ANA cici cacatendekasisye kuti maloŵega gaŵecetedwe? Ajembeceye kaje nasalile. Napagwile pa July 29, 1929, m’musi wine wawuli mu upande wa Bulacan ku Philippines. Kusala yisyene, twasoŵaga yindu yine ligongo pandaŵiji mbiya syaliji syakusawusya. Ndili jwacinyamata ngondo jatandite, ligongo asilikali ŵa ku Japan ŵajimucile cilambo ca Philippines. Nambo ligongo lyakuti musi wetu waliji kwakutalicila, ngondoji nganijitukwaya mnope. Ŵandu ni ŵaŵatusalilaga ya ngondoji ligongo nganitukola wayilesi, TV, kapena upile wakuŵalanga nyusipepala.

Paŵanace 8 ŵatwapali mwiŵasa mwetu, unejo naliji jwaŵili kupagwa. Ndili ngwete yaka 8, anganga ŵakucikongwe ŵanjigele kuti ngatameje nawo. Atamose kuti twaliji Akatolika, anganga ŵalume ŵasangalalaga kupikana yijiganyo ya dini sine, mwamti ŵapocelaga mabuku kutyocela kwa acimjawo. Ngukumbucila kuti lisiku line ŵandosisye Baibulo, soni mabuku ga ciŵeceto ca Citagalogi gagajuwulaga ya yijiganyo ya dini ja unami. Nanonyelaga kuŵalanga Baibulo, mnopemnope mabuku mcece ga Ngani Syambone. Yeleyi yalimbikasisye kusacilila kukuya cisyasyo ca Yesu.—Yoh. 10:27.

Mu 1945, ngondo jamasile. Pandaŵiji, acinangolo ŵangu ŵasalile kuti mbujile kunyumba. M’yoyo, nawujile kunyumba anganga ali alimbikasisye.

Ca mu December 1945, Ŵamboni sya Yehofa ŵakutyocela m’tawuni ja Angat, ŵayice m’musi mwetu kukulalicila. Jwamboni jwine jwacikulile jwayice pamlango petu, ni kutusalila yajikusasala Baibulo pakwamba ya “masiku gambesi.” (2 Tim. 3:1-5) Jwalakwe ŵatuŵilanjile ku lijiganyo lya Baibulo lilyatendecele m’musi wakuŵandikana ni kumangwetu. Atamose kuti acinangolo ŵangu nganajawula, nambo unejo napite. Ŵandu ciŵandika 20 ŵasongene kumaloko, soni ŵane ŵawusyaga yiwusyo yakwaya Baibulo.

Ligongo lyakuti ganimbikanicisyaga yayaŵecetedwaga, naganisisye yakwamba kutyokapo. Nambo mkanindyoce, ŵatandite kwimba nyimbo ja Ucimwene. Nyimboji jangamwile mtima kwabasi, mwamti nganindyoka. Panyuma pa nyimbo soni lipopelo,  wosope ŵatwasongene ŵatuŵilanjile ku misongano jajatendece cijuma cakuyicisya ku Angat.

Wosopewe, twajesile ciŵandika makilomita 8 kuti tukayice ku misonganoko. Misonganoji jatendecele ku nyumba ja mbale Cruz. Natesile lung’wanu mnope kwawona ŵandu ŵajinji kupwatikapo ŵanace ali mkwanga songa syakusokoka sya m’Baibulo. Pamalopa twasongene ŵandu 50. Ndili songene kwakandaŵi, M’bale Damian Santos, juŵaliji jwamkulungwa jwa mumpingo soni mpayiniya, jwambilasile kuti ngagone kumangwakwe. M’baleju, pandanda jwaliji bwanamkubwa jwa msinda. Cilo celeco twatagulilene mnope ngani sya m’Baibulo.

Mundaŵi jelejo, ŵajinjiwe twapikanicisye yijiganyo yandanda ya m’Baibulo. Pali papite ndaŵi, abale ŵambusisye une yalumo ni acimjangu naga twasakaga kubatiswa. Ni najanjile kuti, “Elo, ngusaka kubatiswa.” Namanyililaga kuti ngusosekwa “kutumicila Klistu mpela kapolo.” (Akolo. 3:24) Pa February 15, 1946 twajawile ku lusulo lwakuŵandicila, kweleko abale ŵaŵili twabatiswe.

