Daniyele ni Yobu?

²¹ Atamose kuti Nowa, Daniyele ni Yobu ŵapali mundaŵi syakulekangana soni ŵasimene ni yakusawusya yakulekangana, nambope wosope ŵapilile yakusawusya yaŵasimanaga nayo. Mbili sya umi wawo sikutukumbusya maloŵe ga ndumetume Petulo gakuti, “Pambesi pakuti alasile kwa kandaŵi, Mlungu jwakusapeleka umbone mtima . . . cacimalisya kwajiganya. Jwalakwe cacalimbisya soni cacapa macili.”—1 Pet. 5:10.

22. Ana mungani jakuyicisya tucilijiganya cici?

²² Kupitila m’maloŵe gaŵamsalile Petulo, Yehofa akwasimicisya ŵakutumicila ŵakwe kuti cacalimbisya soni kwapa macili. Wosope tukusasacilila kupocela macili kutyocela kwa Yehofa kuti tuŵe ŵakulimba pa kulambila kwetu. M’yoyo, tukusosekwa kuŵa ŵakulupicika soni ŵakupikanila mpela Nowa, Daniyele ni Yobu. Mungani jakuyicisya, tucilijiganya kuti acalumeŵa ŵaŵele ŵakulupicika ligongo lyakuti ŵammanyililaga cenene Yehofa. ‘Ŵapikanicisyaga cilicose’ caŵasakaga Yehofa kuti jemanjaji atendeje. (Miy. 28:5) M’wejisoni mpaka tutende yeleyi.