Twamanyilile kuti mpela Aklistu ŵabatiswe, tukusosekwa kulalicila mwakutamilicika pakumsyasya Yesu. Kutenda yeleyi nganikwasangalasya baba, mwamti ŵaŵecete kuti, “Mnandipe nayo yakulalicilayi. Nambosoni, kwamba kumloŵeka m’lusulo ngayikugopolela kuti mmwejo mli jwakulalicila.” Nasalile kuti cili cakulinga ca Mlungu kuti tulalicileje ngani syambone sya Ucimwene wa Mlungu. (Mat. 24:14) Nasalilesoni kuti, “Ngusosekwa kwanilisya cilanga cangu canatesile kwa Mlungu.” Paŵapikene yeleyi baba, yatendekasisye kuŵeceta maloŵe gagali kundanda gala. Baba nganasakaga kuti une lalicileje. Pelepa paliji pakutandila pangu kuleka yindu yosope kuti ngole yakulinga yausimu.

Liŵasa lya M’bale Cruz lyambilasile kuti ngatameje nalyo ku Angat. Liŵasali lyatulimbikasisye une pampepe ni mwanace jwawo jwamkongwe lina lyakwe Nora, kuti tutendeje upayiniya. Wosopewe twatandite upayiniya pa November 1, 1947. Nora ŵatumicilaga mu tawuni jine, nambo une najendelecele kukamucisya masengo gakulalicila ku Angat.

Pali pamasile yaka yitatu ndili mkutenda upayiniya, m’bale jwakutyocela ku ofesi ja nyambi lina lyakwe Earl Stewart, jwayice kukuŵeceta ngani kwa ŵandu ŵakupunda 500. Nganiji ŵaŵecetele pa luŵala lwa m’tawuni ja Angat. Jwalakwe ŵaŵecete mu Cisungu, pambesi pakwe unejo najigopolele mu Citagalogi. Sukulu nalecele mu sitandade 7, nambo ndaŵi syejinji aticala ŵetu ŵatujiganyaga mu Cisungu. Cindu cine cacangamucisye kuti nacimanyilile cenene Cisungu caliji cakuti naŵalangaga mnope mabuku gakusala ya Baibulo ga Cisungu, ligongo twakwete gamnono mu Citagalogi. Yeleyi ni yayangamucisye kuti ngombole kugopopela ngani ja m’bale jula, soni ngani sine pasogolo pakwe.

Lisiku lyanagopolele ngani ja M’bale Stewart, jwalakwe ŵatusalile kuti ofesi ja nyambi jikusaka m’bale jumo kapena ŵaŵili ŵali apayiniya kuti ajawule ku Beteli. Abaleŵa ŵasosekwaga kuja kamucisya masengo ga pa Beteli, ligongo mu 1950 amishonale ŵajawulaga ku United States, ku msongano wakuti Konjecekwa kwa Teokalase. Naliji jumo mwa abale ŵaŵaŵilanjidwe. Pelepasoni nalesile yindu yine, mpela malo ganaganonyelaga, soni abale ni alongo. Nambo pandaŵiji, nalesile yinduyi kuti ngakamucisye masengo ku Beteli.

Pa June 19, 1950, nayice pa Beteli ni kutanda undumetume wangu wasambano. Beteliji jaliji jekulungwa, soni jasyungulilidwe ni yitela. Papali abale ŵajinji ŵanganaŵa peŵasa ŵaŵatumicilaga. Kundaŵi mnope nakamucisyaga kukicini, kaneko kutandila ca m’ma 9 koloko nakamucisyaga ku dipatimenti jakucapa yakuwala. Musi natendagosoni yakulandanayo. Najendelecele kutumicila pa Beteli atamose pandaŵi jele amishonale ŵawusile ku msongano kula. Nakamulaga masengo ku dipatimenti jakutumisya mabuku, soni pa malo gakupocelela acalendo. Natendaga cilicose caŵasalilaga kuti ndende.

Mu 1952, nasangalele kupocela cikalata cakusalila kuti ngajinjile kalasi nambala 20 ja Sukulu ja Gileadi. Ku Philippines ŵatuŵilasile abale ŵakwana 6. Yindu yejinji yatwayiweni ku United States yaliji yasambano soni yacilendo kwetuwe. Kusala yisyene, kwaliji kwakulekangana mnope ni kumusi kunakulile.

Mwambone, twasosekwaga kulijiganya kamulicisya masengo yindu yasambano. Soni nyengo jaliji  jakulekangana mnope. Lisiku line panakopwece pasa kundaŵi, nasimonjile mnope kugawona majumba, yitela, soni cilicose cili ceswela. Galiji mesi gekamulane. Kwaliji kutanda kuyiwona yeleyi. Kaneko nayiweni kuti kwasisimaga mnope.

Nambope, nganindandawulaga ni yeleyi, ligongo nasangalalaga ni majiganyo ga ku Gileadi. Aciticala ŵatujiganyaga mwakamula mtima. Ŵatujiganyisye mwampaka tulijiganyile soni kuwungunya. Kusala yisyene, Sukulu ja Gileadi jangamucisye kuti ngule mwausimu.

Ndili malisisye majiganyoga, ŵasalile kuti ngatende upayiniya wapajika wakandaŵi mu msinda wa Bronx ku New York. Kaneko mu July 1953, natesile nawo msongano wawakwete mtwe wakuti Ŵandu ŵa M’cilambo Casambano, wawatendecele mu msinda uwowo. Panyuma pa msonganowu, nawujile ku Beteli ja Philippines kunajendelecele undumetume wangu wapandanda.

Panawujile pa nyambi, abale ŵasalile kuti, “Sambano tukusaka tumtumisye kuti mkaŵe jwakulolela mkuli.” Welewutu waliji upile wine wakuya kwene sajo sya Yesu, juŵajendaga m’misi ni m’matawuni kukukamucisya ngondolo sya Yehofa. (1 Pet. 2:21) Nalolelaga mkuli wekulungwa pa cilumba ca Luzon. Celeci cili cilumba cekulungwa mnope ku Philippines. Mkuliwu wakwete maupande mcece, upande wa Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, ni Zambales. Kuti ngayice m’matawuni gane, napitaga m’matumbi ga Sierra Madre. Kweleku nganikupitaga galimoto syakunyakula ŵandu. M’yoyo, naŵendaga ŵakwendesya galimoto syekulungwakulungwa syakunyakula matabwa kuti ngwele nawo penani pa matabwago. Ndaŵi syejinji ŵakwendesyaŵa ŵanjigalaga, nambo kwenda kwakwe kwaliji kwakupweteka kwabasi.

Mumkuliwu mipingo jejinji jaliji jasambano soni jakwete ŵakulalicila ŵamnono. M’yoyo, abale ŵasangalele kuti twakamusyangene kulinganya ndaŵi jambone ja misongano ni undumetume wamumgunda.

Pali papite ndaŵi, ŵasamisye ni kunjawusya mumkuli wine. Mkuliwu wajigalaga upande wosope wa Bicol. Mumkuliwu mwaliji tumakuga twejinji twa kwakutalicila, mwamti apayiniya ŵapajika ŵajinji ŵalalicilaga mikuli jine jakuti Ŵamboni nganalalicilejeko. Ku nyumba jine jinayicile kwaliji cimbusi cimpepe. Ŵagambile kusola lisimbo ni kuŵika yitela yiŵili penani pakwe. Panagambile kuponda pa yitelayi, yaposokwece mwamti nagwilile mkati. Najigele ndaŵi kwabasi kulilinganya kaneko kuja kumwa tiyi.

Kwakulolela mkuliku ni kunamkumbucile Nora. Pandaŵiji jwaliji ali mpayiniya jwapajika mumsinda wa Dumaguete wawuli mu upande wa Bulacan. Kaneko napite kuja kumlola. Kutyocela pandaŵiji, twaŵele tuli mkulembelena yikalata, mwamti kaneko mu 1956 twalombene. Cijuma cakuyicisya twajile kukwendela mpingo wine pa cilumba ca Rapu Rapu. Kweleku twajendaga mnope soni kwela matumbi. Nambope, une  ni ŵamkwangu twasangalele mnope kamula masengo gakwalimbikasya abale.

Pambesi pakutumicila pampepe ni ŵamkwangu kwa yaka 4, ŵatusalile kuti tuwujile ku nyambi. Twatandite undumetumewu mu January 1960. Pakwikanaga apano, nalijiganyisye yejinji kutyocela kwa abale ŵa maukumu. Nora nombenajo aŵele ali mkutumicila m’madipatimenti gakulekanganalekangana.

Pandaŵi josope jambele ndili ku Beteli, nakuweni kwawula pasogolo kwa ŵakulalicila m’cilambo ca Philippines. Welewutu uli upile wekulungwa. Panayikaga ku Beteli pandanda ndili kamnyamata, m’cilambo cosopeci mwaliji ŵakulalicila ciŵandika 10,000. Apano ciŵalanjilo ca ŵakulalicila ku Philippines, cikwesile kupunda pa 200,000. Nambosoni pa Beteli pana abale ni alongo ŵakwana 435 ŵakukamucisya pa masengo gakusosekwa mnope gakulalicila.

Mkupita kwa ndaŵi, ligongo lya kutupa kwa masengo, maofesi ganandipaga. M’yoyo, Likuga Lyakulongolela lyatusalile kuti tusume malo gane kuti tutaŵe maofesi gane gasambano. M’bale jwakulolela dipatimenti jakupulinta mabuku pampepe ni unejo twajesile ku nyumba ni nyumba kusyungulila nyambi jetu kusosasosa jwampaka atusumisye malo. Ŵandu ŵajinji mumkuliwu ŵaliji macaina. Nambo pangali juŵajiticisye kuti tusume malo gakwe, mwamti m’caina jwine jwatite, “Macaina gangasumisya malo, nambo gakusasuma.”

Nambo lisiku line twagambile kusimonga msyene malo jwine ali mkuti akusaka kusumisya malo gakwe. Mundujo jwasamilaga ku United States. Kaneko, mundu jwinesoni jwatusalile kuti akusumisya malo gakwe, mwamti jwalimbikasisye ŵane kuti asumisyesoni malo gawo. Yaliji yakusimonjesya kwabasi! Twasumile malo gosopego, mpakana ga m’caina jula juŵaŵecete kuti “Macaina gangasumisya malo.” M’kandaŵi kamnono, malo ga nyambi jetu gakusile mnope, mpaka konjecekwa katatu. Ngukulupilila kuti Yehofa Mlungu ŵasakaga kuti yeleyi yikombolece basi.

Ngukumbucila kuti mu 1950, mundu jwamnandi pa Beteli posope naliji une. Nambo apano, une ni ŵamkwangu ni ŵatuli ŵacekulupe mnope. Ngusasangalala kuti namkuyisye Klistu kulikose kuŵasaga kuti njawule. Apano nganguligamba ata panandi! Acinangolo ŵangu ŵandopwele pamlango, nambo Yehofa ambele liŵasa lyekulungwa lya ŵakulupilila acimjangu. Ngangukayicila ata panandi kuti Yehofa akusatupa cilicose catukusosecela, mwangajigalila undumetume watukutenda. Nora ni une tukusayamicila yosope yatutendele Yehofa, mwamti tukwalimbikasyasoni wosope kuti ampasye Yehofa.—Mal. 3:10.

Yesu pakumŵilanga jwakomesya msongo lina lyakwe Mateyu Lefi ŵamsalile kuti, “Mŵe jwakunguya jwangu.” Ana Lefi jwatesile wuli? “Jwalesile cilicose. Kaneko jwanyakwice ni kutanda kumkuya [Yesu].” (Luk. 5:27, 28) Unejo nakwete upile wakutenda yeleyi. Ngwalimbikasyasoni ŵane kutenda yakulandanayo, mwamti cacipata majali gejinji.